Morgunblaðið - 11.05.2003, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 11. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEIR eru eflaust margir semminnast rúgbrauðslyktar-innar, sem fyllti vitin þegargengið var framhjá Öl-gerðinni Agli Skalla-
grímssyni við Njálsgötu, Frakkastíg
og Grettisgötu þar sem brugghús fyr-
irtækisins hafa lengst af verið til
húsa, eða allar götur frá árinu 1917 og
sum allt til ársins 2001 þótt megin-
hluti starfseminnar hafi um miðjan
níunda áratuginn verið fluttur upp á
Grjótháls þar sem höfuðstöðvarnar
eru nú. Lyktina mátti rekja til brugg-
unar malts, sem í huga Íslendinga er
fyrir löngu orðið ómissandi við hátíð-
leg tækifæri og þá sér í lagi í bland við
Egils appelsín, sem talin er séríslensk
hátíðarblanda.
Segja má að maltið sé samofið sögu
Ölgerðarinnar Egils Skallagrímsson-
ar því maltið var fyrsti drykkurinn
sem Tómas Tómasson, stofnandi Öl-
gerðarinnar, bauð til sölu vorið 1913.
Fyrirtækið, sem formlega átti 90 ára
afmæli hinn 17. apríl síðastliðinn,
fagnaði tímamótunum með starfs-
mönnum um síðustu helgi og mun
fagna með viðskiptavinum á næstu
mánuðum.
Bláfátækur sveitarómagi
Frumkvöðullinn Tómas Tómasson
fæddist í Miðhúsum í Hvolhreppi í
Rangárvallasýslu 9. október 1888 og
var aðeins 24 ára að aldri þegar hann
lagði grunn að rekstri sínum árið 1913
sem hann sjálfur stýrði í sextíu ár.
Hann var yngstur níu systkina, en
fjögur þeirra dóu úr barnaveiki áður
en hann fæddist, öll í sömu vikunni.
Faðir hans lést úr lungnabólgu þegar
drengurinn var á öðru ári og neyddist
bláfátæk móðirin til þess að gefa
barnið frá sér. Tómas varð sveitar-
ómagi, sem flæktist á milli bæja og
bjó við misjafna vist, allt þar til hann
komst til Ingimundar Benediktsson-
ar í Kaldárholti á þrettánda ári enda
mun hann ávallt hafa litið á hann sem
velgjörðarmann sinn. Þegar Tómas
hafði vit til einsetti hann sér að við
þær aðstæður, sem hann bjó við í
æsku, skyldu hvorki hann né afkom-
endur hans þurfa að búa.
Tómas kom til Reykjavíkur árið
1905, þá sautján ára. Hóf fyrst störf
við hafnargerðina en ári síðar réðst
hann til starfa hjá Gísla Guðmunds-
syni í gosdrykkjaverksmiðjunni Sani-
tas á Seltjarnarnesi og var þar orðinn
yfirmaður stuttu síðar. Þegar Tómas
hóf maltextraktframleiðsluna hlaut
hún svo góðar viðtökur að fyrirtækið
óx út úr kjallaranum í Þórshamri, þar
sem hann hóf reksturinn, og flutti yfir
í Thomsenshúsið við Hafnarstræti.
Malt mun hafa verið þekkt bæði frá
Danmörku og Þýskalandi, en Tómas
lagaði uppskriftina að eigin smekk.
Þar sem maltið taldist til munaðar-
vöru á sínum tíma tóku aðdáendur
þess upp á því að blanda það með gos-
drykkjum til að drýgja það, en eftir að
appelsínið kom á markaðinn um 1955
fannst mönnum það fara einkar vel
með maltinu.
Vinsældir maltsins hafa að sama
skapi löngum tengst hollustu og var
hér á árum áður vinsælt að færa sjúk-
lingum maltflösku til að dreypa á.
Eitt sinn fyrirskipaði Hollustuvernd
ríkisins Ölgerðinni þó að strika út af
flöskumiðanum, sem verið hefur
óbreyttur frá upphafi, orðin: „nær-
andi og styrkjandi, gefur hraustlegt
og gott útlit og bætir meltinguna“. Sú
krafa var hins vegar látin niður falla
þegar forsvarsmenn fyrirtækisins
harðneituðu að breyta miðanum
nema því aðeins að dómstólar mæltu
svo um, enda þessi áritun nátengd
sögu vörunnar.
