Morgunblaðið - 28.09.2003, Síða 11

lögum í Noregi, í Norður-Svíþjóð og í
Finnlandi. Í góðærinu í ár hefur upp-
skeran verið meiri en þetta, jafnvel
um fjögur tonn á hektara,“ segir Jón-
atan.
Á Íslandi eru notuð um 70 þúsund
tonn á ári af innfluttu korni sem gefið
er alifuglum, svínum og kúm. „Ég
reikna með að í fyrra höfum við
ræktað 7–8 þúsund tonn sem er ekki
nema um 12 prósent af því sem við
notum. Við eigum auðveldlega að
geta ræktað það allt og markaðurinn
er fyrir hendi. Helstu vaxtarmögu-
leikar landbúnaðarins eru í korn-
rækt. Allir aðrir markaðir fyrir land-
búnaðarvörur eru fullnýttir, en það
er hægt að rækta aðföngin hér inn-
anlands.“
Jónatan segir að innflutt korn sé
vissulega ódýrt, því erlendis njóti
kornrækt opinberra styrkja en ekki
hér á landi. Íslenskur landbúnaður
fái beingreiðslur fyrir mjólk og
lambakjöt en í grannlöndunum séu
greiddir ræktunarstyrkir. „Ég
reikna með að þetta verði leiðrétt áð-
ur en langt um líður. En það, hve inn-
flutt korn er ódýrt, dregur úr því að
kornræktin nái hröðum vexti.“
Endimörk kornræktar
Jónatan segir að þegar farið var að
huga að aukinni kornrækt hér á landi
á síðustu öld hafi menn m.a. leitað í
fornar heimildir um kornrækt til að
finna ákjósanlega staði. Björn M. Ol-
sen ritaði t.d. grein sem birtist í Bún-
aðarritinu 1910 þar sem talin eru upp
örnefni sem tengjast kornrækt og
rifjað upp hvar fjallað er um korn-
rækt í fornum ritum.
„Nefna má Akra í Blönduhlíð í
Skagafirði, svæði sem hentar vel til
kornræktar,“ segir Jónatan. „Akra-
nes hefur einnig verið gott til korn-
ræktar, þar er ekki mikil hætta á
frosti á haustin. Ég hef stundum sagt
að líklega sé knattspyrnuvöllurinn á
Akranesi besta ónýtta kornræktar-
land á Íslandi!“
Jónatan segir reynslu nútímans
hafa sannað reynslu forfeðranna, að
landsvæðin séu misjafnlega vel fallin
til kornræktar. Það er ekki nema á
um helmingi Íslands sem meðalhit-
inn nær 9,5 stigum á láglendi yfir
sumarmánuðina. Á þeim mörkum
ræðst hvort korn kemst til þroska
eða ekki.
Sé farið yfir landið og byrjað á
Hornafirði má rækta þar korn og
vestur um Skaftafellssýslur á lág-
lendi. Í syðstu sveitum landsins, eins
og Mýrdal, undir Eyjafjöllum og í
Landeyjum, eru sumrin lengri en
annars staðar á landinu. Á láglendi
Suðurlands er yfirleitt hægt að sá
snemma vors í klakalausa jörð. En
þar er hætt við hvössum veðrum og
miklum rigningum síðsumars. Því
þurfa kornstráin þar að vera sterkari
en annars staðar á landinu. Hægt er
að rækta korn í Borgarfirði, á sunn-
anverðu Snæfellsnesi, í innsveitum
Dalasýslu og á sunnanverðum Vest-
fjörðum. Í sveitunum við Húnaflóa er
mögulegt að rækta korn í Langadal,
innst í Blöndudal og jafnvel í Vatns-
dal. Í innanverðum Skagafirði og í
innanverðum Eyjafirði eru góð skil-
yrði til kornræktar. Jónatan segir að
ótrúlega góður árangur hafi náðst í
Þingeyjarsýslum. Þar hafi verið
ræktað korn – meira að segja í
Köldukinn. Sveitirnar norðanlands
njóta þess að þar er meginlandslofts-
lag, hlýtt í ágúst og sólríkt. Korn-
rækt hefur einnig gengið vel á
Fljótsdalshéraði, t.d. á Egilsstöðum.
Kynbætur og tilraunir
Rannsóknastofnun landbúnaðar-
ins hefur umráð yfir spildu úr Korp-
úlfsstaðalandi í Reykjavík. Þar er
rekin tilraunastöðin á Korpu og
gerðar jarðræktartilraunir af öllu
mögulegu tagi. Fyrst og fremst eru
gerðar tilraunir í fóðurframleiðslu en
einnig í matjurtarækt, svo sem kart-
öflum og rófum. Þar er líka helsti
vettvangur korntilrauna RALA. Auk
Korpu eru gerðar kornræktartil-
raunir á fimm stöðum í öðrum lands-
hlutum.
„Árið 1990 tók ég við rannsóknum
í kornrækt og hélt þar áfram því
starfi sem Þorsteinn Tómasson, nú-
verandi forstjóri á RALA, hafði áður
sinnt. Einn helsti þáttur tilraunanna
er að prófa útlenda kornstofna svo að
við getum ráðlagt bændum hvað þeir
eigi að nota. Síðan höfum við verið að
kynbæta bygg og það tekur mikið
pláss og tíma. Í þriðja lagi höfum við
gert tilraunir með ræktunarþætti.
Þar má nefna ræktun á mismunandi
