Morgunblaðið - 05.09.2003, Blaðsíða 38

MINNINGAR
38 FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Theodór Laxdalfæddist í Tungu
á Svalbarðsströnd
27. maí 1917. Hann
lézt á Fjórðungs-
sjúkrahúsinu á Ak-
ureyri 25. ágúst síð-
astliðinn. Foreldrar
Theodórs voru
hjónin Helga Níels-
dóttir frá Hallandi,
f. 1893 d. 1977, og
Jóhannes Laxdal,
bóndi og síðar
hreppstjóri í
Tungu, f. 1891, d.
1979. Systkini
Theodórs eru: 1) Helgi, f. 1919,
hann fórst með es. Dettifossi er
honum var sökkt af þýskum kaf-
báti við Írland 21. mars 1945. 2)
Helena Rannveig, f. 1921, var
gift í Bandaríkjunum, látin. 3)
Anna Guðný húsmóðir í Reykja-
vík, f. 1922, d. 1999. 4) Esther
Áslaug húsmóðir á Akureyri, f.
1924. 5) Björn Líndal, f. 1934, d.
1997, í Tungu. 6) Henrý Níels
trésmíðameistari í Bandaríkjun-
um, f. 1935, d. 1999.
Theodór kvæntist Líneyju
Sveinsdóttur frá Hæringsstöðum
í Svarfaðardal, f. 20. júlí 1911, d.
1. september 1968. Foreldrar
Líneyjar voru hjónin Lilja Árna-
dóttir, f. 1893, d. 1959, og Sveinn
Bergsson, f. 1883, d. 1916. Líney
ingu var Jón Kárason verkamað-
ur í Túnsbergi, f. 1926, d. 2002.
Barnabörn Theodórs og Líneyjar
eru þrettán. Eitt þeirra, alnafni
Theodórs, lézt 16. maí sl. Barna-
barnabörn eru sautján og barna-
barnabarnabörn eru fjögur.
Að loknu skyldunámi var
Theodór tvo vetur á Héraðsskól-
anum á Núpi í Dýrafirði. Síðan
um tíma í Íþróttaskóla Jóns Þor-
steinssonar. Auk vinnu að búi
foreldra sinna stundaði Theodór
á þeim árum m.a. síldveiðar á
togara í tvö sumur, auk vega-
vinnu o.fl. starfa. Árið 1943 hóf
hann byggingu nýbýlis á 1⁄3 hluta
Tungu, ásamt konu sinni. Theo-
dór og Líney nefndu nýbýli sitt
Túnsberg. Næstu tvo áratugina
og hálfum betur fóru allir starfs-
kraftar Theodórs í uppbyggingu
á jörðinni, en þar var allt byggt
frá grunni, íbúðar- og penings-
hús ásamt hlöðum. Var þar orðið
rúmlega meðalbú, er Theodór
hætti búskap í árslok 1968 eftir
lát konu sinnar. Auk bústarfa
rak Theodór vörubíl í atvinnu-
skyni í rúm tuttugu ár. Eftir að
búskap lauk stundaði Theodór
ýmsa vinnu, m.a. viðhald og end-
urnýjun húsa úti sem inni, barna-
kennslu og fleira. Í mörg ár var
hann endurskoðandi Sparisjóðs
Svalbarðsstrandar. Theodór
hafði mikinn áhuga á ættfræði
og fór þrisvar til Kanada, þeirra
erinda að hitta ættingja, afkom-
endur Vesturfara á 19. öld.
Útför Theodórs verður gerð
frá Svalbarðskirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
missti föður sinn að-
eins fimm ára gömul
og ólst hún upp hjá
föðurbróður sínum,
Bergi Bergssyni, og
konu hans Oddnýju
Bjarnadóttur, en þau
bjuggu fyrst á
Skeggjabrekku í
Ólafsfirði, en síðar í
Garðsvík og að lok-
um í Meðalheimi á
Svalbarðsströnd og
dóu þar.
Theodór og Líney
eiga sex börn. Þau
eru: 1) Freydís ljós-
móðir á Akureyri, f. 1941, maki
Ævarr Hjartarson ráðunautur
frá Ytra-Hvarfi í Svarfaðardal, f.
1940. 2) Sveinberg bóndi í Túns-
bergi, f. 1942, maki Guðrún Fjóla
Helgadóttir frá Grund í Höfð-
ahverfi, f. 1948. 3) Helga fulltrúi
í Reykjavík, f. 1944. Maki 1: Lúð-
vík Friðriksson stýrimaður í
Reykjavík, skilin. Maki 2: Þórir
Ottósson bifreiðastjóri í Reykja-
vík, skilin. 4) Svavar Páll banka-
starfsmaður á Akureyri, f. 1945,
maki Arlene Reyes Laxdal, f. á
Filippseyjum 1963. 5) Oddný hús-
móðir á Akureyri, f. 1948, d.
