Morgunblaðið - 28.09.2003, Side 12

12 SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ENGAR líkur eru á öðru enað starfandi forseti ráð-herraráðs Evrópusam-bandsins, ítalski ríkis-stjórnarleiðtoginn Silvio
Berlusconi, muni nýta tækifærið
við hátíðlega setningarathöfn
ríkjaráðstefnunnar í Róm laugar-
daginn 4. október til að troða upp
sem einlægur baráttumaður fyrir
einingu Evrópu. Hann og ríkis-
stjórn hans munu leggja mikið á
sig til að reyna að sjá til þess að
samkomulag um hinn nýja stjórn-
arskrársáttmála komist í höfn áður
en árið er úti, svo að niðurstaðan
verði þekkt í sögubókum sem
„Rómarsáttmálinn hinn nýi“, en
stofnsáttmáli Evrópusambandsins
var undirritaður í ítölsku höfuð-
borginni fyrir 46 árum.
Margþætt markmið
Verkefni þessarar ríkjaráðstefnu
– en svo eru nefndar formlegar
samningaviðræður ríkisstjórna að-
ildarríkja sambandsins um breyt-
ingar á stofnsáttmála þess – er að
uppfæra grundvallarlög ESB
þannig að stofnanauppbygging og
ákvarðanataka innan þess haldist
a.m.k. jafnstarfhæf og helzt skil-
virkari eftir að aðildarríkjunum
fjölgar úr 15 í 25 og síðar fleiri, en
jafnframt þannig að lýðræðislegt
lögmæti og gegnsæi ákvarðana
batni frá því sem nú er. Tíu ríki í
austanverðri Evrópu ganga í sam-
bandið hinn 1. maí í vor.
Til grundvallar viðræðunum á
ríkjaráðstefnunni liggja „drög að
stjórnarskrá Evrópu“ sem svo-
nefnd Framtíðarráðstefna ESB
samdi á 16 mánaða tímabili og
lagði fram í sumar. Fulltrúa á
þessari undirbúningsráðstefnu
ríkjaráðstefnunnar – sem Valery
Giscard d’Estaing, fyrrverandi
Frakklandsforseti, var í forsæti
fyrir – áttu öll núverandi og tilvon-
andi aðildarríki sambandsins, auk
ESB-stofnananna framkvæmda-
stjórnarinnar og Evrópuþingsins.
Tvær árangurslitlar
umbótatilraunir
Þegar hafa verið gerðar tvær til-
raunir til víðtækra umbóta á ESB-
sáttmálunum með það fyrir augum
að búa sambandið undir stækk-
unina til austurs; þessar tilraunir
voru ríkjaráðstefnurnar sem lauk
með Amsterdam-sáttmálanum árið
1997 og Nizza (Nice)-sáttmálanum
árið 2001. En miðað við hvað færzt
var í fang voru niðurstöðurnar úr
báðum þessum tilraunum heldur
rýrar. Samningakarp ríkisstjórna-
fulltrúanna fimmtán bak við luktar
dyr, þar sem hver otaði sínum tota
í hefðbundinni hagsmunaglímu,
leiddi ekki til annars en útvatnaðra
málamiðlana. Hinn undirliggjandi
vandi var sá, að í öllum slíkum við-
ræðum um endurskoðun stofnsátt-
málans birtast átökin um það að
hve miklu leyti æskilegt sé að Evr-
ópusambandið taki á sig drætti
(sambands)ríkis, en þau átök hafa
fylgt samrunaþróuninni í Evrópu
frá upphafi.
Hinn óleysti ágreiningur milli
sambandsríkissinna og hinna, sem
vilja að samstarfið innan ESB
haldist áfram á grundvelli hefð-
bundins milliríkjasamstarfs („Evr-
ópa föðurlanda“ eins og Charles de
Gaulle kallaði það), skýrir líka
þann mikla mun sem er á fram-
komnum tillögum að umbótum á
stofnana- og ákvarðanatökukerfi
ESB, þ.e. hver verkaskiptingin
skuli vera milli ríkisstjórna aðild-
arríkjanna og „yfirþjóðlegra“
stofnana sambandsins, og milli
stofnananna sjálfra – ráðherra-
ráðsins, framkvæmdastjórnarinnar
og Evrópuþingsins.
Upp úr hagsmunapots-
skotgröfunum
Eftir reynsluna af hinum ófull-
nægjandi niðurstöðum síðustu