landi og við höfum ótrúlega fjöl-
breytt land hér á Korpu, betri stað
gætum við ekki fengið. Svo höfum
við rannsakað áburðarþörf korns við
ýmsar aðstæður, illgresiseyðingu,
sjúkdómavarnir og ýmiskonar rækt-
unaraðferðir og áhrif sáðtíma og
uppskerutíma.“
Auk tilrauna með bygg hafa verið
gerðar tilraunir til að rækta hafra og
hveiti. Af korntegundunum eru til
bæði vor- og vetrarafbrigði og gerð-
ar hafa verið tilraunir með ræktun á
hvoru tveggja. „Veturinn hér er
áhættuþáttur sem gott er að vera
laus við. Þess vegna ræktum við hér
fyrst og fremst vorkorn og það er
eiginlega byggið eitt sem er nógu
bráðþroska til að þroskast hér. Þó
væri hægt að ná uppskeru af höfrum
í flestum árum og í sumar hefði hveiti
náð þroska, en þetta var óvenjulegt
sumar. Það eru heimildir um tvö
svona sumur áður, sumrin 1880 og
1939, svo að við megum vænta svona
sumars næst um 2060. Niðurstaðan
hefur því orðið sú að vorbygg er það
eina sem hægt er að rækta hér með
viðhlítandi öryggi. Aðrar tegundir,
bæði vetrar- og vorkorn, geta gefið
uppskeru í góðum árum, en bregðast
þegar síst skyldi,“ segir Jónatan.
Íslensk kornyrki
Kornræktartilraunir RALA hafa
notið góðs samstarfs við kornkyn-
bótastöðina Svalöf Weibull í Svíþjóð.
Þeir hafa hjálpað við að fjölga og
framleiða sáðkorn. „Við höfum kom-
ið einu yrki á markaðinn, Skeglu,
sem hefur um fimmtung af ræktun-
inni hér á landi. Á næsta ári komum
við með annað yrki sem heitir Kría.
Það á að hafa nokkuð almenna notk-
unarmöguleika. Annars eru aðstæð-
ur mjög mismunandi eftir héruðum
og því þarf eiginlega að búa til sér-
stök landshlutaafbrigði. Dæmi um
það er lágvaxið og strásterkt korn,
sérstaklega ætlað fyrir lágsveitir
Suðurlands og annað afbrigði, Hrút-
ur, ætti að gera kornrækt mögulega
á því svæði sem kallað hefur verið
„norðan við korn““. Hrútsheitið er
dregið af því að Jónatan ákvað að
reyna að búa til korn sem gæti skilað
uppskeru í Hrútafirði. Það eru enn
að minnsta kosti þrjú ár í að þessi af-
brigði komi á markað. „Mannsævin
er allt of stutt, ég er rétt að koma því
frá mér sem ég hefi búið til,“ segir
Jónatan. „Eins og gengur í kynbót-
um eru vonbrigðin miklu fleiri en þau
tilvik þar sem næst góður árangur.“
Jónatan segir að hjá RALA sé
ekki unnið með erfðabreytt fræ til
landbúnaðarframleiðslu. Líftækni-
fyrirtækið ORF sé með slíkar rann-
sóknir í þeim tilgangi að nota korn til
lyfjaframleiðslu. „Hér hafa bara ver-
ið stundaðar kynbætur á gamaldags
hátt,“ segir Jónatan. „Þær felast í að
leiða saman foreldra sem saman
gætu gefið æskilega eiginleika.“
Liður í jarðrækt
Jónatan segir að kornrækt sé liður
í ræktun landsins. Hérlendis hafi
tíðkast að menn sléttuðu túnstæði,
sáðu síðan auðsprottnu og auðmeltu
grasi og síðan væri túnið slegið ár
eftir ár. En gamla grasið útrými sáð-
gresinu á fáum árum og uppskeran
verði öll önnur en til var sáð. Í ná-
grannalöndunum væri alvanalegt að
brjóta landið upp með vissu millibili
og nota það ýmist sem tún, kornakra
eða til ræktunar á grænfóðri.
„Svona ræktunarmenningu vild-
um við sjá hér á landi,“ segir Jón-
atan. „Kornið er lykillinn að því að
menn sjái hag í að endurvinna túnin,
rækti í þeim korn og grænfóður í
nokkur ár, sái svo vallarfoxgrasi og
fái mikla uppskeru og gott fóður.
Landið verður þannig í stöðugri
vinnslu. Þess vegna þótti mér mikils
virði að búa til fljótþroska korn svo
þeir sem búa í útsveitum geti líka
verið með.“
Jónatan telur að nýliðið sumar
verði mörgum bændum hvatning til
að rækta korn. „Það er ekkert gam-
an fyrir mig að fá svona sumar, ég
væri ánægðari að fá meðalár og að
ræktunin tækist samt vel. Þá gætum
við þakkað okkur! Í svona góðu ár-
ferði gat ekkert mistekist.“
Jónatan segist hafa trú á að korn-
rækt hér á landi muni aukast jafnt og
þétt. Stjórnvaldsaðgerðir muni ráða
því hve stórstíg þróunin verði.
Bændur muni sjá sér hag í kornrækt,
ekki bara í korninu sjálfu, heldur
hliðarverkunum eins og skiptirækt-
un og bættri fóðurframleiðslu yfir-
höfuð.


