Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ósamræmi myndist milli einstakra
banka nema reksturinn yrði boðinn
út og einni bankastofnun falið að
annast hann,“ segir Steingrímur.
Gunnar Birgisson segir að ef
námslánin yrðu alfarið færð yfir til
bankanna væri sú hætta fyrir hendi
að hið félagslega tillit sem er í kerf-
inu hverfi og þeir sem lenda í erf-
iðleikum, t.d. vegna veikinda, þung-
unar eða fjárhagserfiðleika, eigi
erfiðara með að fá skuldbreytingar.
Gunnar segir þó mikilvægt að nýta
bankana eins og kostur er og að ef til
vill megi hugsa sér að bankarnir
tækju þetta yfir en að nefnd mundi
starfa og meta styrki til nemenda.
Að sögn Gunnars er alltaf verið að
færa þjónustuna frá sjóðnum, nú sé
til dæmis hægt að sækja um náms-
lán rafrænt á Netinu og margir
nemendur þurfa engin bein sam-
skipti að hafa við sjóðinn.
Steingrímur Ari segir LÍN reyna
af fremsta megni að halda kostnaði
sem lægstum og þar fari aðeins fram
kjarni starfseminnar, öll lögfræði-
þjónusta er t.a.m. aðkeypt að sögn
Steingríms.
Lækkun endurgreiðslubyrði
námslána í stjórnarsáttmála
Bandalag háskólamanna, BHM,
og SÍNE fóru fyrir hópi sextán
stéttarfélaga og hagsmunasamtaka
sem kynnti í vor skýrslu um endur-
greiðslubyrði námslána. Endur-
greiðsla námslána er tvíþætt, annars
vegar er föst greiðsla sem allir lán-
þegar verða að inna af hendi árlega
og hins vegar greiða þeir sem hafa
yfir 1.250 þúsundum krónur í árs-
tekjur 4,75% af tekjum sínum, að
frádreginni föstu greiðslunni, einu
sinni á ári.
Að mati samtakanna sem stóðu að
gerð skýrslunnar er endurgreiðslu-
byrðin of há, þeir sem tekið hafa
námslán þurfa að árlega að greiða
sem svarar einum mánaðarlaunum í
útborgun upp í lánið. Í stjórnarsátt-
mála ríkisstjórnarinnar var sett inn
ákvæði um að huga skuli að lækkun
endurgreiðslubyrði námslána. Að
sögn Gísla Tryggvasonar, fram-
kvæmdastjóra BHM, var upptaka
ákvæðisins í stjórnarsáttmálann
áfangasigur enda brýnt mál á ferð-
inni. Ekki hefur verið ákveðið hvern-
ig endurgreiðslubyrðin verði minnk-
uð en bæði hefur verið talað um að
gera endurgreiðslur af lánum frá-
dráttarbærar frá skatti eða þá að
lækka endurgreiðsluhlutfall lána, t.d
niður í 3,75%. SÍNE og BHM munu
fara fyrir hópi samtakanna og hefja
viðræður við stjórnvöld á næstunni.
Gunnar Birgisson segir mikilvægt
að hafa í huga að ef endurgreiðslu-
hlutfallið lækkar, verði sjóðurinn af
tekjum sem þýðir að eitthvað annað
verði að lækka í staðinn eða að fram-
lag ríkisins aukist. Hann segir jafn-
framt að menn verði að átta sig á því
að með námslánum sé fólk að fjár-
festa í sjálfum sér og verði að borga
fyrir það.
Ábyrgðarmenn vegna námslána
Í aðdraganda kosninganna í vor
kom til umræðu réttmæti þess að