Fjölskyldufyrirtæki á ný
Tómas naut engrar formlegrar
skólagöngu, en fór árið 1915 til náms í
ölgerð við Bryggeriet Stjernen í
Kaupmannahöfn og sótti sér auk þess
fræðslu til Þýskalands í stjórnun öl-
gerða. Eftir heimkomuna 1917 keypti
Tómas lóð við Njálsgötu, reisti þar
ölsuðuhús, gerjunar- og átöppunar-
aðstöðu og hóf að brugga Egils pilsn-
er samhliða maltextrakt og hvítöli.
Næstu árin keypti Tómas fleiri fast-
eignir og lóðir á svæðinu, byggði og
breytti eftir því sem efni stóðu til.
Upp úr 1930 yfirtók Ölgerðin Egill
Skallagrímsson svo Ölgerðina Þór hf.,
sem hafið hafði framleiðslu tveimur
árum áður við Rauðarárstíg, auk
nokkurra smærri gosdrykkjaverk-
smiðja. Tómas leiddi félag sitt í gegn-
um þrengingar kreppunnar, velmeg-
un stríðsáranna, haftatímabil
eftirstríðsáranna og inn í upphaf
verslunarfrelsis viðreisnaráranna eft-
ir 1960.
Eftir að Tómas féll frá rúmlega ní-
ræður að aldri 1978 ráku synir hans
tveir og erfingjar, þeir Jóhannes og
Tómas Agnar, fyrirtækið í tæpan ald-
arfjórðung, Jóhannes Tómasson hafði
reyndar nokkrum árum áður tekið við
sem forstjóri og Tómas Agnar var
lengst af stjórnarformaður. Þeir
bræðurnir ákváðu hins vegar að selja
fyrirtækið árið 2000 og leituðu eftir
tilboðum frá fjórum fjármálastofnun-
um í Ölgerðina í lokuðu útboði. Í árs-
lok 2000 var samið við Íslandsbanka-
FBA og fjárfestingarfélagið Gildingu
um kaup, en við sameiningu Búnaðar-
bankans og Gildingar í árslok 2001
eignaðist bankinn hlut Gildingar.
Eigendaskipti urðu síðan í apríl 2002
þegar áfengisheildsalan Lind, dóttur-
félag heildverslunarinnar Danól,
keypti Ölgerðina af bönkunum og má
því með sanni segja að Ölgerðin sé á
ný orðin að fjölskyldufyrirtæki því
Danól er í eigu Einars Friðriks Krist-
inssonar og eiginkonu hans Ólafar
Októsdóttur.
Byltingar á Grjóthálsi
Þar sem þenslumöguleikar í mið-
borginni voru takmarkaðir hófust
framkvæmdir við uppbyggingu nýrra
höfuðstöðva við Grjótháls 7–11 í
Reykjavík árið 1979 og var fyrirtækið
að mestu flutt þangað árið 1985. Síðan
hefur átt orðið stöðugar tæknivæð-
ingar og telur núverandi forstjóri fyr-
irtækisins, Jón Diðrik Jónsson,
bruggverksmiðjuna eina þá fullkomn-
ustu sem til sé í heiminum. „Umbúða-
byltingin yfir í plastflöskur og dósir á
seinni hluta níunda áratugarins kall-
aði á aukinn vélakost. Áfengt öl á al-
mennan markað árið 1989 kallaði á
aukinn tankafjölda með nýjustu
tæknieiginleikum. Gæðastjórnun
kallaði á fullkomna rannsóknarstofu
til eftirlits með allri framleiðslu og
síðast en ekki síst kallaði síaukin sam-
keppni á fyrsta flokks markaðs- og
sölukerfi og metnað til að standa í far-
arbroddi.“
Þrátt fyrir að Ölgerðin Egill
Skallagrímsson hafi verið stofnuð ut-
an um ölgerð hafa Íslendingar aðeins
„mátt“ drekka áfengt öl nú á allra síð-
ustu árum eftir að banni við ölgerð á
Íslandi var aflétt 1. mars 1989. Bann
við sölu á áfengi tók gildi í ársbyrjun
1915, en aðflutningsbann hafði tekið
gildi þremur árum áður. Það varð því
hlutskipti Ölgerðarinnar að vera
lengst af umsvifamest í framleiðslu
gosdrykkja. „En í dag byggjum við
nokkuð jafnt á áfengi, bjór og gos-
drykkjum auk þess sem vatnið bætt-
ist við sem fjórða hjólið undir vagn-
inn, en nærri lætur að vatn sé um 10%
af heildarframleiðslunni. Mun meiri
breidd er orðin í rekstri fyrirtækisins
en áður enda sjáum við sóknarmögu-
leikana felast í þróun á nýjum vöru-
flokkum.“
Kom frá keppinautnum
Jón Diðrik Jónsson tók við for-
stjórastarfi Ölgerðarinnar á haust-
mánuðum 2001 eftir að hafa verið
starfsmaður Coca Cola-fyrirtækisins
undangengin tólf ár, þar af tíu ár er-
lendis. Eftir að hafa útskrifast með
verslunarmenntapróf frá Verslunar-
skóla Íslands nam hann markaðs-
fræði og alþjóðaviðskipti við háskóla í
Bandaríkjunum og var ráðinn til Coca
Cola beint úr háskóla og starfaði m.a.
