Morgunblaðið - 13.02.2003, Blaðsíða 15

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. FEBRÚAR 2003 15
MYNDIR þú ganga svo langt að
segja að atburðir á vettvangi Atl-
antshafsbandalagsins (NATO) í
þessari viku marki upphaf enda-
loka sambandsins yfir Atlantsála?
„Nei. Ég tel engu að síður að
samskiptin séu í uppnámi og það al-
varlegu. Við verðum að horfast í
augu við þá staðreynd. Hins vegar
hefur þetta samband oft áður verið
talið af en síðan hefur komið á dag-
inn að blása hefur mátt lífi í það að
nýju, með þeim afleiðingum að það
styrktist. Og ég tel að þegar öll kurl
eru komin til grafar í Írak, hvernig
svo sem fer, muni reynast nauðsyn-
legt að eiga hreinskilnislegar um-
ræður um það hvað fór úrskeiðis,
hverjum sé um að kenna og hvernig
berja megi í brestina,“ segir Ronald
Asmus, sem nú vinnur að rann-
sóknum hjá Council on Foreign
Relations en var áður staðgengill
varautanríkisráðherra Bandaríkj-
anna.
En hvað sem líður fyrri uppá-
komum; er ekki einsdæmi að undir
liggi framtíð allra helstu al-
þjóðastofnana, NATO, Sameinuðu
þjóðanna og Evrópusambandsins?
„Við þurfum að forðast þann
harmleik sem fælist í því að mitt í
þeirri viðleitni að bregðast við
hættunni, sem stafar af Saddam
Hussein, tækist okkur óvart að
skaða þessar stofnanir, að ekki sé
talað um eyðileggja þær. Það myndi
þýða að bæði evrópskum og banda-
rískum ráðamönnum hefði orðið
verulega á í messunni.
Ég held hins vegar ekki að til
þessa muni koma. Sé maður heið-
arlegur leikur þó enginn vafi á að
allar þessar lykilstofnanir hafa beð-
ið skaða af þessu uppnámi. Skortur
á samstöðu meðal Vesturveldanna
sendir þannig röng skilaboð til
Saddams Husseins. Ef þú værir að
taka viðtal við Saddam Hussein
núna, en ekki mig, myndi hann
sjálfsagt meta hlutina svo og draga
þá ályktun að Vesturveldin séu svo
sundruð í afstöðu sinni að þau muni
ekki geta beitt sér gegn honum.“
Asmus er demókrati og hætti því
störfum í utanríkisráðuneytinu
þegar George W. Bush tók við völd-
um í Bandaríkjunum, eins og venja
er um æðstu embættismenn ráðu-
neytanna. Hann segir að umræðan
um það, hvað gera eigi í málefnum
Íraks, sé í öllum megindráttum lok-
ið í Bandaríkjunum. „Eftir ræðu
Colins Powells í öryggisráðinu [í
síðustu viku] höfum við, sem telj-
umst til efasemdarmanna um Bush-
stjórnina, snúið bökum saman með
stjórnarsinnum,“ segir Asmus.
Hann segir vissulega marga hafa
vantrú á Bush Bandaríkjaforseta,
og margir hafa efa-
semdir um stefnu for-
setans í Íraksmálum.
Menn hafi hins vegar
skrifað upp á ályktun
öryggisráðsins nr.
1441 og allir hafi skilið
hvað í því fólst. Colin
Powell hafi sýnt fram
á að Saddam Hussein
sé brotlegur við efni
ályktunarinnar og því
þurfi að grípa til við-
eigandi ráðstafana, í
samræmi við það sem í
ályktuninni segði.
„Það kom mér á
óvart hversu lítil áhrif
ræða hans hafði í Evr-
ópu. Spurningin sem blasir við er sú
hvort menn hafi áttað sig á því hvað
þeir voru að skrifa upp á er þeir
samþykktu ályktun nr. 1441,“ segir
Asmus.
Hann er spurður um ummæli
Donalds Rumsfelds, varnarmála-
ráðherra Bandaríkjanna, um
„gömlu“ Evrópu, þ.e. Þýskaland og
Frakkland, sem mörgum þóttu afar
ögrandi. Hann tekur undir að þau
hafi verið vafasöm.
„Bandaríkin geta ekki átt gagn-
leg samskipti við Evrópu ef Evrópa
er klofin í herðar niður milli þessa
gamla og þess nýja, eða yfirhöfuð
klofin á nokkurn hátt. Atburðir
undanfarinna vikna hafa sýnt að
samskiptin yfir Atlantshafið og
samrunaferlið í Evrópu eru tengd
innbyrðis. Ef samstarf Evrópu og
Bandaríkjanna gengur illa hefur
það neikvæð áhrif á samskipti Evr-
ópuþjóðanna innbyrðis. Bandaríkin
þurfa á sterkri Evrópu að halda,
ekki veikri. Sundruð Evrópa er
okkur ekki hagstæð. Auðvitað get-
um við af og til beðið aðrar Evr-
ópuþjóðir að standa uppi í hárinu á
Frakklandi og Þýskalandi, en við
getum ekki gert það á hverjum
degi. Það þjónar ekki hagsmunum
Bandaríkjanna.“
Asmus segir mest um vert eins og
staðan er núna að leysa þann hnút,
sem nú blasir við. „Ég held að í
næstu viku munir þú sjá nýja við-
leitni [af hálfu Banda-
ríkjanna] til að bæta
samskiptin við Frakk-
land og Þýskaland og
Rússland – líklega þá
síðustu því ég tel
endataflið í Íraksmál-
unum nú hafið – þann-
ig að reynt verði að
finna sameiginlegan
flöt á málinu, svo hægt
sé að stíga næsta
skref.