námslán séu ekki veitt nema lántaki
hafi ábyrgðarmann fyrir láninu en
hann getur reynst erfitt að finna.
Steingrímur Ari segir það vissu-
lega rétt, í einstaka tilvikum geti
reynst erfitt að finna ábyrgðarmann.
Hann segir ábyrgðarmannakerfið
veita ákveðið aðhald en á móti komi
að vegna kerfisins sé hægt að veita
mörgum aðilum lán sem ekki væru
annars taldir traustir lántakendur,
og þá með því að krefjast þess að
viðkomandi sé með tvo ábyrgðar-
menn.
Námslán eru greidd eftir á, þegar
námsmaður getur sýnt fram á eðli-
lega námsframvindu. Aðspurður um
kosti eftirágreiðslukerfisins segir
Gunnar Birgisson það fyrirkomulag
hafa verið lengi. Áður fyrr voru lánin
greidd fyrirfram með þeim afleið-
ingum að margir nemendur lentu í
vanskilum því þeir skiluðu ekki eðli-
legum námsárangri og fengu of-
greidd lán sem þeir urðu að greiða
til baka með tilheyrandi kostnaði
fyrir námsmenn og sjóðinn. Núgild-
andi fyrirkomulag felur í sér tölu-
verðan kostnað fyrir lánasjóðinn
sem greiðir námsmönnum vaxta-
styrk, fast hlutfall af upphæð hvers
láns, til að mæta vaxtakostnaði sem
myndi ella lenda á þeim námsmönn-
um sem taka yfirdrátt í banka yfir
önnina. Gunnar segir að sjóðurinn
telji hins vegar betra að koma til
móts við námsmenn með þeim hætti
miðað við að standa í að eltast við
vanskil en bankarnir sjá um það.
Gunnar segir að samstarfið við
bankana hafi gengið vel og þeir vext-
ir sem bankinn býður eru að hans
mati sanngjarnir.
Hver og einn metur hvort
hann fjárfestir í námi
Steingrímur Ari segir að þótt um
helmingur námsláns sé í raun styrk-
ur, umgangist námsmenn fram-
færsluna sem lán, sem er mikilvægt
að hans mati, þar sem hverjum og
einum er eftirlátið að meta hvort
hann telji fjárfestingu í námi skyn-
samlegan valkost. Annars staðar er
aðgreiningin milli styrkja og lána
meiri, þótt íslenska ríkið leggi í
heildina fram svipaðar fjárhæðir til
sjóðsins og hin Norðurlöndin. Stein-
grímur segir að í þeim löndum sem
skilið er á milli styrkja og lána sé
stýringin meiri af hálfu yfirvalda,
þannig að styrkirnir eru háðir frek-
ari skilyrðum en hér á landi. „Hér
var ákveðið að fara ekki þá leiðina,
heldur eftirláta hverjum og einum
að meta það sjálfur hvernig hann
hagi sínu námi,“ segir Steingrímur.
Gunnar segir að í þeim löndum,
þar sem beinir styrkir hins opinbera
til nemenda tíðkist, séu dæmi um að
reynt sé að stýra námsvali nemenda.
Hann segir að slík stýring kæmi
aldrei til greina hér, t.a.m. yrði aldr-
ei hætt að veita lán til náms erlendis
á grundvelli þess að hægt væri að
læra fagið hér heima eins og raunin
varð með læknanám í Noregi að
hans sögn. „Það er einstaklingsins
að leggja dóm á það hvernig námið
kemur honum til góða,“ segir Gunn-
ar.
arnihe@mbl.is





