Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ hafa ýmis spjót staðið á
Árna M. Mathiesen sjávar-
útvegsráðherra að undanförnu
enda hefur hann staðið í
ströngu. Árni hefur ýtt hval-
veiðum í vísindaskyni úr vör,
en hvalveiðar hafa ekki verið
stundaðar hér í rúma tvo ára-
tugi. Sú ákvörðun er vissulega umdeild og við-
brögðin eftir því. Þá hefur Árni lýst því yfir að
ekki komi til þeirrar línuívilnunar til dag-
róðrabáta, sem kveðið er á um í stjórnarsátt-
mála stjórnarflokkanna, fyrr en fyrsta septem-
ber 2004, enda hafi hann ekki lagalegar
heimildir til að koma henni á á næsta fiskveiði-
ári. Hart hefur verið deild á ráðherrann vegna
þessa og hann sakaður um svik. Hjörtur Gísla-
son ræddi þessi mál og fleiri við Árna og spurði
fyrst:
Línuívilnun verður tekin upp
Ertu svikari?
Nei, það er langt frá því. Ég hef ekkert svik-
ið. Það stendur til að taka upp línuívilnun og við
höfum reyndar eytt talsvert miklum tíma í það
hérna í sjávarútvegsráðuneytinu að útfæra
leiðir til þess að undirbúa hana. En eins og
fram hefur komið voru þær heimildir, sem ég
taldi mér fært að nota í þessu sambandi,
byggðakvótinn svokallaði, harðlega gagnrýnd-
ar af umboðsmanni Alþingis, bæði heimildirnar
sem slíkar og hversu víðtækar þær eru.
Það verður að viðurkennast að hefðu þessar
heimildir verið notaðar til línuívilnunar, hefð-
um við verið að túlka þær mjög vítt. Það skipti
einnig máli að gagnrýnt var hvernig við hefð-
um notað heimildirnar, að reglurnar hefðu ekki
verið nógu skýrar og niðurstaðan væri ekki
nægilega fyrirsjáanleg. Það hefði ábyggilega
gengið þvert á það sjónarmið, hefðum við
breytt svo gjörsamlega um stefnu í því hvernig
þessar heimildir eru nýttar og farið að nýta
þær sem línuívilnun. Ég tel þó að hægt sé að út-
færa línuívilnun til styrktar byggðunum á
miklu skynsamlegri og betri hátt en hægt er að
gera með þeim aðferðum sem við höfum notað
hingað til við úthlutun byggðakvótans.
Ég er á hinn bóginn ekki að segja að ég sé al-
gjörlega sammála því sem umboðsmaðurinn
segir. Sé það hins vegar alveg rétt sem hann
segir, er ekkert hægt að úthluta byggðakvóta,
byggðum á mati ráðherrans á aðstæðum. Þá á
þetta við um marga aðra þætti, þar sem fram-
kvæmdavaldið hefur heimildir frá Alþingi. Það
er mjög erfitt að gera hluti sem efnislega eru
umdeildir og vera þá líka með gagnrýni á heim-
ildirnar til að framkvæma hlutinn frá umboðs-
manni Alþingis. Mér finnst það líka mjög skrít-
ið, þegar alþingismenn eru að gangrýna það, að
framkvæmdavaldið heldur aftur af sér við að
nýta lagaheimildir vegna gagnrýni frá umboðs-
manni Alþingis, til þess að Alþingi geti tekið af-
stöðu til málsins.
Síðan er annar þáttur í þessu sem er hvort
þessi upprunalega hugmynd mín um að nýta
byggðakvóta sé rétta aðferðin til að koma á
línuívilnun. Því verður ekkert á móti mælt að
það var stór hluti af röksemdafærslunni fyrir
línuívilnuninni á landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins að yrði hún tekin upp yrði byggðakvótinn
lagður niður. Það kom mjög skýrt fram í kosn-
ingunum hjá frambjóðendum Sjálfstæðis-
flokksins að skoða yrði byggðakvótann í sam-
hengi við línuívilnunina. Þannig er textinn í
stjórnarsáttmálanum að bæði eigi að skoða
línuívilnun og aukningu á byggðakvóta en
aukning byggðakvóta var í ályktunum Fram-
sóknarflokksins.
