Morgunblaðið - 07.05.2003, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 MIÐVIKUDAGUR 7. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SJÁVARÚTVEGSMÁLIN eru á
fleygiferð í umræðunni og er það
vel. Kjarni málsins er rétt að brjót-
ast upp á yfirborðið.
Of margir virðast þó
þeirrar skoðunar, að
þorskur veiddur á
einum stað þýði að
þá verði að minnka
veiðar annars staðar
sem hinu sama
nemur; þetta hefur leitt fólk í
blindgötu og aukið þá þoku, sem
hvílir á auðlegð náttúrunnar. En nú
er farið að bítast um fiskinn á
landsvísu og heyrst hefur í tog-
araútgerðum, að breytingar á veiði-
stjórnun séu hættulegar og muni
bitna á landsbyggðinni; þá færist
nú skörin upp í bekkinn. Ætli það
séu ekki smáútgerðir, sem helst
eru til þess hæfar að styrkja dreif-
býli?
Víðast hvar um heiminn hafa
fiskveiðar minnkað og einstakir
stofnar hafa hrunið algjörlega; í
Kanada gerðist það fyrir 11 árum
og veiðibann hefur ríkt síðan og
enga ljósglætu er enn að sjá. Engin
leið er að skýra þetta allt nema
með úrkynjun; vistkerfisbreytingar
á botni og ætisþurrð koma að ein-
hverju leyti til greina, en það er
enn óljóst. Rannsóknir hafa sýnt
sýnt að stærðarval fiska með net-
veiðarfærum getur leitt til breyt-
inga á eiginleikum. Ef þeir stærstu
eru teknir úr hópi fiska og sá minni
látinn æxlast innbyrðis, þá hefur
komið í ljós að vöxtur minnkar sí-
fellt og fiskurinn breytist í laginu;
auk þess færist kynþroski til yngri
fiska og minni; tilraunir hafa sýnt
að náttúrulegur dauði getur þá orð-
ið mjög mikill í hrygningu.
Úrkynjun vex
Fæstum blandast hugur um að
þorskurinn er í vondu ástandi og
ekki ríkir eindrægni um ástæður;
kvótinn er langt undir helmingi
þess sem áður var veitt. Fiskifræð-
ingar tönnlast á skýringunni of-
veiði, en það hugtak hefur ekki ver-
ið skilgreint vel; segja má að það
sér ruslakista, sem þekkingar- og
fiskskortur er settur í. Ef lögð er
sú merking í orðið, að tiltekinn
veiðiskapur leiði til minnkaðrar
veiði eða rentu, má segja að það
eigi við. Þetta þarf ekki að vera
gagnrýni á fræðinga; þeir þekkja
ekki hvern kopp og kima.
Nýlega mátti lesa frétt í Morg-
unblaðinu um togararallið sem var í
mars, að vísitalan virtist hafa
hækkað um 9% frá í fyrra, en það
væri innan skekkjumarka; holdafar
þorsksins væri þó áhyggjuefni.
Ekki er unnt að reikna út veiði-
stofninn í heild fyrr en þunginn
hefur verið reiknaður og netarall
(apríl) tekið með, en vísitalan er í
raun hausatala árganga í vorralli
togara en ekki magn eftir aldri.
Á meðfylgjandi mynd má sjá
samanburð vísitalna í vorralli tog-
ara 2001, 2002 og 2003 (gögn
Hafró). Skv. honum er smávægileg
aukning 4-ára og lélegs 5-ára fisks
frá 2002 (svartstrikótt svæði); þessi
aukning er væntanlega skýring
hækkunar vísitölunnar; eitthvert
smáræði er líka um fisk 6+ um-
fram það sem var í fyrra. Á móti
kemur að minna er nú um góðan 5-
ára og 3-ára fisk (rauðstrikótt);
ennfremur er nú nánast engan 2-
ára fisk að finna; það er í samræmi
við væntingar því 1-árs fiskur var
mjög lélegur í fyrra. Ef þetta reyn-
ist verða þá er vísitalan á næsta ári
minni en nú og eftir tvö ár nánast
hrun því þá verður enginn 4-ára
fiskur; þetta er harkalegri mótsögn
við það sem haft var eftir Ólafi
Karvel Pálssyni í Mbl. 8.4. s.l., en
þar spáði hann 900 þ. tonna veiði-
stofni á næsta ári. Meginskýringu á
hækkun vísitölu á milli 2002 og
2001 (bleikstrikótt) má sjá til
hægri. Allar tölurnar eru þó innan
skekkjumarka.