á mörkuðum á Norðurlöndunum,
Eystrasaltslöndunum, Rússlandi,
Singapúr, Malasíu og Póllandi. Hann
var svo starfandi fyrir Coca Cola í
Slóveníu þegar hann fékk atvinnutil-
boð frá Ölgerðinni. Jón Diðrik, sem er
fertugur að aldri og Gaflari í húð og
hár, segist ekki hafa séð eftir einni
einustu mínútu enda hafi hann fljótt
séð að hér væri komið skemmtilegt
tækifæri til að starfa í fyrirtæki, sem
veitti mönnum frelsi til að þróa sterkt
íslenskt vörumerki á borð við Egils
áfram. Sú þróun hafi verið að eiga sér
stað víða í Evrópu að heima-
fyrirtækin, sem menn hafi haldið að
væru nánast útdauð, voru farin að
vaxa á ný og veita harða samkeppni
eftir mikla og sterka stöðu alþjóðafyr-
irtækja í langan tíma. „Þetta var auð-
vitað hálfpartinn eins og að skipta um
trúarbrögð,“ svarar Jón Diðrik þegar
hann er inntur eftir því hvernig til-
finning það hafi verið að kveðja Coca
Cola og fara yfir til keppinautarins.
Stóraukin samkeppnisharka
Mikið vatn hefur runnið til sjávar
frá því að fyrstu maltflöskurnar voru
seldar í borginni. Vörunúmer Ölgerð-
arinnar eru nú samtals um 780 og eru
starfsmenn fyrirtækisins 153 talsins.
Eftir samrunann við Lind bættist við
úrval af víni og sterku áfengi, en af
öllum þeim drykkjum, sem Ölgerðin
hefur á boðstólum, stendur Egils app-
elsínið upp úr sem vinsælasti drykk-
urinn. „Ég tel líklegt að hvergi sé eins
óvægin samkeppni og í gosdrykkja-
geiranum og má segja að aukin harka
hafi færst í hana á undanförnum
tveimur árum. Menn reyna allt til að
koma sinni vöru á framfæri og slást
Maltið verður
ávallt hjarta
fyrirtækisins
Níutíu ár eru liðin frá því að frumkvöðullinn Tómas
Tómasson lagði grunn að fyrirtæki sínu Ölgerðinni
Agli Skallagrímssyni með bruggun á malti. Til að gera
langa sögu stutta naut maltið slíkra vinsælda meðal
þjóðarinnar að fyrirtækið varð á fáeinum árum stór-
fyrirtæki á íslenskan mælikvarða og hefur vaxið og
dafnað allar götur síðan. Jóhanna Ingvarsdóttir for-
vitnaðist um söguna og fékk sér Egils Kristal með for-
stjóranum, Jóni Diðriki Jónssyni, sem sagði sókn-
arfærin fjölmörg þótt samkeppnin á
drykkjarvörumarkaðnum væri geysihörð.
Morgunblaðið/Kristinn
Jón Diðrik Jónsson, forstjóri Ölgerðarinnar Egill Skallagrímsson.
Tómas Tómasson stofnaði Ölgerðina Egill Skallagrímsson fyrir níutíu árum með
framleiðslu á maltöli.
Umbúðir maltsins hafa þróast með Ölgerðinni Agli Skallagrímssyni í gegnum
90 ára sögu fyrirtækisins án þess að innihaldið hafi tekið breytingum. Hér má
sjá þrjár af átta flöskutegundum, sem Maltið hefur verið selt í. Nýjasta flaskan
er endurvinnanleg og er að koma á markaðinn þessa dagana, en sú elsta var á
markaði í kringum 1960.