Jafnvel þó að umboðsmaður Alþingis hefði
ekki gagnrýnt mig fyrir úthlutun byggðakvót-
ans og ég hefði farið þessa leið að breyta
byggðakvótaheimildunum sýnist mér að ég
hefði samt sem áður fengið gagnrýni á þá að-
ferðafræði.
Ef maður skoðar svo þá umræðu sem átt hef-
ur sér stað um þetta mál sýnist sitt hverjum um
það hvernig þessi margumtalaði byggðakvóti
eigi að vera. Í fyrsta lagi hvort hann eigi að
byggjast á því að styrkja hinar dreifðari
byggðir, eða hvort úthlutunin eigi að byggjast
á því að línan sé umhverfisvænt veiðarfæri. Ef
úthluta á til að styrkja byggðirnar geta verið
rök fyrir því að úthluta eigi til dagróðrabáta,
sem landi þá í heimahöfn og beitt sé í landi,
þannig að vinna skapist í landi. Þá má líka setja
skilyrði um það að aflinn verði einnig unninn í
heimabyggðinni.
Sé hins vegar litið á línuívilnunina frá því
sjónarmiði að línuveiðar séu umhverfisvænar
er vandséð af hverju ætti að útiloka stóru línu-
bátana sem beita um borð. Þeir nota sama um-
hvefisvæna veiðarfærið og minni bátarnir.
Þeir sem vilja halda sig við byggðasjónar-
miðið þurfa þá líka að færa rök fyrir því af
hverju dagróðrabátar, sem nota önnur veiðar-
færi, eigi ekki að fá ívilnun líka. Þá væri
kannski réttara að tala um þetta sem byggða-
ívilnun. Ef menn setjast niður og skoða öll þau
álitamál, sem í svona ívilnun felast er það alveg
augljóst að menn þurfa að gefa sér góðan tíma
til að fara yfir málið og meta þessa kosti.
Það er markmiðið samkvæmt samþykktum
beggja stjórnarflokkanna að koma á línuíviln-
un. Það verður gert og tekur væntanlega gildi
fyrsta september 2004 eftir að málið hefur ver-
ið unnið af þeirri vandvirkni sem nauðsynleg
er.“
Rétt að meta hvernig til hefur tekizt
Eru þá ekki allar líkur á því að byggðakvót-
arnir verði felldir niður frá og með sama tíma?
„Byggðakvóta Byggðastofnunar var úthlut-
að til fimm ára með ákvæði um árlega endur-
skoðun, þó er öllum kvótum í raun aðeins út-
hlutað til eins árs. Lagaheimildin var hins
vegar til sjö ára, en á því voru gerðar breyt-
ingar þannig að loknum þessum sjö árum, færi
þessi byggðapottur yfir til ráðstöfunar ráð-
herra, eins og sá pottur sem hann hefur til um-
ráða nú. Sá pottur er ekki tímabundinn. Í
greinargerð með svokölluðum krókaafla-
marksbyggðapotti, var gert ráð fyrir úthlutun
úr honum í þrjú til fimm ár. Þriðja árið hefst
núna fyrsta september. Því eru bæði þessi
pottur og Byggðastofnunarpotturinn á þeim
mörkum að búið sé að uppfylla þau tímamörk
sem um var talað í upphafi.
Þess vegna er það góður tímapunktur að
fara yfir hvernig til hefur tekizt og meta þá upp
á nýtt hvernig eigi að nota þessar heimildir og
gera það í samhengi við upptöku línuívilnunar.
Þá verða menn að hafa það í huga hvað menn
telja réttlætanlegt og eðlilegt hve mikið verði
dregið frá hinni almennu úthlutun aflaheimilda
til svona sértækra aðgerða. Það hljóta að vera
einhver takmörk fyrir því.“
Smábátar hafa margfaldað hlutdeild sína í
heildarþorskaflanum á undanförnum árum á
kostnað annarra. Er nokkur ástæða til að auka
hlutdeild þeirra enn meira?