Myndin sýnir skýrt að fjöldi fiska
hrynur eftir að 5–6 ára aldri er náð
(60 cm) og það eru vonbrigði að 5-
ára árgangurinn frá í fyrra er nú
að miklu leyti upp urinn. Hér verð-
ur þeim grunsemdum, að nátt-
úrulegur dauði aukist mjög þegar
kynþroskaaldri er náð, illa móti
mælt og ekki bara veiðum í núinu
um að kenna. Í þessu ljósi má virða
fyrir sér greiningu Kristins Péturs-
sonar í sjónvarpi. Hann sagði meiri
áhættu fólgna í að geyma fiskinn í
sjónum nú heldur en að veiða hann
(náttúrulegur dauði); þetta er gilt
sjónarmið ef þess er gætt sér-
staklega, að aukning veiða í kjölfar
rallsins verði með krókum eða öðr-
um veiðiskap, sem er ekki veljandi
því í 4–6 ára fiskinum er að finna
foreldra framtíðar; fisk sem verður
seinna kynþroska en 5–6 ára.
Togast um fiskinn
Þórólfur Gíslason kaupfélags-
stjóri ræðir 13.4. við Morgunblaðið
og varar við kúvendingu í veiði-
stjórn og segir: „Kallar á ómældar
hörmungar yfir landsbyggðina. Í
raun hafa stjórnmálamenn á Íslandi
ekkert leyfi til að íhuga slíkar að-
gerðir og hvað þá framkvæma slík
skemmdarverk á atvinnulífinu nú
þegar komið er fram á 21. öldina.“
Í þessu felast margar þversagnir.
Það er ekki toppurinn á tilverunni,
og því síður tækninni, að stunda
botnvörpuveiðar á ísfiski og ein-
hæfa færibandavinnu á frystum
fiskflökum og blokk. Auðvitað
verða alla tíð einhverjar botnvörpu-
veiðar á ísfiski, en það er meg-
inháttar verkefni að breyta hlut-
föllum í veiðiskap. Einmitt
botnvarpa hefur víða leitt til
„hörmunga“ af öðru tagi, fiskhruns.
Hremmingar Þórólfs eru smámunir
miðað við það sem gerst hefur um
allt, hrun í þorski, ýsu, grálúðu, lýs-
ingi, kola og ýmsum öðrum botn-
fiski. Ástæðan er oftast sögð of-
veiði, en er nánast örugglega vegna
úrkynjunar að hluta og breytinga á
eiginleikum. Einmitt dreifbýlisveiði
með krókum og takmörkuðum net-
um getur styrkt atvinnu í dreifbýli,
ekki aukin verksmiðjuvinna í kaup-
stöðum. Kapphlaup í stærð skipa,
tæpu hráefni, blokkaframleiðslu og
einhæfri færibandavinnu er nánast
komið í þrot. Frysting er ekki úr
sögunni heldur fremur stórfrysting,
en veiðar smáskipa eru færastar til
að auka fiskafla.
Þorskur eða
ekki þorskur
Eftir Jónas
Bjarnason
Höfundur er efnaverkfræðingur.
VEGNA þess að Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur stjórnað mennta-
málaráðuneyti mjög lengi hafa mörg
brýn verkefni setið á
hakanum. Eitt
þeirra er að skapa
nýtt tækifæri til
náms fyrir þá sem
ekki hafa lokið
grunn- eða fram-
haldsskólanámi.
