Morgunblaðið - 22.06.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
20. júní 1993: „Heimurinn
hefur tekið örum breytingum
að undanförnu. Sá raunveru-
leiki sem við bjuggum við um
áratuga skeið á alþjóðavett-
vangi er endanlega horfinn.
Alls staðar í kringum okkur
sjáum við breytingarnar og
þær eru ekki allar til góðs.
Þó að ekki sé lengur nein
hætta á allsherjarkjarnorku-
styrjöld hafa endalok kalda
stríðsins ekki bundið enda á
vopnuð átök í heiminum.
Þvert á móti. Það umróts-
ástand, sem myndaðist við
hrun gamla skipulagsins, hef-
ur leitt til margvíslegra
átaka. Jafnvel í Evrópu hafa
blossað upp á ný gamlar deil-
ur, sem haldið hafði verið
niðri, og í fyrrverandi Júgó-
slavíu er nú háð blóðugasta
styrjöldin í álfunni frá því síð-
ari heimsstyrjöldinni lauk.“
. . . . . . . . . .
19. júní 1983: „Ferð Jóhann-
esar Páls páfa II til ættjarðar
sinnar, Póllands, árið 1979
varð til þess að vekja sjálfs-
traust meðal pólskrar alþýðu
andspænis ómannúðlegu
valdi kommúnistastjórn-
arinnar.
Ári síðar efndu verkamenn í
Gdansk til verkfalla, Sam-
staða varð til. Ógleymanleg
er myndin af verkamönn-
unum þar sem þeir krjúpa í
bæn á úrslitastundu í baráttu
sinni eða af Lech Walesa
haustið 1980 að rita undir
samkomulag við stjórnvöld
með penna er bar mynd Jó-
hannesar Páls páfa II. Eftir
að herlögin voru sett í desem-
ber 1981, Samstaða bönnuð
og foringjar hreyfingarinnar
sem taldi 10 milljónir fé-
lagsmanna settir á bak við lás
og slá, hélt kaþólska kirkjan í
Póllandi áfram að hvetja til
viðræðna milli herstjórn-
arinnar og alþýðu manna.
Herstjórnin hefur hingað til
hafnað öllum kröfum kirkj-
unnar um slíkar viðræður og
haft óskir hennar um end-
anlegt afnám herlaga og al-
menna náðun pólitískra
fanga að engu.“
. . . . . . . . . .
23. júní 1973: „Verðlags-
hækkanirnar halda áfram að
dynja yfir. Nú hefur verið til-
kynnt 14% hækkun á sem-
entsverði. Á fimmtudag kost-
aði ein lest af
Portlandssementi 3140 krón-
ur en kostar nú 3580 krónur.
Sementsverð hækkaði síðast
í febrúarmánuði sl. um 20%.
Alls hefur því sement hækk-
að á síðustu fimm mánuðum
um 36,8%. Sementsverk-
smiðja ríkisins er að öllu leyti
í ríkiseign. Engu að síður
hækkar sementsverð svo gíf-
urlega, sem raun ber vitni.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
ARKMIÐ allra stjórn-
málaflokka í kosningum
er að ná völdum með
þeim lýðræðislega
hætti, sem í kosningum
felst og hafa áhrif, hvort
sem er á landsstjórn
eða sveitarstjórn. Tak-
ist það ekki er alveg sama, hvernig reynt er að
útskýra kosningaúrslit – niðurstaðan er áfall fyr-
ir þá, sem ná því ekki að eiga aðild að ríkisstjórn
eða meirihluta í sveitarstjórn og kallar á umræð-
ur og uppgjör innan þeirra.
Undanfarna daga og vikur hefur eftirleikurinn
vegna kosningaúrslitanna í maí og endurnýjunar
stjórnarsamstarfs Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks smátt og smátt verið að koma í ljós.
Eftirleikurinn birtist fyrst og fremst í uppnámi
innan Samfylkingarinnar en það sem kannski
vekur meiri athygli er augljós órói innan
Reykjavíkurlistans.
Miðað við úrslit kosninganna hefði mátt búast
við verulegum umræðum innan Sjálfstæðis-
flokksins. Það hefur ekki orðið af einni meg-
inástæðu: forysta flokksins tryggði áframhald-
andi aðild Sjálfstæðisflokksins að ríkisstjórn og
augljóslega út kjörtímabilið.