ríkjaráðstefna var því ákveðið á
leiðtogafundinum í Laeken í Belgíu
í lok árs 2001 að kallað skyldi sam-
an sérstakt undirbúningsþing, sem
vonir voru bundnar við að yrði fært
um að hefja sig upp úr hefðbundn-
um „hagsmunapots-skotgröfum“
ríkjaráðstefnanna/leiðtogafund-
anna og ræða hugmyndir um fram-
tíðarskipan ESB af opnari huga og
meiri framsýni. Þetta 105 manna
stjórnarskrárþing, sem fékk nafnið
„Ráðstefnan um framtíð Evrópu“,
varð til í lok febrúar 2002, hóf störf
í apríl það ár og skilaði af sér í júlí
sl. Hið yfirlýsta markmið ráðstefn-
unnar – að smíða drög að vænt-
anlegum stjórnarskrársáttmála
sem væru svo að segja „tilbúin til
framreiðslu“ – náðist. Á leiðtoga-
fundi ESB í Aþenu í lok júní gat
Giscard kynnt sáttmáladrög, sem
samstaða hafði náðst um á Fram-
tíðarráðstefnunni, þótt á köflum
hefði vart litið út fyrir að svo vel
myndi takast að samræma hin
ólíku sjónarmið. Þessi drög liggja
nú til grundvallar ríkjaráðstefn-
unni sem framundan er.
Er Giscard d’Estaing færði end-
anlega útgáfu draganna í hendur
ESB-forsetanum Berlusconi í júlí
sl. lagði hann strax áherzlu á að
þegar ESB-leiðtogarnir tækju mál-
ið á sína dagskrá á ríkjaráðstefn-
unni yrðu þeir að hafa það hugfast
að rekja ekki upp það viðkvæma
jafnvægi milli sjónarmiða allra sem
að gerð draganna komu. Niður-
staðan væri viðkvæm málamiðlun
og að spilla henni gæti „sundrað
Evrópu“. Pat Cox, forseti Evrópu-
þingsins, sendi leiðtogunum sams
konar viðvörun. „Jafnvæginu sem
náðist í þessari niðurstöðu ætti
ekki að raska,“ sagði Cox; „þeir
sem vilja grafa undan þeirri víð-
tæku málamiðlun sem náðist
myndu bera ábyrgð á lausn sem
yrði ekkert meira en lægsti sam-
nefnarinn, sem er einmitt sú nið-
urstaða sem Framtíðarráðstefnan
var kölluð saman til að forðast.“
Hvað sem líður þessum viðvör-
unum Giscards, Cox og fleiri máls-
metandi manna hafa á liðnum vik-
um komið fram ýmsar kröfur um
misróttækar breytingar á drögun-
um.
Þær endurspegla að miklu leyti
þá togstreitu sem stóð á Framtíð-
arráðstefnunni milli ólíkra hags-
muna og sjónarmiða. Mesta tog-
streitan stóð um það hve langt
skyldi gengið í að taka upp meiri-
hlutaákvarðanir, þ.e. í hve mörgum
málaflokkum ákvarðanir skyldu
teknar með atkvæðagreiðslum með
auknum (vegnum) meirihluta í stað
samhljóða samþykkis. Fulltrúar
sumra landa hafa áhyggjur af því
að haldi aðildarríkin neitunarvaldi
á mörgum sviðum, þegar þau verða
orðin 25 og jafnvel fleiri, aukist
hætta á að ákvarðanataka í sam-
bandinu lamist.
Áhyggjur hinna smáu
Þessi viðleitni til að tryggja skil-
virkni ákvarðanatöku eftir stækk-
un tekst á við sjónarmið þeirra,
sem vilja standa vörð um valdsvið
þjóðríkjanna gagnvart hinum yfir-
þjóðlegu stofnunum ESB. Þessi
togstreita fellur að miklu leyti
saman við togstreituna á milli
hagsmuna smærri aðildarríkjanna
gagnvart hinum fjölmennustu.
Fulltrúar smærri ríkjanna hafa
áhyggjur af því að viðleitnin til að
auka skilvirkni ákvarðanatökunnar
verði til þess að auka völd stóru
ríkjanna, á kostnað hinna smærri.
Það var einmitt til að koma
markvissar orðum að þessum
áhyggjum sem fulltrúar fimmtán
ríkja – sjö núverandi aðildarríkja
(Austurríkis, Danmerkur, Finn-
lands, Svíþjóðar, Grikklands, Ír-
lands og Portúgals) og átta verð-
