Morgunblaðið - 22.06.2003, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 2003 11
Dregur til tíðinda
Satt að segja var ég mjög spennt
þegar Norræna lagði við höfn í Þórs-
höfn. Það átti að deila hópnum niður
á heimili færeyskra kennara sem
sumir höfðu heimsótt Ísland. Það
tíndist úr hópnum og loks var ég ein
eftir og önnur kona til. Á hafnar-
bakkanum stóðu tveir menn og við
áttum að fylgja þeim. Þegar við fjög-
ur komum heim til Steinbjörns Ja-
cobsen rithöfundar, þar sem hús-
móðirin beið með góðar veitingar,
vissi ég ekki enn að ég átti að fara
heim ein með Sjúrði Paulsen. Þar
átti ég að dvelja í hálfan mánuð, hann
ekkjumaður og ég fráskilin. Satt að
segja var þetta dálítið vandræðalegt
í fyrstu. En námskeiðið varð okkur
fyrst að drjúgu umræðuefni og svo
tók við eitt af öðru. Það mikið dró til
tíðinda á milli okkar að Sjúrður sá
ástæðu til að koma og heimsækja
mig til Reykjavíkur mánuði síðar.
Ég kveið dálítið fyrir því að hann
kæmi, hélt að okkur myndi kannski
skorta umræðuefni – námskeiðið að
baki og umhverfið allt annað. En svo
reyndist ekki vera.
Við héldum svo sambandi og í
framhaldi af því fór ég til Þórshafnar
1985 til að láta reyna á sambandið.
Um sama leyti fór einkadóttir mín,
María Jónsdóttir, með manni sínum
Guðlaugi Bergmundssyni til náms í
Bandaríkjunum.
Ég var 48 ára gömul þegar ég hóf
búskap með Sjúrði og hann fimm ár-
um eldri. Við giftum okkur 1987. Síð-
an hef ég lifað mínu lífi hér,“ segir
Jóhanna.
Ð-ið veldur erfiðleikum
Hún var að ýmsu leyti vel undir
þessa lífsháttabreytingu búin, fær-
eysk í móðurætt og átti skyldmenni í
Klakksvík en mikilvægara var þó að
eldri systir hennar, Ása Traustadótt-
ir Winther, fyrrverandi starfsmaður
hjá atvinnudeild Háskóla Íslands,
hafði gifst til Færeyja 1966 og bjó í
Þórshöfn þegar Jóhanna flutti þang-
að.
„Ása er fjórtán árum eldri en ég,
eldri en ég er, líka bróðir minn Pétur
Traustason augnlæknir en yngri var
Ólafur sem var „optiker“, hann er
látinn.
Faðir okkar starfaði lengi við at-
vinnudeild Háskóla Íslands, síðast
með prófessorsnafnbót. Á æsku-
heimili okkar komu gjarnan fær-
eyskar vinkonur mömmu og alla tíð
komu til okkar í heimsókn færeyskir
sjómenn, ég var því ekki óvön að
heyra færeyskuna talaða.
Til minna færeysku skyldmenna í
Klakksvík kom ég ekki fyrr en tíu
ára, árið 1946, stríðið tók fyrir öll
ferðalög. Mér fannst gaman að koma
til Klakksvíkur og átti þar m.a. tvær
frænkur á líkum aldri og ég og man
ekki eftir að hafa átt erfitt með að ná
sambandi við þær.
Hevur tu drukkið?
Ég var þó hvergi nærri mælt á
færeyska tungu þegar ég flutti hing-
að og fór því í nám í færeysku fyrir
útlendinga strax og ég gat.
Mestum erfiðleikum í færeysku
veldur flestu aðkomufólki ð-ið sem
ýmist heyrist ekki eða er borið fram
með v- eða g-hljóði. Nú þyki ég tala
góða færeysku þótt mér verði enn á í
messunni stundum. Í morgun spurði
ég Sjúrð t.d.: „Hevur tu drukkið?“
Jú, hann kvaðst hafa fengið sér
morgunkaffi en kallaði svo til mín úr
stiganum: „Veistu ekki enn að ef þú
spyrð á þennan hátt þá ertu að
spyrja hvort ég hafi drukkið brenni-
vín? Þú átta að segja „hevur tu fingið
tær drekka munn?“ ef þú vilt vita
hvort ég hafi fengið mér kaffi.““ – Og
nú hlær Jóhanna.
Ég spyr um leiðsögumannsstarfið
– hvernig það hafi komið til að hún,
íslensk konan, sé að leiða fólk af
ýmsu þjóðerni um allar koppagrund-
ir í Færeyjum.