Ríkisvaldinu ber skylda til að skapa
þeim, sem horfið hafa frá námi t.d.
vegna takmarkaðrar þjónustu
menntakerfisins eða persónulegra
erfiðleika, nýtt tækifæri til náms.
Jöfn tækifæri til náms alla ævi
Nýtt tækifæri til náms á að byggj-
ast á aðgengilegu grunn-, fram-
halds- og/eða starfsnámi auk náms-
tilboða fyrir þá sem vilja bæta við
fyrri menntun eða hasla sér völl á
nýjum sviðum. Þannig má jafna
tækifæri til náms, stuðla markvisst
að því að allir nýti tækifæri sín og
virkja þann auð sem hvað mestu
skiptir þ.e. mannauðinn. Mikil
áhersla hefur verið lögð á símenntun
undanfarin ár og margt gott verið
gert í þeim efnum. Komið hefur í ljós
að þeir sem minnsta menntun hafa
nýta sér slík námstækifæri síður en
aðrir.
Nauðsynlegt er undir forystu rík-
isvaldsins að samtök launafólks, at-
vinnulífs og sveitarfélaga taki hönd-
um saman um þjóðarátak í menntun
þeirra sem ekki hafa lokið námi á
grunn- eða framhaldsskólastigi.
Þannig má hækka menntunarstig
þjóðarinnar, skapa nýtt tækifæri til
náms og auðvelda fólki að taka aftur
upp þráðinn í námi þar sem frá var
horfið. Átakið á að taka mið af þörf-
um þeirra sem minnsta menntun
hafa og skapa þeim aðgengileg tæki-
færi til náms.
Þarfir einstaklinga þurfa að hafa
forgang, námstilboð þurfa að vera
opnari og sveigjanlegri en verið hef-
ur hingað til og fjölbreytni þarf að
vera meiri. Tengja þarf saman nám
og vinnustaði, taka fullt tillit til
þeirrar reynslu sem einstaklingar
hafa aflað sér utan hins hefðbundna
skólakerfis og meta hana sem hluta
af námi. Slíkt er bæði hvatning til að
bæta við þekkingu og til að nýta sér
ný námstækifæri. Þá þarf átakið að
tryggja að einstaklingarnir hverfi
ekki af vinnumarkaði þótt þeir afli
sér viðbótarmenntunar.
Náms- og starfsráðgjöf
Mikilvægt er að allir eigi kost á
raunverulegri náms- og starfs-
ráðgjöf, en nú hefur sá hópur sem
hér er fjallað um nánast engan að-
gang að ráðgjöf. Ráðgjöfin þarf að
felast í hvatningu og stuðningi til
náms og mati á þörfum fólks. Enn
fremur þarf að veita fólki upplýs-
ingar um námsframboð og leiðbein-
ingar um vinnubrögð í námi.
Byggja þarf upp ráðgjöf sem snið-
in verði að þörfum þeirra sem ekki
hafa lokið formlegri menntun. Venj-
an er sú að meta fólk út frá formlegu
námi en á tímum símenntunar, þeg-
ar fólk aflar sér þekkingar eftir ýms-
um leiðum bæði formlega og óform-
lega, er afar brýnt að öll þekking og
reynsla verði metin á viðeigandi
hátt.
Þetta er eitt þeirra fjölmörgu mik-
ilvægu verkefna sem bíða nýrra
stjórnenda í menntamálaráðuneyt-
inu.
Nýtt tækifæri
til náms
Eftir Einar Má Sigurðarson
Höfundur er alþingismaður
Samfylkingarinnar.
ÞEGAR ég hóf laganám haustið 1997, beint eftir stúdentspróf, var
ég hvorki viss um hvort þetta væri það nám sem ég vildi stunda, né
hafði ég trú á að ég yrði ein af þeim fáu sem næðu hinni almennu lög-
fræði. Lagði ég mig því engan veginn nægilega fram.