 


  
  


  
   
 !"

 
 !
 

 

!   

     

      
  #  $$    ! 
   
 

 #  $$
  
               
# &
'

(   )
  (   
+, -
 

.

  


 

-/   /


 
%  


  

 $$  /


 %   0$
 


 * 


1  
"-




     


   gudni@mbl.is
Leiðbeiningar til bænda vorið 2003 um hvaða sáðkorn hentar á hverjum stað. Byggyrkin eru misveðurþolin og þroskast
misfljótt. Myndin sýnir að ræktunarskilyrði eru mjög breytileg milli héraða. Byggkynbætur RALA beinast að því að búa
til hentugt bygg fyrir hvern stað.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2003 11
ÓLAFUR bóndi Eggertsson áÞorvaldseyri er gjörkunn-ugur kornrækt á Íslandi,
enda formaður Landssambands
kornbænda. Góð reynsla er komin á
kornrækt á Þorvaldseyri, en þar
hefur verið ræktað korn á hverju ári
frá árinu 1960. „Hér hefur alltaf
þroskast korn og aldrei brugðist
uppskeran. Það hefur verið misjafn-
lega þroskað eftir árferði, en aldrei
eyðilagst,“ segir Óafur. Hann segir
að undir Eyjafjöllum vori snemma
og vorin séu sérstaklega mild.
Sumarið verður því lengra þar en
víða annars staðar á landinu.
„Það er mjög sjaldgæft ef við
náum ekki að sá um miðjan apríl til
20. apríl,“ segir Ólafur. „Við rækt-
um bygg og höfum gert lítilsháttar
tilraunir með hveiti og maís. Síðast-
liðinn vetur var óvenju mildur og
sáðum við í einn hektara til prufu,
6. mars. Nokkrar frostnætur og
snjóföl höfðu engin áhrif á sáðkorn-
ið. Sú sáning gaf góða uppskeru
þegar kornið var skorið 21. ágúst,
fengum við 3,8 tonn af hekt-
aranum. Aðalsáningartíminn var
svo 12. apríl. Kosturinn við að geta
sáð korninu fyrr er að það nýtir
betur sumarhitann til að þroskast.
Þá er hlýrra á þeim tíma sem korn-
ið er að myndast. Það fylgja því
kostir að sá korninu eins snemma
og hægt er.“
Ólafur hafði ekki fyrr skorið upp
kornið í haust en hann plægði ak-
urinn aftur og sáði vetrarhveiti. Það
hefur þegar spírað og grænkar vel.
Hann vonast til að hveitið lifi vet-
urinn af og taki við sér snemma
næsta vor og gefi þroskað hveiti
um miðjan ágúst. Ólafur segir al-
gengt í Danmörku og víðar að sá
vetrarkorni um leið og búið er að
uppskera að hausti. „Við höfum sáð
hveiti áður og það hefur næstum
náð fullum þroska í bestu árum. Ég
er viss um að það hefði náð fullum
þroska í sumar.“
Tilraun með maís
Ólafur segir að um 20 bændur
hafi sáð maís í tilraunaskyni í vor.
Hann segist ekki vita hvernig geng-
ið hafi hjá öllum bændunum. En á
Þorvaldseyri og eins norður í
Skagafirði hafi maísplöntur náð 170
sentimetra hæð í sumar. Ólafur
segir að þessi vöxtur hafi komið sér
á óvart. „Við getum staðið enn bet-
ur að þessu næsta sumar við und-
irbúning jarðvegs og áburðar-
notkun. Eins eru viss vandamál í
