Morgunblaðið - 23.05.2003, Side 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. MAÍ 2003 11
KENNSLA í iðjuþjálfunhófst við heilbrigðisdeildHáskólans á Akureyrihaustið 1997 og er þetta í
þriðja sinn sem iðjuþjálfar braut-
skrást frá háskólanum. Ekki er hægt
að nema iðjuþjálfun annars staðar
hér á landi og er því lögð á það
áhersla að mennta iðjuþjálfa til fram-
tíðarstarfa um land allt og búa þá
undir að gegna margvíslegum störf-
um sem tengjast iðjuþjálfun innan
heilbrigðis- og félagsþjónustukerfis-
ins, sem og að veita góða undirstöðu í
stjórnun og skipulagningu þjónustu á
þessu sviði.
Meðal þeirra sem kynna lokaverk-
efni eru Anna Kristrún Sigurpáls-
dóttir og Harpa Guðmundsdóttir en
verkefni þeirra heitir: Áhrifavaldar í
bata geðsjúkra og er ransókn á upp-
lifun geðsjúkra af eigin bataferli.
Rannsóknin byggist á viðtölum við
fólk sem náð hefur tökum á geðsjúk-
dómi, en hún er hluti af stærri rann-
sókn sem Elín Ebba Ásmundsdóttir,
forstöðumaður iðjuþjálfunar á geð-
deild Landspítala - háskólasjúkra-
húss og lektor við Háskólann á Ak-
ureyri, vinnur að og fjallar um
geðrækt geðsjúkra, áhrifavalda í
bata.
Vantaði rödd notenda
Þær Anna Kristrún og Harpa
sögðu að hvatinn að því að þær tóku
þetta verkefni fyrir hafa verið, að
þeim fannst vanta inn í umræðu um
geðheilbrigðismál hvað notendur
þjónustunnar höfðu að segja um hvað
það væri sem hefði áhrif á bata
þeirra.
Notendarannsóknir af þessu tagi
hafa rutt sér til rúms víða erlendis, en
rannsóknir Elínar Ebbu og iðju-
þjálfanemanna eru þær fyrstu sinnar
tegundar hér á landi. Elín Ebba sagði
að niðurstöður slíkra notendarann-
sókna hefðu haft áhrif á stefnumótun
geðheilbrigðisþjónustu í viðkomandi
löndum, þjónustutilboð og einnig
aukið fjölbreytni varðandi hlutverk
geðsjúkra í samfélaginu. Þannig hafi
þjónustan færst frá stofnunum út í
samfélagið þar sem notendur eru
virkir og taka þátt í að móta geðheil-
brigðisþjónustuna. Fram kom í rann-
sókn nemanna að þjónusta við geð-
sjúka hér á landi fer að langmestu
leyti fram innan hefðbundinna stofn-
ana. Þjónusta við geðsjúka sé of
stofnanamiðuð hér á landi t.d. í sam-
anburði vð Bandaríkin og ýmis Evr-
ópulönd.
Þær stöllur benda á að lítið hafi
verið skrifað um bataferli einstak-
linga með geðsjúkdóma hér á landi
þrátt fyrir að talið sé að allt að 50 þús-
und einstaklingar eða 22% þjóðarinn-
ar eigi við geðræna kvilla af ein-
hverju tagi að stríða á hverjum tíma.
Sú staðreynd hafi m.a. orðið til þess
að þær gerðu rannsóknina, en mark-
miðið var að kanna hvað helst hefði
áhrif á bata geðsjúkra.
Ábyrgð hefur áhrif á bata
Í ljós kom að það sem helst hafði
áhrif á bata sjúkinganna var að þeir
fengu að bera ábyrgð á lífi sínu í stað
þess að bíða eftir að batinn kæmi ut-
anfrá. Eins hefði það að rækta sjálfan
sig mikil áhrif, að hafa hlutverk og fá
tækifæri til að taka þátt í samfélag-
inu, að gefa af sér og hjálpa öðrum,
stuðningur t.d. ættingja, vina og heil-
brigðisstarfsfólks sem og einnig for-
dómaleysi og rétt lyf. Eins kom fram
að viðhorf heilbrigðisstarfsmanna
skipti miklu, þ.e. þegar þeir gáfu af
sér og höfðu trú á sjúklingunum og
fóru þannig út fyrir hefðbundna
starfsramma.
„Fólkinu þótti mjög mikilsvert að
starfsfólkið kæmi fram við sig af virð-
ingu og liti á það sem jafningja. Því
miður virðist stundum vera talað nið-
ur til geðsjúkra og þeim ekki treyst
til að bera ábyrgð, heldur vill starfs-
fólkið vera nokkuð ráðandi,“sögðu
nemarnir. Niðurstöðurnar er að
þeirra sögnfyrsta skrefið í átt að því
að auka þekkingu á bata og bataferli
frá sjónarhorni notenda geðheil-
brigðisþjónustunnar, „en með því að
fá fram þeirra sjónarmið er mögu-
leiki á að hafa áhrif á viðhorf almenn-
ings til geðsjúkra og opna umræðu
um að fjölbreyttari þjónusta þarf að
vera í boði,“ segja þær.