„Það er auðvitað Alþingi sem verður að
ákveða það. Það er stór hluti af þessari um-
ræðu allri. Ef menn komast að þeirri niður-
stöðu að smábátakerfið nýtist betur til að ná
þeim markmiðum, sem ætlunin er að ná í gegn-
um fiskveiðistjórnunarkerfið hvað stöðu
byggðanna varðar, getur það verið réttlætan-
legt að kerfið fái meiri aflaheimildir. Ég held
þó að í öllum slíkum tilfellum þurfi að sýna
mjög vel fram á að það kerfi nái betri árangri í
þessu en aðrir hlutar fiskveiðikerfisins. Eins að
það sé réttlætanlegt að beita fiskveiðistjórn-
unarkerfinu svona mikið í þessum tilgangi. Það
er auðvitað Alþingis að komast að þessum nið-
urstöðum. Mitt hlutverk er að leiða þá vinnu og
undirbúa hana og koma fram með tillögur. Við
erum þegar byrjuð á þessari undirbúnings-
vinnu hér í ráðuneytinu.“
Það er sem sagt einhugur um það innan
ríkisstjórnarinnar að standa að málinu með
þeim hætti sem þú hefur lýst hér. Hefði ekki
verið hægt að flýta þessu meira og taka íviln-
unina upp á miðju fiskveiðiári til dæmis?
„Það er algjör einhugur um það að fara þessa
leið. Það er auðvitað allt hægt en veiðiheim-
ildum fyrir næsta fiskveiðiár hefur verið út-
hlutað. Það ber að úthluta þeim í upphafi fisk-
veiðiárs. Það eina sem hugsanlega hefði verið
hægt að fresta úthlutun á hefðu verið þessir
pottar sem ég tel ekki rétt að nota til að yf-
irfæra í línuívilnun vegna gagnrýni umboðs-
mannsins. Að því frágengnu eru engar heim-
ildir til að fresta úthlutun einhvers hluta
kvótans og búa til nýjar reglur í framhaldinu
og úthluta síðan síðar á árinu.
Þá hefur það einnig verið sagt að það eigi
bara að auka kvótann á miðju fiskveiðiári. Af
því tilefni hefur það verið nefnt að ég hafi verið
duglegur við að auka kvóta á miðju fiskveiðiári.
Því er til að svara að þær aukningar eru byggð-
ar á þeim forsendum að stofnstærð viðkomandi
fisktegundar gefi tilefni til meiri veiði. Það hef-
ur sýnt sig að þær ákvarðanir sem ég hef tekið
um aukningu kvóta á miðju fiskveiðiári hafa
síðar verið staðfestar sem réttlætanlegar eftir
athuganir fiskfræðinga ef þær hafa ekki bein-
línis verið teknar að fengnum tillögum frá
þeim.
Þorskurinn skiptir miklu máli þegar línu-
ívilnun er annars vegar. Þorskkvótann hef ég
aldrei aukið á miðju fiskveiðiári. Það er einfald-
lega vegna þess að um þorskinn gildir svoköll-
uð aflaregla, sem er langtíma nýtingarstefna
fyrir þorskinn. Vegna þess á ekki að vera þörf á
því að breyta á miðju fiskveiðiári þó að það
komi fram einhver frávik frá því sem mælingar
hafi áður skilað. Það hefur verið metið svo til
lengri tíma hvað sé skynsamleg nýting sam-
kvæmt aflareglunni en það er um 25% af veiði-
stofninum árlega. Síðan höfum við verið með
sveiflujöfnun milli ára. Meðan við erum með
slíka reglu í gildi er mjög óskynsamlegt að
breyta til á miðju fiskveiðiári. Það skapar líka
óvissu þegar verið er að tala um breytingar á
miðju fiskveiðiári.