Haustið eftir vissi ég fyrir víst að ég vildi læra lögfræði
og hafði fulla trú á að ég gæti náð prófinu og lærði því
að krafti. Árangurinn skilaði sér og náði ég prófinu
með glæsibrag. Það er nefnilega lykillinn að velgengni
að vita hvað maður vill, hafa trú á sjálfum sér og ætla
sér að ná langt. Að segja við sjálfan sig ég vil, get, ætla
og skal. Mikið er talað um jafnrétti kynjanna þessa dag-
ana. Það er alveg ljóst að ánægjan af að ná hinni al-
mennu lögfræði hefði engan veginn verið sú sama ef ég hefði náð
prófinu en strákur með sömu einkunn og ég hefði ekki fengið að fara
upp á annað ár, af því að hann er strákur. Jafnrétti snýst ekki um að
mismuna fólki eftir kynferði, það snýst um að veita fólki jafnan að-
gang. Því eiga stjórnmálamenn að leggja áherslu á að til að mynda
einstæðir foreldrar, fatlaðir og fátækir hafi jafnan rétt til náms og
starfa og aðrir. Konur eiga engan veginn að óttast það að verða undir
í þjóðfélaginu. Konur hafa menntað sig í ríkara mæli en áður og eru
hæfar til að takast á við hvaða verkefni sem er. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir hefur gefið sig út fyrir að vera eina von kvenna. Það verð-
ur að teljast móðgun við konur að hlýða á hróp Ingibjargar Sólrúnar.
Ætlar hún með nokkrum pennastrikum að koma konum til valda? Hef-
ur hún ekki meiri trú á íslensku kvenþjóðinni? Við konur þurfum ein-
göngu að vita hvað við viljum, hafa trú á okkur sjálfum og ætla okkur
að ná langt og þannig, án aðstoðar Ingibjargar, eru okkur allir vegir
færir.
Móðgun við konur
Eftir Sigþrúði Ármann
Höfundur er laganemi í HÍ.
INNAN nokkurra daga göngum við til Alþingiskosninga.
Í þessum kosningum verður kosið um hvort núverandi stjórn-
arflokkar starfa áfram eða ekki.
Við sem erum komin yfir sextugt vitum hvernig kjör
okkar hafa versnað undir stjórn núverandi stjórn-
arherra. Við viljum breytingu, við þurfum að efla Sam-
fylkinguna til áhrifa á öllum sviðum, ekki síst til að
bæta kjör okkar sem komin erum á efri þroskaaldur,
eins ég vil gjarnan segja. Við þurfum að huga að efl-
ingu hjúkrunarrýmis fyrir eldra fólk, við þurfum að
lækka skatta á eftirlaun, við þurfum að efla heima-
hjúkrun. Við þurfum að efla húsnæðiskerfið í þágu eldri
borgara; menn geti minnkað við sig, nægt framboð sé af húsnæði fyrir
eldri borgara, hvort sem er eignarhúsnæði eða leiguhúsnæði.
Lyfjakostnaður hefur stórhækkað, skattar hafa hækkað almennt, við
þurfum að tryggja að eldra fólk geti sem lengst haldið heimili sjálft.
Til að þessum markmiðum sé náð þarf að tryggja að Samfylkingin
fá sem besta niðurstöðu í Alþingiskosningunum 10. maí n.k.
Setjum X við S 10. maí.
Við viljum breytingu
Eftir Jón Kr. Óskarsson
Höfundur skipar 7. sæti á lista Samfylk-
ingarinnar í Suðvesturkjördæmi.
ÞAÐ þarf ekki að koma neinum
á óvart að andstæðingar Samfylk-
ingarinnar standi fast saman og
hamri á því að allt
fari í ógöngur ef
hún nær þeirri
stöðu að annað
reynist ómögulegt
en að veita henni
umboð til stjórn-
armyndunar að
loknum kosningum. Samt verð ég
að viðurkenna að það kemur mér á
óvart að áróðurinn virðist hafa
áhrif, ef marka má skoðanakann-
anir í byrjun kosningavikunnar.
Ég velti fyrir mér hvað veldur.