Orð að sönnu
„Ég fór á leiðsögumannanámskeið
hér,“ svarar hún. „Fyrst var ég
heimavinnandi og lagði metnað minn
í að maðurinn minn og fóstursonur
fengju heitan mat í hádeginu. En svo
fór ég að líta í kringum mig eftir
hálfsdagsstarfi. Hér í næsta húsi var
verslun og fyrr en varði var ég orðin
„kassadama“ þar. Leiðsögumanns-
starfið hófst í raun á því að hringt var
í mig frá Smyril-line og ég spurð
hvort ég gæti tekið að mér að veita
leiðsögn íslensku ferðafólki á þeirra
snærum. Ég sagði já, mjög kvíðandi
þó. Ég flýtti mér að lesa mér til eftir
mætti um kvöldið og tók með mér
fræðsluefni í ferðina með fólkið og
las mér til eldsnemma á morgnana –
gerði eins og ég gat. Það hjálpaði
mér að ég hafði unnið á sumrin hjá
Úlfari Jacobsen heima á Íslandi, að
vísu mest við matartilbúning í fjalla-
ferðum. Enn meiri hjálp var mér þó
að dvöl minni í Stuttgart í Þýska-
landi, þar sem ég var með fyrri
manni mínum, Jóni Guðnasyni arki-
tekt. Við vorum skólasystkini úr MR,
urðum stúdentar 1956. Hann fór
skömmu síðar utan til náms en ég
var heima með Maríu dóttur okkar,
sem fæddist 1957. Ég var í Stuttgart
í rúmt ár en fór þá heim og settist
litlu síðar í Kennaraskólann, mamma
hafði oft nefnt það við mig að gott
gæti verið fyrir mig að taka kenn-
arapróf, sem var þá eins árs nám eft-
ir stúdentspróf. Það reyndust sann-
arlega orð að sönnu hjá henni,“ segir
Jóhanna.
Heinesen var ótrúlega fjölhæfur
Auk leiðsögumannsnámsins í
Færeyjum fór Jóhanna á námskeið í
verslunarskóla til að hressa upp á
þýskukunnáttuna, sem mikil not
voru fyrir.
„Það hafa löngum komið hingað
margir Þjóðverjar og það þarf tals-
vert til að svara alls kyns fyrirspurn-
um um sögu, bókmenntir, atvinnu-
mál, stjórnmál, gróðurfar og dýralíf
hér,“ segir hún.
„Grúsk mitt vegna leiðsögu-
mannsstarfsins hefur orðið til þess
að færa mig nærri sögu Færeyja og
bókmenntum þeirra. Ég hef mikið
dálæti á bókum Heinesens og líka
myndum hans.“ Að svo mæltu býður
Jóhanna mér inn í „jómfrúrbúr“ sitt,
vinnuherbergi þar sem hanga eftir-
prentanir af mörgum hinna stór-
skemmtilegu mynda Heinesens.
Hann fékkst einkum við myndlist á
efri árum. „Hann samdi líka tónlist,
hann var ótrúlega fjölhæfur og hæfi-
leikaríkur maður,“ segir Jóhanna.
Klæddu mig úr!
Hún er í saumaklúbbi með níu ís-
lenskum konum sem eru eða hafa
verið giftar færeyskum mönnum, ut-
an Helgu Hjörvar, sem er forstöðu-
maður Norðurlandahússins í Fær-
eyjum og mun starfa við það eitthvað
áfram.
„Við eigum eitt sameiginlegt; við
höfum flestallar fallið í þá gildru að
segja við menn okkar þegar þeir hafa
ekið okkur í bæinn: „Gói, láta meg úr
hér!“ Þetta er mjög óheppilega til
orða tekið við færeyskan karlmann,
– þýðir „klæddu mig úr“.“
Ein kvennanna er gift landsbóka-
verði, önnur presti við Vesturkirkj-
una, Færeyingi sem tók guðfræði-
próf við Háskóla Íslands. Sú þriðja
er gift presti aðventistasafnaðar.
„Ég hélt aldrei að það ætti fyrir
mér að liggja að verða kirkjurækin,
en það er ég nú orðin,“ segir Jó-
hanna. Hún kveðst þó ekki nærri
alltaf fylgja manni sínum í kirkju-
ferðirnar.
„Ég hjálpa honum hins vegar oft
að raka þegar hann slær kirkjulóð-
ina.“ Sjúrður er safnaðarnefndarfor-
maður Vesturkirkjunnar, sem er
mikið og fallegt hús.