sambandi við illgresi sem við get-
um tekist á við.“ Hægt er að nýta
alla maísplöntuna í fóður með því
að saxa hana niður og verka undir
plasti líkt og vothey. Ólafur segir
nauðsynlegt að halda slíkum til-
raunum áfram.
Á Þorvaldseyri hefur verið rækt-
að bygg af þremur stofnum, tveim
erlendum og Skegla sem þróuð var
á RALA og lofar ágætu að sögn
Ólafs. „Það eru stöðugt að koma ný
kornafbrigði og leiðbeiningar í korn-
rækt fáum við á Rannsóknastofnun
landbúnaðarins. Menn eru farnir að
ná mjög góðum árangri í kornrækt-
inni. Þó ekki séu alltaf jafngóð sum-
ur og nú er kornræktin komin til að
vera. Algengt er að bændur sem
eru að endurrækta túnin noti korn-
rækt sem skiptiræktun.“
Ólafur segir að það séu fyrst og
fremst kúabændur sem rækta korn
til að gefa eigin kúm, en ekki til að
selja. Hann segir að ræktunin sé í
samkeppni við innflutning á niður-
greiddu korni sem selt sé undir
framleiðslukostnaði. Hér fái bænd-
ur lítinn sem engan styrk til korn-
ræktar, en bændur í löndum þar
sem fæst tvöfalt meiri uppskera á
flatareiningu fái háa styrki til korn-
ræktar.
Aukin uppskera
Ólafur telur að kornuppskera hér
á landi hafi aukist mikið frá fyrri ár-
um. Bæði hafi bændur stækkað
akra og nýir bæst í hóp kornbænda.
Ólafur telur ekki óvarlegt að áætla
að meðaluppskera þessa árs verði
um fjögur tonn á hektara, hjá sum-
um allt að fimm tonn. Því megi
áætla að eftir sumarið séu til 8–10
þúsund tonn af íslensku korni.
„Kornrækt er krefjandi þar sem
vel þarf að standa að verki í öllum
þáttum ræktunarinnar, en hún get-
ur líka verið skemmtileg. Það sýnir
sig að þeir sem byrja á kornrækt
eiga erfitt með að hætta henni. Það
er sérstaklega gaman að gefa kún-
um þetta íslenska korn, þær eru
svo lystugar á það. Manni finnst
það oft ferskara en annað fóður, því
það er alltaf svo nýtt hjá okkur.
Þetta eykur líka fjölbreytnina í fóðr-
inu. Það má segja að við bændur á
Íslandi séum að skapa öðrum
bændum í nágrannalöndum at-
vinnutækifæri við framleiðslu á
kjarnfóðri fyrir okkur, í stað þess að
flytja atvinnuna heim og framleiða
þetta hér. Með því gæti fóðuriðn-
aður hér stóreflst og skapað verð-
mæti. Áratuga þekking og reynsla
eru til staðar og ótakmarkað land.
Kornræktin á því gott erindi til ný-
sköpunar í íslenskum landbúnaði.“
Ljósmynd/Ólafur Eggertsson
Ólafur Eggertsson, bóndi á Þorvaldseyri, skoðar árangur maísræktunar.
Plönturnar náðu 170 cm hæð og dýrmæt reynsla fékkst af þessari tilraun.
Kornrækt komin
til frambúðar
Á Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum hefur verið
stunduð kornrækt samfleytt frá árinu 1960.
Auk þess að rækta bygg hefur Ólafur Eggerts-
son bóndi reynt hveiti- og maísrækt.