Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
AÐSTOÐIN sem er veitt á ráðgjaf-
arstofu fyrir vændiskonur er marg-
vísleg að sögn Jaana Kauppinen
framkvæmdastjóra. Þar geta konurn-
ar fengið heilbrigðisþjónustu, ráðgjöf
um lögfræðileg efni, s.s. hvað gerist ef
þær kæra nauðgun til lögreglu, og
fengið að vita hvort þær eigi rétt á að-
stoð frá hinu opinbera vilji þær hætta
að stunda vændi. Þær þurfa hins veg-
ar ekki að hætta vændi til að fá aðstoð
á stofunni.
Kauppinen segir að samtökin hafi
verið talsvert gagnrýnd fyrir að
leggja ekki harðar að konunum að
láta af vændi. „Við erum að sjálfsögðu
ánægðar ef þær hætta,“ segir hún.
Málið sé þó ekki svona einfalt. Kon-
urnar vilji ekki allar hætta þar sem
þær telji sig ekki hafa aðra möguleika
á jafnmiklum tekjum. Jafnvel ágæt-
lega menntuðum konum bjóðist að-
eins algjör láglaunastörf í Rússlandi
eða Eystrasaltsríkjunum. „Jafnvel þó
þær fái aðeins 100 evrur á dag (um
9.000 krónur) og láti vændisdólginn fá
50–60% af því eru þetta miklu meiri
fjármunir en þær geta aflað sér í
heimalandi sínu,“ segir Kauppinen.
Það sé mikilvægt að konurnar þurfi
ekki að ljúga að starfsfólki stöðvar-
innar og því hafi það engin áhrif á
stöðu þeirra þó þær haldi áfram að
stunda vændi. Hún leggur áherslu á
að ástæður þess að konurnar stundi
vændi séu mismunandi og ekki megi
einfalda vandann um of.
Tvær bylgjur
Samtökin sem reka ráðgjafarstof-
una, Pro-Turkpiste, byrjuðu að kanna
aðstæður finnskra vændiskvenna um
1990 og upp úr því var ráðgjafarstöð-
in stofnsett. Þá voru vændiskonurnar
tiltölulega fáar og allar innlendar en
það átti fljólega eftir að breytast.
Kauppinen segir að fljótlega eftir fall
Sovétríkjanna hafi svonefnd fyrri
bylgja vændiskvenna skollið á. Þetta
voru fátækar konur, einkum frá
Rússlandi og Eystrasaltsríkjunum
sem stunduðu vændi til að eignast fé
og varning frá Vesturlöndum. Seinni
bylgjan skall á skömmu síðar en í
henni voru konur sem höfðu stundað
vændi áður og héldu því áfram í Finn-
landi. Á þessum árum ríkti kreppa í
efnahagslífi Finnlands og hvers kyns
nektarstöðum fjölgaði gríðarlega.
Ástandið gjörbreyttist á stuttum tíma
og nú er svo komið að 85-90% vænd-
iskvenna eru frá Rússlandi eða
Eystrasaltsríkjunum. Og þær koma
til Finnlands gagngert til að stunda
vændi.
350 „ný andlit“ á ári
Árið 1996 hófu samtökin að beina
sjónum sínum að þessum erlendu
vændiskonum. Konur frá Rússlandi
og Eistlandi voru ráðnar að stöðinni
og var hlutverk þeirra að leita uppi
vændiskonur, einkum á nektarstöð-
unum, og kynna starfsemina fyrir
þeim. Kauppinen segir að það hafi
ráðið úrslitum að fá þessar konur til
starfa enda hafi vændis-
konurnar margar ekki tal-
að ensku auk þess sem
þær höfðu þekkingu á
menningu viðkomandi
landa. Í upphafi gekk þetta
„vettvangsstarf“ afar
brösulega. Vændiskonurn-
ar afþökkuðu aðstoðina
kurteisislega og um langa
hríð leitaði enginn til ráð-
gjafarstofunnar. Fyrstu
konurnar sem komu voru
afar tortryggnar og þegar
þær komu á stöðina báru
þær hárkollur og stór sól-
gleraugu þar sem þær ótt-
uðust að yfirvöld tækju af
þeim myndir og sætu um
stöðina til að geta vísað
þeim úr landi. Sá ótti var
að sjálfsögðu ástæðulaus
en Kauppinen segir að
stöðin vinni alls ekkert
með yfirvöldum, hvorki
lögreglu, útlendingaeftir-
litinu né heilbrigðiskerf-
inu. Ekki nema konurnar
óski sjálfar eftir því. Smám
saman hafi starfið skilað
árangri og nú sé svo komið
að 200 konur leiti til stöðv-
arinnar í hverri viku. Um
1.000 konur notfæri sér að-
stoð stöðvarinnar árlega
og í fyrra komu um 350
„ný andlit“ á stöðina.