1990, maki Pétur Ásgeirsson,
vinnuvélastjóri frá Siglufirði. 6)
Lilja verkefnisstjóri í Reykjavík,
f. 1950. Sonur Líneyjar fyrir gift-
Drengurinn kúrir í heyinu
fremst á bílpallinum. Það er sól-
skin. Notalegt hljóðið í Fordinum
blandast saman við hávært hljóðið
í kríunni, og sjávarlyktin við ang-
andi ilminn úr þurrheyinu. Leiðin
liggur eftir sjávarkambi suður að
Svalbarðseyri. Það er verið að
hirða af Hamarstúninu. Bíllinn
stansar við frystihúsið á Eyrinni,
bílstjórinn stígur út og gefur sig á
tal við frystihússtjórann, hann er
nýkominn af sjó. Kemur aftur með
kippu af spriklandi rauðsprettu,
björg í bú. Áfram er haldið, dreng-
urinn hallar sér aftur í heyið, hann
veit að traustar hendur halda um
stýrið, pabbahendur. Þannig er
það, ferð eftir ferð þar til allt heyið
er komið í hlöðu. Það er áliðið
sumars. Verið að byggja. Dreng-
urinn réttir múrsteina upp á still-
ansinn, traustar hendur, pabba-
hendur, taka við og hlaða í
vegginn. Það á að stækka búið.
Haust. Það er skollin á ekta norð-
lensk stórhríð. Féð er úti og nú
þarf að hýsa. Drengurinn fer með
föður sínum. Skyggni er lítið, fað-
irinn víkur aðeins frá að skoða í
skurði. Drengurinn er hálfsmeykur,
faðirinn kemur aftur, auðvitað, hon-
um má treysta. Síðar. Góð tíð um
tíma. Væri ekki rétt að reyna að
bæta ögn við heyfenginn? Fengið
er engi langt suður og upp í heiði.
Feðgarnir fara og slá í tvo daga.
Afköst drengsins eru smá miðað við
föðurinn. Pabbahendur halda
traustum tökum um orfið, skárarnir
breiðir, stórir múgar. Þannig er
áfram hægt að lýsa mínum minn-
ingarmyndum um föður minn. Orð-
um hans mátti treysta, verkum
hans sömuleiðis. Þar sem hann var
í verki, þar var vel skipað. Hann
var traustur sem bjarg, og við
bjargið var skjól. Þess nutum við
oft börnin hans á langri ævi hans.
Auðvitað vildi hann ekki að við
kúrðum sífellt í skjóli, við áttum
sjálf að takast á við lífið, það átti að
herða okkur. Ég minnist sjóferða
með pabba, stundum um vetur,
stundum um sumar. Fenginn bátur
að láni hjá vinum okkar í Helgafelli.
Oftast var afli og var þá borinn á
bakinu heim. Minnisstæð eru ára-
tök pabba, öldurnar urðu undan að
láta. Ég minnist áhuga hans á and-
legum málefnum. Margar ferðir fór
hann til Ólafs frænda síns á
Hamraborg og Einars á Einars-
stöðum. Ýmsir voru þá með honum
skyldir sem óskyldir. Spilakvöld í
Túnsbergi, komnir góðir gestir úr
Ólafsfirði. Þá var oft hóað í bræð-
urna frá Breiðabóli, Sigmar og Jón-
atan. Þá var glatt á hjalla hjá körl-
um. Ég minnist frásagnar pabba
frá fyrri tíð. Frásagna hans af síld-
veiðum, t.d. af borðsiðum áhafn-
arinnar sem honum þótti ansi gróf-
ir. Sögur af rjúpnaveiðum, þar sem
hann m.a. renndi sér á byssuskept-
inu á hjarni niður Garðsvíkurhjall-
ana og gat síðan aldrei gert sér í
hugarlund, hvar hann hefði eigin-
lega farið niður, því slíkt sýnist nær
ófært. Óteljandi minningar streyma
fram og eru hér aðeins fáeinar tínd-
ar til. Minnisstæðar eru sögur af
erfiðum ferðum hans á vörubílnum,
t.d. austur í sveitir með vörur fyrir
Kaupfélagið og vestur í sýslu með
fjárskiftafé. Alltaf ók hann heilum
vagni heim og ökumannsferill hans
var afar farsæll. Já, hann pabbi
minn var traustur, það stendur
uppúr í minni sýn á hans æviferil.