Með sama hætti og aðild að ríkisstjórn eða
meirihluta í sveitarstjórn skiptir grundvallar-
máli fyrir stjórnmálaflokka getur ráðherraemb-
ætti eða embætti borgarstjóra í Reykjavík skipt
sköpum um áhrifastöðu einstakra stjórnmála-
manna. Stundum koma menn á óvart, þegar þeir
eru komnir í embætti og ná meiri áhrifum en bú-
izt er við. Í öðrum tilvikum geta stjórnmála-
menn, sem taldir hafa verið búa yfir miklum
pólitískum styrkleika, misst pólitísk áhrif sín á
ótrúlega skömmum tíma standi þeir utan
valdanna um lengri tíma.
Öll þessi fyrirbæri blasa við landsmönnum um
þessar mundir á vettvangi íslenzkra stjórnmála.
Sjálfstæðisflokkurinn stendur vel að vígi, þrátt
fyrir úrslit kosninganna vegna þess, að flokk-
urinn náði að tryggja sér aðild að ríkisstjórn
fjórða kjörtímabilið í röð. Það hefur aldrei áður
gerzt í sögu þess flokks.
Samfylkingin er í sárum vegna þess, að hún
lagði allt undir til þess að tryggja sér aðild að
ríkisstjórn og flokkskjarninn var orðinn sann-
færður um það síðustu vikur fyrir kosningar að
það mundi takast en tókst ekki.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, fyrrverandi
borgarstjóri, sem Samfylkingarfólk trúði að
mundi leiða flokkinn til valda, náði því takmarki
ekki og lenti í þeirri stöðu, að missa borgar-
stjóraembættið, ná ekki þingsæti og gegnir að
svo komnu máli engu því hlutverki innan Sam-
fylkingarinnar, sem landsfundur veitir umboð
til. Það verður því erfitt um vik fyrir hana að
halda þeim áhrifum, sem hún hefur haft seinni
árin í íslenzkum stjórnmálum.
Þá má segja, að kosningarnar nú og stjórn-
armyndunin hafi orðið til þess að festa í sessi
nýja meginlínu í íslenzkum stjórnmálum, sem
mörgum hefur reyndar þótt að sjá mætti vís-
bendingu um í nokkur undanfarin ár. Hún er sú,
að nú er meiri málefnaleg samstaða á milli
Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks en áður
hefur þekkzt og liggur við að segja megi, að um
grundvallarbreytingu sé að ræða.
Á fyrri hluta 20. aldarinnar var mikil pólitísk
samstaða milli Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks. Það átti sérstaklega við um fjórða ára-
tuginn en markviss tilraun var gerð til að end-
urreisa það bandalag í kosningunum 1956. Það
mistókst þrátt fyrir stjórnarmyndun flokkanna
tveggja með tilstyrk Alþýðubandalagsins í kjöl-
far þeirra kosninga.
Frá og með stjórnarmynduninni 1959 mynd-
aðist ný meginlína í íslenzkum stjórnmálum, sem
mikið líf var í rúmlega þrjá áratugi en það var
sterk pólitísk samstaða Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks. Hún var innsigluð á þremur kjör-
tímabilum á Viðreisnarárunum. Ítrekaðar til-
raunir til að endurreisa samstarf þeirra flokka
næstu tvo áratugi á eftir sýndu mikla löngun til
þess en tókst ekki fyrr en með stjórnarmynd-
uninni 1991. Vonir gamalla Viðreisnarmanna um
framhald þess brustu hins vegar endanlega með
stjórnarmynduninni 1995, þótt augljósir brestir
væru komnir í samstarf flokkanna tveggja síð-
ustu misseri ríkisstjórnar þeirra á kjörtíma-
bilinu 1991–1995.
Samstarf Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks, sem nú hefur staðið á þriðja kjörtímabil
hefur leitt til þess að þær raddir, sem uppi voru í
báðum flokkunum frá gamalli tíð um að „allt
væri betra en íhaldið“ eða að samstarf við Fram-
sóknarflokkinn væri versti kosturinn fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn hafa þagnað.
Að sumu leyti eiga persónur forystumanna
hér hlut að máli. Þessi þróun mála hefði t.d. aldr-
ei orðið í Framsóknarflokki Steingríms Her-
mannssonar, sem hafði sömu afstöðu til Sjálf-
stæðisflokksins og faðir hans, Hermann
Jónasson, en það var einmitt Hermann, sem
hafði forystu um endurreisn bandalags Fram-
sóknarmanna og Alþýðuflokksmanna 1956, sem
Jónas frá Hriflu hafði lagt línur um á fjórða ára-
tugnum.
Fyrst og fremst eru það þó málefni, sem við er
að fást, sem hafa leitt til þess að nýjar meg-
inlínur hafa orðið til í íslenzkum stjórnmálum.