Þeir möguleikar sem
konurnar hafa til að leita
sér aðstoðar fara að mestu
leyti eftir því hvort þær
hafadvalarleyfi eða finnsk-
an ríkisborgararétt. Hafi
þær hvorugt geta þær ekki
nýtt sér opinbera þjónustu og eiga á
hættu að verða sendar úr landi ef yf-
irvöld standa þær að verki.
Í Finnlandi er ekki refsivert að
kaupa vændi, ekki frekar en á Íslandi.
Það er hins vegar ólöglegt í Svíþjóð.
Kauppinen segir talsverðar líkur á að
kaup á vændi verði einnig gerð refsi-
verð í Finnlandi og líst illa á þau
áform. Hún telur að eftir því sem
harðari viðurlög eru sett við vændi
eða vændiskaupum verði erfiðara að
ná til þeirra sem það stunda. Slík lög-
gjöf muni auk þess lítið draga úr
vændi. „Eftir því sem vændi er gert
„glæpsamlegra“ því erfiðara verður
að koma í veg fyrir það,“ segir
Kauppinen.
„Við spurðum ekki“
Aðspurð segir Kauppinen að að-
stæður vændiskvennanna séu afar
misjafnar. Hún tekur jafnframt fram
að þær vændiskonur sem leiti til ráð-
gjafarstöðvarinnar séu einna best
settar. Sumar hafi alls ekkert ferða-
frelsi heldur sé beinlínis haldið föngn-
um og þær geti því ekki leitað til
stöðvarinnar. Þá séu aðstæður vænd-
iskvenna yfirleitt skárri í Helsinki en
á landsbyggðinni. „En flestar konurn-
ar sem koma hingað vita hvað bíður
þeirra þegar þær koma til Finn-
lands,“ segir Kauppinen. Vændið sé
þaulskipulagt og flestar hafi konurn-
ar einhver tengsl við skipulagða
glæpastarfsemi. Tengslin séu þó mis-
mikil, sumar þurfi t.a.m. að borga fyr-
ir ferðalög og ofurháa leigu en megi
halda eftir afganginum af tekjum sín-
um. Aðrar þurfi að greiða ákveðið
hlutfall af tekjum til vændisdólgsins,
oft um 60%. „Reyndar spyrjum við
konurnar lítið um þetta. Þær tengjast
jú skipulagðri glæpastarfsemi og við
viljum ekki stefna þeim í hættu. Við
verðum líka að hugsa um okkar eigið
öryggi,“ segir hún. Það sé hvorki
starfsfólkinu né konunum í hag að
safna slíkum upplýsingum. Hnýsist
starfsfólkið of mikið í þessi mál sé
hætta á að glæpamennirnir knýi dyra
og láti finna fyrir sér. Þegar talið
berst að ástandinu á Íslandi nefnir
Kauppinen að nokkrar konur sem
leituðu til stöðvarinnar hafi greint frá
því að þær hafi verið á Íslandi áður en
þær komu til Finnlands. Sumar unnu
á nektarstöðum. Kauppinen getur þó
ekki svarað því hvort þær hafi stund-
að vændi á Íslandi. „Við spurðum
ekki,“ segir hún.
Um 200 vændiskonur leita til ráðgjafarstofu í Helsinki
Flestar vita hvað
bíður þeirra
„Reyndar spyrjum við konurnar lítið um þetta.
Þær tengjast jú skipulagðri glæpastarfsemi og
við viljum ekki stefna þeim í hættu. Við verð-
um líka að hugsa um okkar eigið öryggi,“ segir
Jaana Kauppinen, framkvæmdastjóri ráðgjaf-
arstofu fyrir vændiskonur í Helsinki.
Konurnar sem leita til ráðgjafar-
stofu fyrir vændiskonur í Helsinki
eru ekki spurðar hvort þær stundi
vændi. Það kom því ekki fram hvort
þær sem unnu á Íslandi áður en þær
fóru til Helsinki hefðu stundað
vændi hér á landi. Þetta er meðal
þess sem Jaana Kauppinen, fram-
kvæmdastjóri ráðgjafarstofunnar,
sagði í samtali við Rúnar Pálmason.
Morgunblaðið/RP
runarp@mbl.is
Reuters
T
OGAÐU í tauminn strákur, hrópar bóndi á bæ við Vatns-
dalsá. Brúnn hestur hleypur um túnið og lítill strákur
með hjólahjálm á baki honum. Þegar hesturinn hleypur
niður brekku meðfram girðingunni veinar drengurinn af
hræðslu.
– Togaðu í tauminn!
Loks staðnæmist hesturinn við eitt hliðið eftir æsilegan sprett og
bóndinn tekur sjálfur í tauminn. Strákurinn frosinn í hnakknum.
Þegar veiðimennirnir aka framhjá brosir bóndinn og segir:
– Það slapp í þetta skipti.