Ég kveð föður minn með söknuði,
en er þakklátur fyrir að hafa átt
hann svo lengi að sem raunin varð.
Vertu guði falinn pabbi minn og
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Þinn sonur,
Sveinberg.
Pabbi minn.
Ver þú sæll í heimi hljóma,
himneska áttu leyndardóma,
fólgna í sál og fingrum þér,
oft hafa svalað sálu minni,
samhljómar frá hendi þinni.
Guð launi allt er gafstu mér.
(Geirrún Ívarsdóttir.)
Far þú í friði minn ástkæri faðir.
Hjartans þökk fyrir samfylgdina og
allt sem þú varst okkur Loga.
Lilja.
Í dag kveð ég tengdaföður minn,
Theodór Laxdal, hinstu kveðju.
Þakklæti er mér efst í huga fyrir
stuðning hans og vináttu frá því ég
kom alkomin á heimili hans og Lín-
eyjar árið 1967. Tengdamóðir mín
Líney lést langt um aldur fram, að-
eins 57 ára gömul, árið 1968. Sá
missir var tengdapabba mikill og
sár þó ekki talaði hann mikið um
tilfinningar sínar. Í ársbyrjun 1969
tókum við Sveinberg sonur hans við
búinu í Túnsbergi. Og fyrstu árin
var tengdapabbi með okkur í bú-
skapnum. Var gott að geta leitað til
hans um hin ýmsu málefni og mörg
voru handtökin hans, bæði innan-
húss og utan. Það virtist sama
hvort heldur voru eldhússtörfin eða
útivinna, allt lék í höndunum á hon-
um. Oft kom hann mér á óvart með
THEODÓR
LAXDAL
✝ Birgitta Guð-mundsdóttir
fæddist í Álfsnesi í
Lágafellssókn 8.
október 1908. Hún
andaðist á Landspít-
alanum í Fossvogi
aðfaranótt 29. ágúst
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru Sal-
vör Þorkelsdóttir, f.
22. mars 1879, d. 16.
apríl 1950, og Guð-
mundur Jónsson, f. 5.
desember 1850, d.
11. júní 1923.
Birgitta giftist
Sigvalda Jónassyni, f. 10. júní
1892, d. 14. mars 1938. Þau slitu
samvistum. Sonur þeirra er Guð-
mundur E. Sigvaldason, f. 24. júlí
1932. Börn hans eru: 1) Ragnheið-
ur, f. 9. maí 1954, 2) Birgir, f. 30.
júní 1956, 3) Gunnar Bragi, f. 27.
október 1960, 4) Guðrún Bryndís,
f. 20. júlí 1963, 5) Anna Marie Sig-
mond, f. 3. janúar 1974, 6) Solveig
Birgitta Sigmond, f. 6 mars 1975,
7) Guðný Þóra, f. 1. desember
1981. Barnabarna-
börn Birgittu eru 11.
Allt frá stofnun
Mjólkursamsölunn-
ar starfaði Birgitta
við afgreiðslu í
mjólkurbúðum. Hún
valdist fljótlega til
forystu í stéttar-
félagi afreiðslu-
stúlkna í brauða- og
mjólkursölubúðum
og gegndi formanns-
starfi í ASB um ára-
tugaskeið. Hún var
ásamt öðrum fulltrúi
félagsins á þingum
Alþýðusambands Íslands og átti
þátt í undirbúningi og stjórnun
Ölfusborga og stofnun lífeyris-
sjóðs fyrir hönd félags síns. Auk
fullra afgreiðslustarfa og starfa
að félagsmálum vann Birgitta
flest kvöld við fataafgreiðslu í
Þjóðleikhúsinu og var um skeið
vökukona á Kleppsspítala.
Útför Birgittu verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Trúlega urðu breytingarnar á kjör-
um og lífsmynstri Íslendinga á 20.
öldinni meiri en á öllum fyrri öldum
Íslandssögunnar samanlagt. Á þess-
ari einu öld umturnaðist allt sam-
félagið. Það breyttist úr stöðnuðu
landbúnaðarsamfélagi yfir í eitt þróa-
ðasta og efnaðasta samfélag veraldar,
þar sem almenn menntun og lífsgæði
eru fyllilega sambærileg við það sem
best gerist annars staðar í heiminum.