Flestir vilja
bæta frammistöðuna
Dagný Baldursdóttir, Kristjana
Milla Snorradóttir og Sonja Stelly
Gústafsdóttir gerðu sameiginlega
rannsókn sem sneri að einstaklingum
með áfengis- og vímuefnavanda. Með
henni vildu þær m.a. greina þörf fyrir
iðjuþjálfa á þessum starfsvettvangi,
en fram til þessa hafa þeir ekki hasl-
að sér völl innan þessa geira. Nem-
arnir sendu spurningalista til fólks
sem hafði verið á göngudeild SÁÁ,
sem farið hafði í meðferð tvisvar
sinnum eða oftar og verið óvirkir í að
minnsta kosti tvo mánuði. Könnunin
gekk m.a. út á að athuga hvað fólk
tæki sér fyrir hendur daglega og
hversu ánægt það væri með frammi-
stöðu sína í þeim verkum.
„Við vildum vita við hvað þessi
hópur er að fást og hvort menn eru að
gera það sem þeir vilja og telja mik-
ilvægt,“ sögðu þær.
Að sögn nemanna leiddi rannsókn-
in í ljós að meirihluta svarenda fannst
að þeir þyrftu að bæta frammistöðu
sína að einhverju leyti við þá iðju sem
þeir stunduðu og mörgum fannst þeir
ekki taka þátt í athöfnum sem þeir
töldu mikilvægar fyrir líf sitt. Nið-
urstöðurnar gefa þannig til kynna að
huga þurfi að færni þeirra einstak-
linga sem átt hafa við áfengis- og
vímuefnavanda að stríða til að koma í
veg fyrir að þeir ánetjist aftur. Það
virtist því ekki nægilegt að fólk væri
edrú, því mörgum þótti sem þeir réðu
ekki við margar þær kröfur sem dag-
legt líf gerði til þeirra. Stúlkurnar
benda á að sú meðferð, sem í boði er,
sé markviss og henni fylgt eftir að
vissu leyti með eftirmeðferð, en þeg-
ar fólkið er á ný farið að taka þátt í
samfélaginu finnist mörgum sem
eitthvað vanti í líf sitt. Það megi því
velta því fyrir sér hvort það sé nægi-
legt markmið að vera edrú. Greini-
lega megi lesa úr niðurstöðunum að
margir í þessum hópi hafi lítið sjálfs-
traust og þurfi á sjálfsstyrkingu að
halda.
Beina þurfi athyglinni að daglegu
lífsmynstri þessa fólks og meta færni
þess til ýmissa þátta daglegs lífs.
Þannig megi ef til vill álykta að léleg
færni og lélegt sjálfsmat geti haft
áhrif á afturbata og spurning hvort
fólk myndi ráða betur við líf sitt fengi
það aðstoð í því umhverfi sem það
þarf að takast á við.
Þar gætu iðjuþjálfar komið til
skjalanna og því nefna nemarnir að
þjónusta þeirra gæti vel átt heima í
þessum geira. Bjóða þurfi upp á fleiri
valmöguleika en nú eru fyrir hendi,
því mikið sé í húfi og miklir fjármunir
árlega notaðar til að aðstoða fólk sem
á við áfengis- og vímuefnavanda að
etja.
Engin tækifæri
til að bæta færnina
Helga Jóna Sigurðardóttir og
Sandra Rún Björnsdóttir gerðu
rannsókn meðal fanga á Litla-
Hrauni, en þær höfðu áhuga á að at-
huga hvernig iðjuþjálfar sem fagstétt
gætu haft áhrif innan fangelsa.
Í námi iðjuþjálfa er m.a. fjallað um
á hvern hátt löng stofnanadvöl hefur
áhrif á einstaklinga og skerðir færni
þeirra. Stöllunum þótti áhugavert að
hafa samband við einstaklinga sem
sitja um lengri eða skemmri tíma í
fangelsi og athuga þeirra mat á eigin
færni.
Fangarnir voru m.a. spurðir um
hversu vel þeim þótti þeir vera und-
irbúnir til að fara út í samfélagið aft-
ur, m.a. með tilliti til sjálfsbjargar-
getu, atvinnu, skóla, tómstunda og
eins varðandi samskipti við fólk.