Ég er sjálfur sann-
færður um að þessi
forseti [Bush] ætlar
sér að stíga næsta
skrefið; ef nauðsyn
krefur með stuðningi
aðeins fárra þjóða.“
Þýðir þetta að hann ræðst gegn
Írak jafnvel þó að neitunvaldi verði
beitt á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna gegn ályktun er heimili hern-
aðaríhlutun?
„Að beita neitunarvaldi í örygg-
isráðinu er afdrifarík ákvörðun.
Slíkt tel ég þjóðir ekki eiga að gera
nema grundvallarhagsmunir þeirra
séu sannarlega að veði. Ég tel að ef
Frakkar beittu neitunarvaldi myndi
það hafa önnur áhrif en þeir stefna
að. Beiti þeir neitunarvaldi hefði
það nefnilega afar slæm áhrif á
áhrif og völd Sameinuðu þjóðanna,
og þá er að huga að því að fastasæti
í öryggisráðinu er ein helsta trygg-
ing Frakka fyrir því að þeir hafi
áhrif í alþjóðamálum.
Ég tel ekki heldur að Vladímír
Pútín [Rússlandsforseti] muni, þeg-
ar dagur er að kveldi kominn, raun-
verulega vilja beita sér þannig gegn
George W. Bush.
Til þessa gæti þó vissulega kom-
ið. Það kemur í ljós í næstu viku. Ég
held að einmitt núna séum við að
horfa upp á Þjóðverja, Frakka og
Rússa senda merki um að eitthvað
meira þurfi að koma til áður en þeir
geti hugsað sér að gefa Bandaríkj-
unum grænt ljós, sem líklega gerð-
ist með því að þeir sætu hjá við af-
greiðslu í öryggisráðinu.
Hugsanlegt er þó að sundrungin
sé í reynd svo mikil að ekki verði
gengið til atkvæða um þetta mál; að
engin ný ályktun verði lögð fram í
öryggisráðinu. Staðreyndin er sú
að það hefði mun alvarlegri afleið-
ingar fyrir Sameinuðu þjóðirnar ef
lögð væri fram ályktun, sem ein-
hver myndi síðan beita neit-
unarvaldi gegn, heldur en ef menn
einfaldlega verða sammála um að
vera ósammála í Íraksmálunum.“
Til hvers er NATO?
Í nóvember sl. sendi Asmus frá
sér bókina Opening NATO’s Doors
en þar fjallar hann um stækkun
bandalagsins. Hann segir það afar
slæmt mál að nú skuli sú staða kom-
in upp að aðildarríki NATO geti
ekki orðið sammála um svo smá-
vægilegan hlut eins og þann að
hefja áætlanagerð vegna varna
Tyrklands. Þetta gefi mönnum ekki
tilefni til að trúa því að hægt sé að
treysta NATO til annarra verka.
„Spurningin hefur lengi verið þessi:
til hvers er NATO? Hvert er hlut-
verk NATO í nýjum heimi, þegar
kommúnismi er farinn veg allrar
veraldar og lýðræði, friður og ör-
yggi ríkir í Evrópu? Hjá NATO hafa
menn reyndar sagt að bandalagið
verði að undirbúa sig þannig að það
geti tekið á öðrum ógnum, annars
staðar í veröldinni. Í Bandaríkj-
unum notumst við hins vegar oft við
þá reglu að menn fái tvö tækifæri,
bregðist þeir í þriðja sinn séu þeir
úr leik.
Staðreyndin er sú að NATO hef-
ur nú brugðist tvisvar. Reynt var að
gera umbætur á bandalaginu í
kringum 50 ára afmæli þess 1999 en
Evrópumenn reyndust ekki reiðu-
búnir þá. Síðan skellur 11. sept-
ember 2001 yfir. Evrópumennirnir
lýsa því þá yfir að þeir séu tilbúnir
að heyja stríð með Bandaríkjunum
en þá segir Bandaríkjastjórn: við
þurfum ekki á ykkur að halda!
Þar féll NATO enn á prófinu sem
snýst um að breyta bandalaginu
þannig að það þjóni tilgangi í nýjum
heimi.
Íraksdeilan er þriðja prófraunin
og ef NATO bregst að þessu sinni
hlýtur maður að velta fyrir sér
hvort kanslari Þýskalands eða for-
seti Bandaríkjanna muni í framtíð-
inni, þegar vandi steðjar að, nokkuð
hafa áhuga á að snúa sér til NATO.
Munu menn ekki segja: NATO hef-
ur brugðist þrisvar sinnum, við
þurfum að leita annarra leiða?
Æxlist hlutir svona felst í því
mikill harmleikur. Það er því rétt
að gera sér alveg grein fyrir því að
það er mikið í húfi einmitt núna,“
sagði Ronald Asmus.
david@mbl.is
Ronald D. Asmus
„Sambandið hefur beðið skaða“
Ronald Asmus stýrði Evrópudeild
bandaríska utanríkisráðuneytisins í
forsetatíð Bills Clintons og hann er
sérfróður um málefni NATO. Davíð Logi
Sigurðsson ræddi við hann um kreppuna
í samskiptum Bandaríkjanna og Evrópu.