Er það virkilega vilji meirihluta
kjósenda að ríkisstjórnin haldi
velli?
Við búum í allsnægtaþjóðfélagi,
samt sem áður eru sumir mjög fá-
tækir. Við borgum ekki mjög háa
skatta í samanburði við nágranna-
þjóðir, samt sem áður borga þeir
sem lægstar hafa tekjur háa skatta
og þeir sem eru að færast úr lágum
tekjum í miðlungstekjur, eiga börn
og eru að kaupa íbúð borga him-
inháa skatta. Við eigum gjöful
fiskimið, samt sem áður er það að-
eins brot þjóðarinnar sem hirðir af
þeim arðinn.
„Ríkisstjórn stöðugleikans“ eins
og þeir vilja kalla sig ber ábyrgð á
því að hlutum er þannig komið. En
ríkisstjórnin ber ekki ábyrgð á alls-
nægtunum, það gerum við fólkið í
landinu sem vinnum og þeir sem
reka fyrirtækin. Fyrirtækin vinna
nú við betri aðstæður en áður, það
er ekki ríkisstjórninni að þakka,
það er EES-samningnum að þakka.
Þessi ríkisstjórn gerði ekki þann
samning, sumir í henni eru ekki
einu sinni mjög hrifnir af Evrópu-
samstarfinu en sitja samt uppi með
það. „Ríkisstjórn stöðugleikans“
vill hins vegar ekki viðurkenna að
það sé fátækt í landinu og gerir því
ekkert til að uppræta hana. „Rík-
isstjórn stöðugleikans“ ber ábyrgð
á því að við borgum nú hærri
skatta en við gerðum þegar hún
tók við og hún ber líka ábyrgð á
því að skattar á lægstu tekjur eru
alltof háir og að ungt fólk lendir í
óþolandi skattagildru. „Ríkisstjórn
stöðugleikans“ gaf okkur ekki gjöf-
ul fiskimið, það gerði náttúran eða
sá sem öllu ræður, ríkisstjórnin gaf
okkur ekki heldur kvótakerfið sem
fiskveiðistjórnunartæki, en hún ber
ábyrgð á því að það kerfi hefur
verið skrumskælt á þann veg að
örfáir Íslendingar eru nú orðnir
auðugir af þeirri gráðu sem við
höfum ekki áður þekkt. „Rík-
isstjórn stöðugleikans“ ber líka
ábyrgð á því að reyna að telja fólk-
inu í landinu trú um að niðurstaða
auðlindanefndarinnar, sem átti að
ná sátt í þessum efnum, hafi verið
einhvers virði.
Ef kjósendur ákveða ekki nú í
vikulok að breyta til þá mun rík-
isstjórnin ríkja stöðug áfram, hinir
ríku verða stöðugt ríkari og þeir
fátæku stöðugt fátækari, stöðug
átakapólitík verður rekin, fólki og
fyrirtækjum verður stöðugt skipt í
lið eftir því sem valdhöfunum þókn-
ast, fólk sem ekki hefur réttar
skoðanir verður stöðugt kallað á
teppið.
Við blasir tækifæri til að láta
nýja vinda blása. Við blasir að
þjóðin getur fengið til starfa fyrir
sig fólk sem veit að þeirra hlutverk
er að þjóna okkur en ekki við þeim.
Við blasir tími þar sem áhersla
verður lögð ásamráð og samvinnu,
að ná samkomulagi með orðræðu í
stað þess aðhunsa allar skoðanir
nema sínar eigin.
Til að þessi tækifæri verði að
raunveruleika þarf Samfylkingin að
verða nógu sterk til að hún hafi
ótvírætt umboð til stjórnarmynd-
unar. Þá fengjum forystu sem væri
óhrædd við að neita Kínaforseta
um að fela okkur og falun-gong
þegar hann er í heimsókn og
Bandaríkjaforseta um stuðning
þegar hann ræðst á Írak.
Ríkisstjórn
stöðugleikans
Eftir Valgerði Bjarnadóttur
Höfundur er viðskiptafræðingur.