Ef öllum heimildum er ekki úthlutað í upp-
hafi ársins eiga menn mjög erfitt með að skipu-
leggja sínar veiðar. Því höfum við kappkostað
að vera tilbúnir með allar reglur um veiðarnar
fyrir upphaf hvers fiskveiðiárs. Sem dæmi um
þá nýbreytni í þeim málum, sem tekin hefur
verið upp, má nefna að hrygningarstoppið á
næsta ári var ákveðið núna í ágúst í stað febr-
úar eða marz eins og undanfarin ár.“
Viðbrögðin ekki mikil
Nú hefur verið tekin umdeild ákvörðun um
að hefja veiðar á hrefnu í vísindaskyni. Dynja
mótmæli frá almenningi og félagasamtökum á
ráðuneytinu?
„Ég mundi nú ekki lýsa því þannig. Það hef-
ur ekki verið neitt flóð og ég hef upplifað meiri
tölvupóstsendingar en hafa komið núna. Hins
vegar sýnist mér þessi mótmæli nær eingöngu
vera mótmæli frá stofnunum eða félagasam-
tökum. Þetta eru ekki einstaklingar, sem finna
sig knúna til að senda okkur mótmæli, nema í
einhverjum undantekningartilfellum. Yfirleitt
er þessi tölvupóstur með stöðluðum texta og ég
er iðulega titlaður „dear prime minister“, sem
vissulega kitlar hégómagirndina. Við vitum
hvaðan þessi póstur kemur, hvaða stofnun
stendur að baki þessum sendingum. Þetta eru
aðilar sem eru tilbúnir að mótmæla og eru með
fyrirfram skoðanir á þessu. Þeir fjármagna sig
á því að stunda svona mótmæli. Þessar send-
ingar gefa á hinn bóginn tækifæri til sóknar og
kynningar á málstað okkar því við svörum
þeim.
Það má vel vera að við eigum eftir að fá meiri
viðbrögð við þessu en fréttir fjölmiðla erlendis
af þessu hafa ekkert verið mjög miklar og
fyrstu dagana átti maður í erfiðleikum með að
finna slíkar fréttir. Viðbrögðin hafa því ekkert
verið mikil.“
Það hefur þá ekki verið tekin óþarfa áhætta
með því að hefja þessar veiðar?
„Það fylgir því vissulega einhver áhætta en
engin óþarfa áhætta. Við þurfum á þeim upp-
lýsingum að halda sem við erum að sækjast eft-
ir með þessum rannsóknum. Þótt ýmsir reyni
að gera lítið úr vísindalegu gildi rannsóknar-
áætlunarinnar hafa rök þeirra ekki verið mjög
sterk og eru aðallega fólgin í upphrópununum.
Það kemur mér reyndar á óvart hverjir hafa
tekið þátt í þessum kór. Ég hef alltaf átt von á
því að fólk sýndi því skilning að við þyrftum á
þessum upplýsingum að halda. Jafnvel þótt
fólk væri ósammála okkur, hugsaði það sem
svo að þetta væru okkar hagsmunir fyrst og
fremst og við værum þess trausts verð að taka
ákvarðanir sem þessar.“
Þegar hvalveiðar eru annars vegar er það al-
gengt að hvorki almenningur, stofnanir né
Ég hef ekkert sv
Umdeildar ákvarðanir Árna M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra
að undanförnu hafa vakið upp sterk viðbrögð, bæði hér heima
og erlendis. Hjörtur Gíslason ræddi við ráðherrann um línu-
ívilnun, hvalveiðar og fleiri þætti í íslenzkum sjávarútvegi.Hann
telur að ekki sé hægt að koma á línuívilnun fyrr en í upphafi
næsta fiskveiðiárs og hugsanlega falli byggðakvótar þá niður.
„Mestu möguleikarnir liggja í að vinna meiri
verðmæti á okkar forsendum úr því sem kemur
á land og skila þannig sem mestu til þjóðarbús-
ins og einstaklinganna sem vinna við sjávar-
útveginn,“ segir Árni M. Mathiesen.