andi (Eistlands, Lettlands,
Litháens, Póllands, Tékklands,
Slóvakíu, Ungverjalands og Slóv-
eníu) – sömdu þar að lútandi álykt-
un á sérstaklega þar til boðuðum
fundi í tékknesku höfuðborginni
Prag í byrjun september. Í álykt-
uninni er knúð á um að vissar
breytingar verði gerðar á stjórn-
arskrársáttmáladrögunum áður en
þau verða formlega samþykkt.
Í ályktuninni segir, að ríkin
fimmtán álíti drögin „góðan grunn
(…) að betra – skilvirkara og gegn-
særra – Evrópusambandi framtíð-
arinnar,“ en sum atriði þeirra,
einkum er varðar vissa þætti fyr-
irkomulags ákvarðanatöku, þurfi
að ræða betur.
Ríkin fimmtán, sem eiga það
sameiginlegt að verða meðal
smærri aðildarríkja í hinu stækk-
aða Evrópusambandi (þótt Pólland,
með 39 milljónir íbúa, skeri sig
nokkuð úr), eru sammála um að
krefjast þess að ekki verði horfið
frá þeirri reglu að einn „fullgildur“
fulltrúi frá hverju aðildarríki sitji í
framkvæmdastjórn ESB, jafnvel
þótt aðildarríkin verði 25 eða fleiri.
Í drögunum er lagt til að frá nóv-
ember 2009 haldi aðeins 15 með-
limir framkvæmdastjórnarinnar
atkvæðisrétti við ákvarðanatöku en
hinir verði svo að segja lækkaðir í
tign (eða „geltir“ eins og gárungar
hafa nefnt það).
Undir þessa breytingatillögu
hafa reyndar fulltrúar fram-
kvæmdastjórnarinnar sjálfrar tek-
ið; bæði forseti hennar Romano
Prodi og viðskiptamálastjórinn
Pascal Lamy hafa mælzt til þess að
haldið verði í grundvallarregluna
um einn fulltrúa frá hverju aðild-
arríki. Prodi leggur til í því skyni
að tryggja starfshæfni og skil-
virkni framkvæmdastjórnarinnar
eftir að aðildarríkjunum snögg-
fjölgar að hinum væntanlega 25
manna liðsafla verði skipt upp í
undirhópa eftir málefnasviðum
(svo sem efnahags-, viðskipta- og
fjármál saman, atvinnu-, félags- og
menntamál saman), sem varafor-
setar framkvæmdastjórarinnar
færu fyrir. Allar sérhæfðari
ákvarðanir yrðu teknar í þessum
undirdeildum, aðeins veigamestu
mál yrðu rædd á vettvangi fullskip-
aðrar framkvæmdastjórnarinnar.
Þannig haldist hún ákvarðanatöku-
hæf, jafnvel þótt meðlimum hennar
fjölgi í 30 eða fleiri.
Stofnríkin samrunasinnuðust
Aftur á móti hafa ráðamenn
mestu þungavigtarríkjanna
þriggja, Þýzkalands, Frakklands
og Bretlands, eindregið mælzt til
þess að ekki verði hróflað við nein-
um slíkum efnislegum meginatrið-
um draganna. Vilji þeirra til að
halda fjölda ákvarðanatökubærra
fulltrúa í framkvæmdastjórninni
takmörkuðum er liður í viðleitninni
til að vega upp það sem fulltrúar
stóru ríkjanna álíta ofvægi hinna
smáu. Óbreytt séu sáttmáladrögin
„góð málamiðlun vegna þess að
engum líkar þau en allir geta unað
þeim,“ eins og þýzki utanríkisráð-
herrann Joschka Fischer orðaði
það.
Meðmæltir samþykkt óbreyttra
draganna eru reyndar fleiri en
„risarnir þrír“. Belgíski forsætis-
ráðherrann Guy Verhofstadt er
þar á meðal. Reyndar höfnuðu öll
Benelux-löndin þrjú, Belgía, Hol-
land og Lúxemborg, boði um að
senda fulltrúa á þennan „óánægju-
fund hinna smáu“ í Prag. Birtist
þar greinilega hvernig átakalínan
smá ríki gegn stórum sker átaka-
línuna milli þeirra sem þróa vilja
ESB lengra í átt að sambandsríki
og hinna sem leggja meiri áherzlu
á að stofnanir þjóðríkjanna láti
ekki meiri völd af hendi til stofn-