Færeyingar eru miklir trúmenn
„Trúmenn eru Færeyingar mun
meiri en Íslendingar að jafnaði. Hér
er líka meiri trúarhiti í fólki og til eru
útvarpsþættir hér þar sem beðið er
fyrir fólki og það segir alls kyns lífs-
reynslusögur af sér. Færeyingar eru
hins vegar ekki trúaðir á drauga í
sama mæli og ýmsir Íslendingar. Þó
eru til álagablettir í Færeyjum, t.d.
steinn sem krækt var fyrir við vega-
gerð í gamla bænum.“
Eftir kaffið göngum við Jóhanna
aftur niður í bæ og lítum á Verts-
húsið, þar sem hinn ótrúi elskhugi
sögupersónunnar Barböru, Andreas
Heyde, úr samnefndri sögu eftir Jør-
gen-Frantz Jacobsen, sat löngum við
skriftir. Hin raunverulega Beinta,
sem er önnur fyrirmynd Barböru,
giftist þremur prestum. Enn er til
allstórt dyraop, þar sem hún stóð og
virti fyrir sér prestana þegar þeir
lögðu að landi, til þess að sjá hvernig
þeir væru í hátt og lagði á ráðin um
hvernig hún fengi heillað þá – sem
henni tókst frábærlega. Síðar varð sá
sami maður sem var fyrirmynd stúd-
entsins Heyde að hinum lífsglaða
mester Jakob í sögu Heinesens.
Ég stilli mér upp í dyraopið og
horfi út á hafið en það kemur enginn
prestur siglandi svo ég sný til baka
og rölti með Jóhönnu út á klappirn-
ar, ysta odda Thinganes, þar sem
kristni var lögtekin í Færeyjum. Að
baki mér eru öll gömlu húsin með
sína kraumandi sögu en framundan
eru færeysk skip sem færa hinni nær
fimmtíu þúsund manna þjóð drjúga
björg í bú, – og senn verður farið að
leita að olíu. Þá verður vafalaust mik-
ið umleikis í Færeyjum og nóg að
gera fyrir leiðsögumenn að sýna
ferðamönnum kennileiti í gamalli og
nýrri sögu þessarar frændþjóðar
okkar.
gudrung@mbl.is
Morgunblaðið/Guðrún Guðlaugsdóttir
Systurnar Ása og Jóhanna Traustadætur búa báðar í Þórshöfn. Bak við þær
eru myndir eftir færeyska listmálarann og frænda þeirra, Jógvan Waagstein.
úr Færeyjum
„MAMMA var frá Klakksvík í Fær-
eyjum og við fórum þangað oft eldri
systkinin, ég og Pétur bróðir, þegar við
vorum krakkar, en ég er fædd 1922.
Skammt frá heimili skyldfólks okkar
var búð sem áttu hjónin Dora og Mor-
itz Winther, þau áttu mörg börn. Ég
kom þarna oft að kaupa ýmislegt fyrir
ömmu, eitt barnanna á kaupmanns-
heimilinu var Finn sem síðar varð mað-
urinn minn,“ segir Ása Traustadóttir
Winther, systir Jóhönnu Traustadóttur,
þegar hún var spurð um aðdraganda
þess að hún giftist til Færeyja 44 ára
gömul.
„Ég kynntist sem sagt manni mín-
um sem barn að aldri, svo var það
löngu seinna, 1958, að ég var á leið til
Færeyja. Með skipinu var sex manna
hópur Færeyinga sem hafði verið að
spila brids í Keflavík. Einn þeirra var
Finn Winther. Hann þekkti mig aftur og
ég hann. Við höfðum þá ekki sést síð-
an árið 1933.
Við tókum tal saman og fórum svo
bæði til Klakksvíkur. Ég fór til ættingja
minna en hann bjó á Sjómannsheim-
ilinu – og enn áttum við tal saman. Síð-
an sendi hann mér jólakort og það
leyndi sér smám saman ekki að við
vorum dálítið spennt hvort fyrir öðru.
Hvorugt okkar hafði verið gift. Hann
var ellefu árum eldri en ég og hafði
hreint ekki hugsað að hann færi að
gifta sig og ég var satt að segja heldur
ekki í þeim hugleiðingum – en þetta fór
nú svona.
Bað bróðurinn um hönd konuefnisins
Finn kom svo til Íslands og var svo
skemmtilega gamaldags að hann bað
Pétur bróður minn um hönd mína. Pét-
ur hélt að best væri að ég réði þessu
sjálf. Þetta var auðvitað til gamans
gert, en ég sagði já og það varð úr að
ég flutti til Finns til Þórshafnar í Fær-
eyjum.