 




            








 

  


  !"#
$"
             








 
  





     !"#

$
  %


  !"#
$"
%
&'()* %  +)#&
,
-."#&














            
            
            








            

 &!'(
 %
/!&##   
0"
)  *
+ %
,
  
! *

%
-
# *
  ./
%
.#

-.
#
 
-.
#
 
KATRÍN Jónsdóttir, nemandi í sálfræði við Háskóla
Íslands, segir að námslánin sem hún fái dugi henni
ekki til að ná endum saman. Katrín býr með kærasta
sínum í leiguhúsnæði og þrátt fyrir að eyða ekki
miklu, dugðu þær 75.500 krónur sem hún fékk á mán-
uði síðasta vetur ekki til að borga húsaleigu og mat.
Katrín fær full lán og vinnur ekki með skóla, enda tek-
ur það því ekki að vinna að hennar sögn, sökum þess
hve lánið skerðist mikið.
Katrín segist ekki þurfa mikið til viðbótar mán-
aðarlega svo að endar næðu saman. „Manni finnst það skrýtið hvers
vegna nemendur hafi ekki meira val um það hve há lán þeir taka, þetta
er jú lán sem þarf að borga til baka. Það mundi skipta miklu máli fyrir
mig að fá eilítið meira hvern mánuð, en það er ekki í boði.“
Katrín segir jafnframt að skerðing lána vegna tekna námsmanna sé
þungur baggi fyrir marga, t.d. þá sem hafa verið að vinna og fara svo í
skóla. „Lánin hjá þessu fólki skerðast svo mikið að það neyðist oft til að
vinna með skólanum, sem leiðir til þess að nemendur geta ekki einbeitt
sér að fullu við námið. Þetta er vítahringur sem þarf að rjúfa,“ segir
Katrín. Hún tekur fram að henni finnist þróunin undanfarið þó hafa
verið jákvæð, sérstaklega að fella út skerðingu láns vegna tekna maka.
Katrín Jónsdóttir, nemandi í sálfræði
Segir lánin ekki duga
til að ná endum saman
SNORRI Arnar Viðarsson, meistaranemi í við-
skiptafræði við Verslunarskólann í Árósum, segir að
þau lán sem hann fái frá LÍN dugi honum ágætlega
en Snorri á konu og tvö börn. „Lánin standa undir
framfærslu, þegar allt hefur verið lagt saman, lán,
húsaleigubætur og niðurfelling dagvistunargjalda,“
segir Snorri en hann hafði unnið í um ár áður en
hann hóf meistaranámið. „Lánið sem ég fékk í vetur
skertist talsvert af þeim sökum en það hefur hins
vegar lagast núna og fyrir næsta vetur fæ ég óskert
lán,“ segir Snorri.
Hann segir að íslenska námslánakerfið standist ágætlega samanburð
við önnur Evrópulönd, a.m.k. út frá reynslu þeirra nemenda sem hann
hefur kynnst í Danmörku. „Danska kerfið er þó betra en það íslenska,
enda veitir það beina styrki. Þrátt fyrir að íslenska ríkið niðurgreiði lán-
in fyrir íslenska nemendur, er endurgreiðslubyrðin ansi þung,“ segir
Snorri, sem hefur í hyggju að vera áfram úti í Danmörku að námi loknu.
Snorri Arnar Viðarsson, nemandi
í viðskiptafræði í Danmörku
Framfærsla LÍN
nægir í Danmörku
ÝMSIR þættir valda því að LÍN
stendur ekki undir sér og vegur
þar þyngst sá að sjóðurinn tekur
sjálfur lán með um 5–6% vöxtum
en lánar námsmönnum með 1%
vöxtum. Nemendur borga auk
þess ekki vexti af lánum meðan á
námstíma stendur. Sjóðurinn
greiðir þeim nemendum vaxta-
styrk sem þurfa að taka yfirdrátt-
arlán í banka vegna framfærslu
yfir önnina auk þess sem endur-
greiðslur af námslánum falla nið-
ur við fráfall eða alvarleg veikindi
lánþega, óháð því hvort lánið hafi
verið greitt að fullu. Endur-
greiðslur af lánunum eru auk þess
háðar tekjum lánþega, sem veldur
því að þeim hluta lánþega sem eru
með lægstar tekjur endist í sum-
um tilfellum ekki ævin til að
greiða upp lánið. Sjóðurinn fær
því að meðaltali 50 krónur end-
urgreiddar af hverjum 100 sem
hann lánar og brúar ríkissjóður
bilið þar á milli með árlegu fram-
lagi. Nú eru alls um 62 milljarðar
króna útistandandi í námslánum.
50 krónur af hverjum 100 sem LÍN lánar er styrkur
Hvers vegna stendur
LÍN ekki undir sér?
Á vinstri myndinni má sjá þróun útlána og heildarskulda LÍN frá 1980. Heildarútlán sjóðsins nema um 62 milljörðum en
skuldir um 28 milljörðum en hægt hefur á skuldasöfnun undanfarin ár. Á hægri myndinni má sjá afborganir lánþega og
framlag ríkissjóðs auk veittra lána ár hvert.
Myndin til vinstri sýnir þróun grunnframfærslu, frítekjumarks og skerðingarhlutfalls frá 1980. Á hægri myndinni má
sjá fjölda lánþega en eftir mikla fækkun árið 1992 hefur lánþegum fjölgað jafnt og þétt undanfarin ár. Áætlaður fjöldi
fyrir árið 2002-3 var 8.400 lánþegar.