 





 

  



 

 




 
 

 








  
 



  



  
  
 

!


  

! 

 




"
 


 
 !
!

  
 #

 
 !

 







$ 
%!
  !



"$&


 !

 !


 

'




(
( 
# ! !




) 
 

!


  

!

 !
 







   

!
    






*( 

!    

 
 

+!   
"$&,

  


- !



 


!
#

 
 






%

"$&# 


- 
 

!
 

! 


%



  




.//0

! !
  
12
! 

% 3


  #!


#!

  !


!    !





*(!

# 
!
#


    !


4
 


%
   


-
  #
 
 

!

567


 


!  #
 

 


4# 


2






' 
  
!


! 
! 

"$&  !





 
% ! 

  








 !
 



(




%

&
( 

# (

 
 !

  

-
 !





%! !

%
8 
9 






! 




%
  

: 
$  
! 
 

  

! 




)


%
!!
  
!!

 
 



  


% !



  !


 !





 



# !
! 


%
 
 !
!
 
  


 




 
 
 


!
!


  

""#

;#
"$&
!!
 
% 
#!

 
 


;#  !

 !



%

 
  


$ 

# !  
 !
#  



"$&

)
! 



  
!


##
!
  
!
 


$ 

+$
 

 ! 

!

  
( 

   
 



 %
 3
3 


 3 !

,
"
 


< 
    
 !

%
"  !
 
! 
#




 !



  
! 

 


-%




!


! !


 =
 !




"  !
 
 







< >
 !

1006



+     ,

"  !



 


#


 


##


 !

"$&

%&
< 
3 


(
"$&   3


(
   3  


 
    3

       !



"$& 



 
 


' "
 ( 

+$
 

 
 
!!
  

  


 

 

#!
 
 
( 
 (!  
 !
# !



# !



 #!

,
% 


"
 
  
 
 
  
 
 !  



!

"  !
  
 


 


  !


 !








  !

)"


?
    
 !



( 



 
( 




#! 

 
 



"  !
  !

!$*+,- *.*/0 1$!
,.'-23 +, '4 5 6
'5--!5,'%
Reuters
Átakalínur evrópskrar
stjórnarskrársmíði
Hinn 4. október hefst með viðhöfn í Róm margra vikna ríkjaráðstefna Evrópu-
sambandsins, þar sem stendur til að ljúka gerð stjórnarskrársáttmála fyrir hið
stækkaða ESB. Auðunn Arnórsson rekur hér hvar átakalínurnar liggja.
Valery Giscard d’Estaing, sem stýrði gerð draga að stjórnarskrársáttmála ESB, afhendir Silvio Berlusconi, forsætisráð-
herra Ítalíu sem nú gegnir formennsku í ESB, lokagerð sáttmáladraganna í Róm 18. júlí sl.