Veiðin er hafin. Nú er komið að kærustunni að bíða í jeppanum á
meðan maðurinn lemur ána. Hestastóðið heldur
henni selskap. Skyndilega lyftir einn hestanna sér
upp á hryssu, sem leggst á bílrúðuna, og þau byrja
að athafna sig. Eins og Jack Nicholson og Jessica
Lange í Póstmanninum sem hringir alltaf tvisvar.
Jeppinn eldhúsborð í náttúrunni. Kærastan flýr
veltinginn í jeppanum. Ef til vill af nærgætni við hryssuna. Og allt
minnir þetta dálítið á Júragarðinn – svona á íslenska sveitavísu.
Á túninu við veiðikofann fer fram kennsla í flugukasti.
– Við erum að veiða túnfisk í salatið, segir norðanmaður, svona
til að finna einhverja réttlætingu á því að kasta flugulausum taumi
í grasinu. Hann er á ullarnærbrókunum. Enginn er maður með
mönnum í veiðikofa nema hann sé í ullarnærbrókum. Jafnvel í
steikjandi hita og sól; vöðlum í volgu vatni. Íslendingar geta alltaf
treyst á ullina.
Á bæjarhlaðinu við Þingeyrar stendur þriggja ára gutti og hefur
nóg fyrir stafni; himinninn heiðskír eins og hugurinn. Hann er með
fulla skúringafötu af vatni, dýfir eldhússópnum ofan í fötuna og
skrúbbar þríhjólið sitt. Hann kallar stoltur til ömmu sinnar:
– Amma, amma, ég er að þrífa bílinn minn!
Þótt veiðimaðurinn sé að kasta flugu í fyrsta skipti í ferðinni, þá
hefur hann náð ágætum tökum á því. Þegar hann hverfur frá
Bakkastrengnum fær hann hrós frá vanari veiðimanni.
– Þú ert farinn að kasta ansi langt.
– Já en hann var alltaf aðeins lengra, svarar hann óánægður.
Ekkert veiðist við ósinn. Veiðimenn standa á bökkunum gegnt
hver öðrum og berja ána á flóðinu. Ekkert bólar á fiski. Þá skýtur
selur upp kollinum og gaumgæfir veiðimennina makindalega. Veiði-
mennirnir gefa upp alla von.
Í veiðikofanum kemur snemma í ljós hverjir hafa ástríðu fyrir
veiðiskapnum. Fimm eru með fluguhnýtingasettin og tala um flug-
urnar eins og gamla elskhuga. Þeir eiga langar samræður um
hvernig flugan ber sig í straumnum. Þeir flaka bleikjuna sem
veiddist um kvöldið og geyma hana í ísskápnum fram á næsta
kvöld. Þá skera þeir hana í bita og reiða fram með sérstakri sushi-
sósu og engiferi. Þeir eiga það líka sammerkt að kunna sögur úr
mörgum veiðiferðum. Að minnsta kosti eina sögu um það þegar
þeir misstu þann stóra.
Menn eru misfisknir. Veiðimaður, sem ekkert hefur fengið, segir
ungum syni sínum sem bíður spenntur fregna heima í Reykjavík
frá því.
– Ég virðist vera algjör veiðifæla, segir hann hlæjandi.
Þögn í símanum. Eftir augnabliks hik spyr sonurinn áhyggju-
fullur:
– En pabbi, ef þú ert veiðifæla, er ég þá líka veiðifæla?
Það er enginn hægðarleikur að kasta flugunni í fyrsta skipti. Víst
ýtir það undir stoltið þegar flugan nær lengra og lengra út í ána,
þó reglulega tapist flugur þegar smellur í girninu. Þá kastar maður
öngullausri línu í hálftíma. Vandamálið er að vita hvert á að kasta
flugunni, hvar silungurinn liggur. En um leið og bleikjan bítur
heimasætuna á Brandanesi vestara er allt í himnalagi. Fyrsti flugu-
fiskurinn gefur fyrirheit um fleiri. Engu skiptir þótt fleiri gíni ekki
við agninu það sem eftir lifir ferðar – í tæpa þrjá daga. Og spurn-
ing vaknar um að fá sér fluguhnýtingasett.
Að kvöldi þriðja dags í veiðitúrnum lokast augun í kojunni og í
hugann kemur spegilslétt árbreiðan. Ekkert truflar kyrrðina. Stöku
fiskur vakir. Annars stilla. Eins og maður sé kominn að árbakk-
anum og leggi sig undir stráþaki við lágstemmt suðið í flugunum,
sefandi árniðinn og notalegt tíst smáfugla. Fyrst myndast hringir á
yfirborðinu. Smám saman hverfa hringirnir í lygnuna og hugs-
anirnar sökkva í djúpan svefn.
Morgunblaðið/Einar Falur
Engin veiði án
ullarnærbuxna
SKISSA
Pétur Blöndal
fór í veiðitúr í
Vatnsdalsá