Ég tók stúdentspróf 1940, var við
tungumálanám í American University í
Washington DC 1944-46 og tók BA-
próf í ensku og frönsku frá HÍ 1949. Ég
hafði lengi starfaði við atvinnudeild
Háskóla Íslands við rannsóknir og lík-
aði það starf vel en varð auðvitað að
kveðja það þegar ég flutti frá Íslandi.
Við Finn giftumst í Neskirkju 18. júní
1966 og ég kom alkomin til Færeyja 14.
september sama ár.
Móðir mín var þá nýlega dáin, sem
og yngri bróðir minn.
Við Finn eignuðumst ekki börn en
við lifðum í góðu hjónabandi.
Finn var bókhaldari við bókaverslun
H.N. Jackobsens hér í Þórshöfn. Versl-
unin er í gömlum skóla sem m.a. Willi-
am Heinesen gekk í á sínum tíma. Á
stríðsárunum var í garðinum svokallað
„bumbuskýli“ eða loftvarnarbyrgi.
Árið 1971 var mér boðin afleysinga-
vinna við verslunina í tvo mánuði. Finn
bað mig endilega að gera þetta því
ungur Færeyingur sem vann þarna fór
til Danmerkur til að taka lokapróf í því
sem þá hét „boghandlermedhjælper“.
Hann bað mig svo vel að ég samþykkti
þetta loks og tók til við að skrifa fyrir
hann bókapantanir á ritvél áður en
skólarnir byrjuðu.
Ég kunni í upphafi fremur illa við að
fara að vinna á sama stað og eigin-
maðurinn og hafði ekki hugsað mér
það. En það endaði með því að þegar
ég átti að hætta var mér boðið starf
áfram. Mér líkaði með afbrigðum vel
að vinna í bókaversluninni og starfaði
þar í nærri 25 ár, þá hætti ég fyrir ald-
urs sakir.“
Settir kostir í bridsspilamennskunni
Finn, maður Ásu, var slyngur brids-
spilari.
„Ég hafði spilað brids heima á Ís-
landi í spilaklúbb með vinkonum mín-
um,“ segir Ása. „Hér störfuðu tveir
bridsklúbbar. Mágkona mín kunni nán-
ast utan að heilu bridsbækurnar og
hún hvatti mig til að koma og spila í
Nýja bridsfélaginu. Maðurinn minn
spilaði þar við mig. En það gekk ekki
lengi. Hann hafði spilað í Havnar Brids-
félaginu, og honum voru settir þeir
kostir að hann fengi ekki að spila þar í
keppnum við sína gömlu spilafélaga ef
hann spilaði við mig í Nýja bridsfélag-
inu. Hann tók þann kostinn að hætta
að spila við mig en ég fékk sem makk-
er konu eins bridsfélaga hans. Engar
konur spiluðu þá í Havnar Bridsfélag-
inu.
Við Finn keyptum okkur gamalt
timburhús með garði. Þar þurfti að
taka til hendinni og seinni árin hef ég
látið mikið laga húsið til og unnið í
garðinum, í hann vantaði jarðveg og
við ræktuðum hann alveg upp.
Ég var um tíma með fjóra ketti,
læðu og þrjá kettlinga. Nú er aðeins
einn köttur eftir, 16 ára, orðinn ansi
heimaríkur. Hann hefur lagt undir sig
borðstofuborðið svo gestir mínir verða
að láta sig hafa það að drekka kaffi-
sopann sinn við sófaborðið,“ segir Ása
og hlær.
„Ég hef kunnað vel við mig í Fær-
eyjum frá upphafi og ekki spillti þegar
Jóhanna systir mín flutti hingað, við
erum nánar. Hún er 14 árum yngri en
ég og ég passaði hana mikið sem litla
stelpu. Mér þótti mikið happ þegar hún
fæddist og ekki þótti mér verra að hún
fékk talsverða peninga í skírnargjöf
sem ég fékk lánaða úr Sparisjóðnum
til þess að kaupa mér fyrsta ballkjólinn
– en ég borgaði þá auðvitað aftur.
Sem betur fer var Jóhanna flutt
hingað þegar ég missti manninn minn
árið 1988 úr krabbameini.
Mér datt ekki í hug á þeim tímamót-
um að flytja aftur til Íslands. Mér hefur
aldrei leiðst um ævina og alls ekki hér í
Færeyjum. Hér kann ég vel við mig og
hér ætla ég að búa.“
Ása Traustadóttir og Finn Winther á brúðkaupsdaginn 18. júní 1966.
Dettur ekki í hug að
flytja aftur til Íslands