Öll vitum við af þessari umbyltingu og
vísum til hennar þegar við erum að
útskýra hvers kyns sérkenni íslenskr-
ar þjóðar í nútímanum. Það er hins
vegar sjaldgæfara að við stöldrum við
og veltum fyrir okkur því fólki sem
breytti samfélaginu – fólkinu sem lifði
breytingarnar, tók þátt í þeim og
skapaði þær í raun. Fólkinu sem var
hold og blóð Íslandssögu 20. aldar.
Birgitta Guðmundsdóttir, föður-
amma mín, var slík Íslandssaga. Hún
fæddist árið 1908 – um það leyti sem
fræðslulögin tóku gildi – og hverfur
nú af vettvangi þegar bjarmar af
nýrri öld, öld sem margir kenna við
menntun og upplýsingar. Lífssaga
hennar endurspeglar sviptingarnar í
framsókn þjóðarinnar, þar sem nokk-
ur lykilorð eru í öndvegi – kjarkur,
sjálfstæði, menntun, virðing fyrir
manngildi, samfélagslegt réttlæti og
óendanleg ást og hlýja gagnvart ná-
komnum.
Birgitta ólst upp fátæk alþýðu-
stúlka í Reykjavík hjá einstæðri móð-
ur sinni. Hún kynntist fljótlega því
hlutskipti að vinna fyrir sér með ýms-
um hætti og aflaði sér ýmiss konar
starfsreynslu á yngri árum. Það var
hluti af uppeldi hennar að upptendr-
ast af sjálfstæðisbaráttunni og hún
fagnaði með þjóðinni fullveldinu
frostaveturinn harða 1918. Mér er
skapi næst að ætla að fullveldisfrost-
hörkurnar hafi meitlað í þessa tíu ára
stúlku eiginleika sjálfstæðis, sem
urðu einkennandi fyrir hana alla tíð
síðan. Það var alltaf áberandi reisn yf-
ir Birgittu, sem stafaði að hluta til frá
líkamlegum myndugleik hennar, en
ekki síður frá sterkum persónuleika
og gáfum, sem knúðu menn til þess að
taka tillit til þess sem hún sagði eða
gerði.
Rúmlega tvítug flutti hún um skeið
til Nesjavalla með manni sínum Sig-
valda Jónassyni og eignaðist með
honum einkason sinn Guðmund. Eftir
alvarlegt áfall strax í upphafi þess
hjónabands tók hún sig stolt upp,
flutti til Reykjavíkur og ól drenginn
upp sem einstæð móðir. Slíkt þótti þó
alls ekki sjálfsagt val í þá daga þótt
slíkt teljist venjulegt í dag.
Mér hefur jafnan fundist þetta til
marks um það að hún hafi verið sann-
kölluð nútímakona, og á mörgum
sviðum í hugmyndafræðilegu fylking-
arbrjósti sinnar samtíðar. Þetta birt-
ist í framsæknum þjóðfélagsskoðun-
um og trú á að hægt væri að breyta
hlutum til betri vegar. Eitt af því sem
hún átti erfitt með að sætta sig við var
bág staða kvenna í karlasamfélaginu.
Þannig er mér sérstaklega minnis-
stætt samtal sem ég átti einhverju
sinni við hana um örlög góðrar vin-
konu hennar og frænku ofan úr Hval-
firði, sem flutt var á mölina í blóma
lífsins og „farin að lifa sínu eigin lífi“
eins og Birgitta orðaði það. Þá var
þessi vinkona kölluð aftur í sveitina til
að sinna heimilisstörfum á búi for-
eldra sinna og bræðra, vegna þess að
þar vantaði kvenmann. Þar með var
grundvellinum kippt undan „hennar
eigin lífi“ en í staðinn endar hún í hinu
hefðbundna þjónustuhlutverki. Auð-
veldustu viðbrögðin við svona nokkru
er að áfellast fjölskyldu vinkonunnar,
en það gerði Birgitta ekki. Miklu
frekar var það skylduræknin, sem
fékk vinkonuna til að hlýða þessu
kalli, sem var í huga Birgittu vandinn.