Fangarnir voru beðnir að leggja
mat á eigin færni varðandi þessa
þætti. Fram kom að mikill meirihluti
þeirra, eða 73%, hafði áhuga á að
bæta færni sína innan fangelsismúr-
anna, en um helmingur þeirra taldi
sig illa undirbúinn að fara út í sam-
félagið á nýjan leik að lokinni afplán-
un. Nemarnir segja rannsóknina
gefa vísbendingar um að fangar séu
ekki undirbúnir til að takast á við þá
þætti sem nauðsynlegir eru til að
taka virkan þátt í samfélaginu utan
fangelsanna og að ef til vill eigi skert
færni á þessum sviðum þátt í því að
margir lenda fyrr eða síðar þar aftur.
Flestir, eða 43% þeirra sem þátt
tóku, sögðust vera illa búnir undir að
fara út á vinnumarkað og vildu gjarn-
an að þeir hefðu tækifæri til að bæta
færni sína á því sviði áður en afplán-
un lyki. Eins kom fram að þriðjungur
fanganna taldi sig hafa litla getu til að
sjá um sig almennt þegar út kæmi.
Fangarnir töldu sig hafa fengið litla
þjálfun og tækifæri til að læra og æfa
sig í daglegri iðju innan fangelsisins.
Þær Helga Jóna og Sandra Rún
sögðu að rannsóknin bendi til að lítil
endurhæfing fari fram í fangelsum
landsins og finna þurfi fjölbreyttari
leiðir til að taka á málum en nú er.
„Það skortir nýja sýn, við sem fag-
stétt getum komið með ný sjónarmið,
m.a. varðandi endurhæfingu sem
miðar að því að bæta færni fanganna
til að takast á við daglegt líf utan
múranna, en fram til þessa hafa iðju-
þjálfar ekki starfað við fangelsi,“
segja þær.
„Við teljum að farsælt sé að bjóða
upp á fjölbreyttari leiðir en nú er, það
eina sem föngum virðist bjóðast af
fagfólki eru viðtöl. Það þyrfti að
skoða betur hvað það er sem menn
eiga í erfiðleikum með og aðstoða þá
til að ná tökum á því. Greinilegt er að
auka þarf færni þeirra og sjálfsbjarg-
argetu, en með því er hugsanlegt að
koma megi í veg fyrir endurtekin af-
brot,“ sögðu þær Helga Jóna og
Sandra Rún.
Best að sameina ráðuneyti
Elín Ebba, lektor í heilbrigðisdeild
HA, benti á að rannsóknir iðjuþjálfa-
nemanna sýndu, að taka þyrfti til
hendinni í félags- og heilbrigðismál-
um og að hennar viti væri best að
sameina ráðuneyti heilbrigðis- og fé-
lagsmála í eitt, en á þann hátt væri
unnt að nýta ráðstöfunarfé þeirra
betur en nú er gert. Þá benti Elín
Ebba á að iðjuþjálfar væru til þess að
gera ný stétt innan íslenska heil-
brigðiskerfisins og þeir hefðu ekki
enn átt þess kost að láta að sér kveða
innan þess. Þekkingu þeirra mætti
sem best nýta þegar unnið væri að
stefnumótun í málaflokknum og kost-
ir og gallar þjónustunnar skoðaðir,
sem og hvaða úrræði stæðu eða ættu
að standa til boða.
„Til þess þurfa ráðamenn að hafa
þor til að leita út fyrir ráðandi stéttir
heilbrigðisgeirans. Það hefur sýnt sig
að það er ekki auðvelt fyrir iðjuþjálfa
sem fagstétt að koma að málaflokkn-
um, þar sem aðrar stéttir sitja á fleti
fyrir og gæta sinna hagsmuna,“ sagði
Elín Ebba.
Nemar í iðjuþjálfun við Háskólann á Akureyri kynna lokaverkefni
Ábyrgð geð-
sjúkra hefur
mest áhrif á bata
maggath@mbl.is
Morgunblaðið/Kristján
Nemar í iðjuþjálfun við Háskólann á Akureyri ásamt kennara sínum. F.v. Sonja Stelly Gústafsdóttir, Sandra Rún
Björnsdóttir, Helga Jóna Sigurðardóttir, Harpa Guðmundsdóttir, Kristjana Milla Snorradóttir, Elín Ebba Ás-
mundsdóttir kennari, Dagný Baldursdóttir og Anna Kristrún Sigurpálsdóttir.
Nemar í iðjuþjálfun við Háskólann á Akureyri
kynna lokaverkefni í stofu L101 á Sólborg í
dag, 23. maí, kl. 13 og um fjarfundabúnað í
Odda, Háskóla Íslands. Margrét Þóra Þórs-
dóttir kynnti sér nokkur verkefnanna og
spjallaði við höfunda þeirra, sem og Elínu
Ebbu Ásmundsdóttur lektor.