Ágreiningsefnin á milli Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks eru færri og þau málefni,
sem samstaða er um, eru fleiri.
Það á líka þátt í þessari framvindu mála hver
þróunin hefur orðið innan Samfylkingar. Sá Al-
þýðuflokkur, sem bæði Sjálfstæðismenn og
Framsóknarmenn höfðu átt mikil samskipti við,
hefur orðið undir innan Samfylkingarinnar. Þar
er meira áberandi í forystu fólk, sem starfaði
lengi innan Alþýðubandalagsins. Þótt vinstri
armur Framsóknarflokksins hafi á sínum tíma
átt mikil samskipti við Alþýðubandalagið virðist
hann hafa horfið úr Framsóknarflokknum,
sennilega með Steingrími Hermannssyni. Þar er
því ekki lengur fyrir hendi gamall grunnur, sem
hægt væri að byggja á.
Hver er Sam-
fylkingin?
Það er erfitt að festa
hendur á því, hvert
Samfylkingin stefnir.
Veit Samfylkingin
sjálf hver hún er? Er það kannski hennar að-
alvandi í dag, að hún viti það ekki? Hún veit það
augljóslega að því er Evrópumálin varðar. Sam-
fylkingin vill aðild að Evrópusambandinu. Og
vissulega má segja, að þar séu á ferðinni skýrar
línur í meginmáli.
Hins vegar er ekki sannfærandi að hlusta á
tvo gamla liðsmenn Alþýðubandalagsins, Össur
Skarphéðinsson og Einar Karl Haraldsson, tala
um þá stöðu, sem upp kann að vera komin í ör-
yggismálum þjóðarinnar. Það er erfitt fyrir þá,
sem varið hafa meginhluta pólitískrar ævi sinnar
til þess að berjast gegn vörnum á Íslandi, að
sannfæra fólk um að þeir hafi skipt um skoðun.
En hver er Samfylkingin að öðru leyti? Er hún
einhvers konar verkalýðsflokkur? Kannski er
úrelt að tala um verkalýðsflokka. Það er erfitt að
sjá þess merki í málflutningi Samfylkingarinnar
að launþegahreyfingin eigi þar sérstaka mál-
svara. Og athygli vakti í kosningabaráttunni, að
talsmaður Samfylkingarinnar gerði ítrekaðar til-
raunir til að breyta sögunni og hafa af tveimur
forystumönnum verkalýðshreyfingarinnar á
þeim tíma þann heiður að hafa ráðið úrslitum um
kjarasamningana 1990 ásamt þáverandi for-
manni Vinnuveitendasambandsins – kjarasamn-
inga, sem skiptu sköpum um að óðaverðbólgan
var kveðin niður.
Að einhverju leyti er vandi Samfylkingarinnar
í því fólginn, að hún veit ekki enn hver hún er
eða þá, sem líka gæti verið, að henni hafi mistek-
izt að koma því til skila til almennings hver hún
er.
En sennilega er aðalvandamál Samfylkingar-
innar nú þegar hún horfir fram til fjögurra ára
stjórnarandstöðu, að mikil óvissa er um forystu
flokksins. Það er einfaldlega ágreiningur um for-
ystu flokksins, þótt hann komi ekki upp á yf-
irborðið nema að takmörkuðu leyti. Ganga má út
frá því sem vísu, að öflugur hópur standi að baki
núverandi formanni en það er jafn ljóst að annar
öflugur hópur á þá ósk heitasta, að Ingibjörg
Sólrún verði kjörin formaður á landsfundi Sam-
fylkingarinnar í haust. Í þessum skoðanamun
um forystu Samfylkingarinnar má finna vís-
bendingar um hugsanlega sundrung innan
flokksins í framtíðinni takist flokksmönnum ekki
að leysa þennan ágreining á landsfundi í haust.
Á flokksstjórnarfundi Samfylkingar sl.
fimmtudag sagði Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
að hún ætlaði að sækja umboð sitt til lands-
fundar varðandi trúnaðarstörf innan flokksins.
Þetta er skiljanleg afstaða. Það er auðvitað
ómögulegt fyrir hana að vera sífellt kölluð fram
á sviðið af fámennum hópum innan flokksins án
þess að hafa lýðræðislegt umboð frá réttum
stofnunum flokksins til þeirra verka.
En hvað fólst í þessum orðum fyrrverandi
borgarstjóra á flokksstjórnarfundinum?