Skylduræknin var ekki bundin við
þetta eina tilfelli, heldur sá hún þetta
sem lúmskt þjóðfélagsböl, sem fékk
konur til smíða sjálfar sína hlekki. En
hún tengdi hlekki skyldurækninnar
og hefðarinnar ekki einvörðungu við
reynsluheim kvenna eins og síðar hef-
ur komist í tísku, heldur taldi hún
hugarfarsbreytingar hljóta að fylgja
öllum þjóðfélagsbreytingum í átt til
jafnaðar og bræðralags. Hún skipaði
sér enda í raðir sósíalista og var virk í
Sósíalistaflokknum og síðar í Alþýðu-
bandalaginu. En þótt hún hefði gam-
an af mannkynssögu og læsi mikið
finnst mér erfitt að halda því fram að
hún hafi í raun verið sannfærður
marxisti eða hafi tileinkað sér hinstu
rök hegelískrar díalektíkur og sögu-
legrar efnishyggju. Bókstafstrú var
ekki hennar stíll. Miklu frekar lét hún
hjartað ráða og almenna skynsemi,
enda hafði hún bæði stórt hjarta og
ríkulega skynsemi. Og pólitískt nef –
ekki vantaði það! Margoft gerði ég
mér ferð til hennar hin seinni ár til að
ræða við hana um stjórnmálaviðhorf-
ið og heyra hennar greiningu á hinni
pólitísku stöðu hverju sinni, enda kom
maður þar sjaldan að tómum kofun-
um. Flóknustu pólitísku kaplar lágu
ljósir fyrir eftir slík samtöl. Þrátt fyr-
ir að ég væri alltaf jafn undrandi á hve
einfalt þetta virtist allt vera í huga
hennar, þá á slíkt auðvitað ekki að
koma á óvart þegar um það er hugs-
að. Þarna var ég að bergja á reynslu-
brunni manneskju, sem hafði fylgst
með og tekið virkan þátt í þjóðfélags-
hræringum og pólitík áratugum sam-
an á einhverjum mestu umbrotstím-
um Íslandssögunnar.
Það er því í kannski ekkert skrítið –
og raunar nánast sjálfgefið – að hún
hafi valist til forustu í stéttarfélagi
sínu og verið formaður þar um ára-
tugaskeið, en stafsvettvangur hennar
var frá stofnun Mjólkursamsölunnar
mjólkurbúðir bæjarins. Hún var bara
þannig – fólk einhvern veginn hlaut
að hlusta á það sem hún sagði!
Birgitta var kona breytinga. Hún
vildi bæta stöðu kvenna, almenn lífs-
kjör alþýðu og efla mennta-, heil-
brigðis- og velferðarkerfið. Og hún
lifði þessar umbætur – hún var þessi
saga. En eitt breyttist þó aldrei hjá
henni: hún var fyrst og fremst fjöl-
skyldumanneskja – dóttir, móðir og
amma. Úrræðagóð, örlát, hlý og
spaugsöm fram á síðustu stundu. Sú
staðreynd hve bæði við systkinin og
síðar börnin okkar sóttum í að fara í
heimsókn til „ömmu Birgittu“ er til
marks um hve gefandi hún var. Hlýj-
an, rósemin og öryggið virkaði á sál-
artetur okkar allra sem skjól og heit-
ur kakóbolli eftir berhentan göngutúr
í hraglanda hversdagsins.
Rétt eins og Birgitta og aðrir af
hennar kynslóð unnu þrekvirki við að
koma þessari þjóð til manns, þá tel ég
að hún hafi unnið þrekvirki við að
gera mig að betri manni. Það er mikið
lán fyrir mig, systkini mín og börnin
mín að hafa átt slíka ömmu og fyrir
það verð ég ævinlega þakklátur.
Blessuð sé minning hennar.
Birgir Guðmundsson.
Þú tókst mér og dóttur minni, með
opnum örmum, þegar við komum til
landsins 19. desember 1973. Þú ólst
mig og dóttur mína upp, eins og við
værum ein af fjölskyldumeðlimum
þínum. Fyrir það get ég aldrei þakkað
þér nógu vel.
Ég man hvað Claudia var hrifin af
rauðu bjöllunni, sem þú áttir í mörg
ár.
Það var alltaf til kaffi og kökur,
þegar við áttum leið hjá. Þú varst svo
góð við okkur. Claudia man enn eftir
því, þegar hún fór í Þjóðleikhúsið að
sjá Dýrin í Hálsaskógi, Kardemom-
mubæinn og Línu Langsokk. Hún var
svo stolt að eiga ömmu, sem bjó í
svona stóru og skemmtilegu húsi.
Okkur langar til að votta aðstand-
endum innilega samúð okkar.
Þó að langt hafi stundum liðið á
milli heimsókna, varstu alltaf í huga
og hjarta okkar.
Vaktu, minn Jesús, vaktu’ í mér,
vaka láttu mig eins í þér.
Sálin vaki þá sofnar líf,
sé hún ætíð í þinni hlíf.
(Hallgrímur Pétursson.)
Juanita og fjölskylda.
BIRGITTA
GUÐMUNDSDÓTTIR