Í Morgunblaðinu í dag, laugardag, svarar
Ingibjörg Sólrún spurningu um það efni á eft-
irfarandi veg: „… að hún vildi njóta trausts al-
mennra flokksmanna til að starfa í þágu flokks-
ins og sækja umboð sitt til þeirra fremur en til
flokksstofnana. Engin ástæða væri til að leggja í
þessi orð dýpri merkingu og þar gætu ýmis trún-
aðarstörf komið til álita. Allt færi þetta eftir vilja
flokksmanna.“
FRAMTÍÐ LEIKFÉLAGS
REYKJAVÍKUR
Leikfélagi Reykjavíkur tókstekki að afgreiða fyrirliggj-andi tillögur um breytingar
á lögum félagsins á framhaldsaðal-
fundi sl. fimmtudag en í þeim til-
lögum fólst m.a. að félagið yrði
opnað fyrir áhugafólki um málefni
félagsins.
Augljóst er að heiðursfélagar
Leikfélags Reykjavíkur hafa gegnt
veigamiklu hlutverki í þessum um-
ræðum. Í samtali við Morgunblaðið
í gær lýsti Sveinn Einarsson sinni
afstöðu og annarra heiðursfélaga
til málsins á þennan veg:
„Við leggjum áherzlu á þá tvo
meginþætti sem hafa verið leiðar-
ljós Leikfélags Reykjavíkur í
hundrað ár, í fyrsta lagi að þetta
hefur verið leikhús fagmanna sem
hafa mótað alla þá stefnu og í öðru
lagi hefur þetta leikhús verið rekið
áfram af hugsjónum, en ekki í al-
mennu gróðaskyni. Um þetta er al-
gjör samstaða hjá okkur heiðurs-
félögum og við viljum ekki víkja frá
þessum meginþáttum.“
Fáir þekkja betur málefni Leik-
félags Reykjavíkur en heiðurs-
félagar þess, þau Vigdís Finnboga-
dóttir, Sveinn Einarsson, Steindór
Hjörleifsson, Baldvin Tryggvason,
Jón Sigurbjörnsson og Steinþór
Sigurðsson og þess vegna hljóta
orð þeirra og afstaða að vega
þungt, þegar til þess kemur að fé-
lagsfundur taki sína afstöðu.
Hins vegar er það líka rétt hjá
Sveini Einarssyni „að líta megi svo
á, að hver kynslóð eigi að ráða fram
úr sínum vanda“.
Leikfélag Reykjavíkur stendur
frammi fyrir miklum vanda.
Reykjavíkurborg er augljóslega
treg til að ganga lengra í fjárstuðn-
ingi við félagið en gert hefur verið.
Jafnframt eru vísbendingar um, að
ein forsenda fyrir því að yfirleitt sé
hægt að ná einhverjum viðbótar-
samningum við borgina séu þær
lagabreytingar, sem frestað var að
taka ákvörðun um á fimmtudaginn
var.
Hvers vegna eru þessar laga-
breytingar svo mikilvægar? Vegna
þess að sú skoðun er sterk hjá
þeim, sem um þessi mál þurfa að
fjalla, með réttu eða röngu, að það
sé tvenns konar veikleiki í rekstr-
arformi Leikfélagsins á Borgar-
leikhúsinu. Í fyrsta lagi, að hið lok-
aða fagfélag skapi hættu á því að
félagsmenn þess láti eiginhags-
muni ráða afstöðu sinni en ekki
heildarhagsmuni félagsins og þar
með leikhússins. Í öðru lagi sé sú
staða leikhússtjóra óviðunandi að
undirmenn hans sem starfsmenn
Borgarleikhússins séu jafnframt í
sumum tilvikum yfirmenn hans
sem stjórnarmenn í Leikfélagi
Reykjavíkur. Þar með séu hendur
leikhússtjóra bundnar, þannig að
hann komist hvorki lönd né strönd.
Ef það er svo, sem margt bendir
til, að á þennan hnút verði að
höggva til þess að skapa nauðsyn-
legt traust á milli Leikfélags
Reykjavíkur og viðsemjanda þess,
borgarstjórnar Reykjavíkur, verð-
ur Leikfélagið auðvitað að laga sig
að kröfum nýrra tíma.
Morgunblaðið vill sízt af öllu
draga úr því, að leiðarljós Leik-
félags Reykjavíkur í hundrað ár
verði í heiðri höfð eins og Sveinn
Einarsson leggur áherzlu á að gert
verði en þótt saga félagsins sé
merk eins og Morgunblaðið hefur
ítrekað undirstrikað má sagan ekki
binda hendur núverandi kynslóða
leikfélagsmanna svo mjög að þeir
geti ekki brugðizt við nýjum að-
stæðum til þess að tryggja líf fé-
lagsins, velgengni og farsæld í önn-
ur hundrað ár.