Morgunblaðið - 28.09.2003, Page 20
20 SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Lið-a-mót
FRÁ
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
Extra sterkt
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
FRÍHÖFNIN
-fyrir útlitið
Nr. 1
í Ameríku
T
ORFI Guðbjartur
Guðbjartsson
hefur búið í
Minnesota í
meira en hálfa
öld en áður bjó
hann í Norður-
Dakóta. Hann
talar góða íslensku, en eðlilega eru
áhrifin frá enskunni mikil. „Landið
sem pabbi tók var ótrúlega ónýtt,“
segir hann um ástæðu þess að
hann flutti til Minnesota. „Það var
ekki gott land til þess að búa á, en
byggðin var alíslensk og foreldrum
mínum leist betur á sig þar en
annars staðar. Pabbi var smiður
alla sína ævi en það var ekki alltaf
smíðavinnu að fá á kreppuárunum
og þá klippti hann kindur, vann við
akuryrkju fyrir bændur og gerði
margt fleira. Það var bóndi sem
átti nokkuð stóran blett af landi en
pabbi hans tók landið fyrst. Þeir
seldu litla bletti, eina ekru hvern,
og það voru sjö íbúðarhús í Akra,
eitt félagshús og verslun. Nú er
verslunin farin og félagshúsið var
flutt í Icelandic Park, en enn er
búið í húsunum í Akra. Það var
mikið af Norsurum lengra fyrir
sunnan okkur og síðasta árið sem
ég var þarna áður en ég fór í her-
inn vann ég fyrir norskan bónda,
sem var með mikla kartöflurækt.“
Ættaður frá Vestfjörðum
Þegar komið er að húsi Torfa í
Bloomington, sem er bær rétt
sunnan við Minneapolis, blasir við
stórt skilti á bílskúrnum með áletr-
un þess efnis að þarna séu aðeins
bílastæði fyrir Íslendinga. Sjálfur
fæddist Torfi í Winnipeg í Kanada
17. júní 1922 og er því rúmlega átt-
ræður. Eiginkona hans dó fyrir sex
árum en þau eignuðust tvö börn.
Flestir þeirra sem fluttu héðan
vestur um haf á síðari hluta 19.
aldar og í byrjun 20. aldar komu
frá Norður- og Austurlandi, en
Torfi er ættaður frá Vestfjörðum.
Foreldrar hans voru Vestfirðing-
arnir Dagbjartur Guðbjartsson frá
Breiðuvík og Lovísa Torfadóttir
frá Kollsvík. „Pabbi fór tvisvar
vestur. Var fyrst í Winnipeg og
síðan fyrir sunnan línu, samtals í
um fjögur ár. Hann fór aftur heim
1918 að mig minnir og var þar í tvö
ár, en flutti þá aftur til Winnipeg.
Mamma kom vestur 1921 en þau
þekktust frá barnæsku enda
bjuggu þau nánast hlið við hlið
skammt frá Patreksfirði. Pabbi tók
land fyrir tíma norður í Nýja Ís-
landi, rétt sunnan við Riverton, og
var við fiskveiðar úti á Winnipeg-
vatni. Þau fluttu til Akra í Norður-
Dakóta, þegar ég var á öðru ári, og
bjuggu þar til æviloka. Ég var þar
til 1949 en þá kom ég hingað suð-
ur.“
Stríð skilar engu
Torfi vann fyrir bændur í Akra
áður en hann fór í bandaríska her-
inn, en hann barðist í seinni heims-
styrjöldinni undir stjórn Dwights
Eisenhowers. „Eisenhower var
hæstráðandi yfir hópnum, sem ég
var í, en ég hitti hann aldrei. Ég
var í skriðdrekasveit, en við lent-
um í Frakklandi og þegar stríðið
hætti vorum við rétt komnir til
Salzburg. Ég var í þrjú og hálft ár
í hernum, mestan tímann í Banda-
ríkjunum en ekki nema sex mánuði
í Evrópu. Frá því þú fæðist er
manni kennt að elska mann og
gera honum til góðs en allt í einu
ertu kominn í það að drepa hvern
sem þú sérð. Mér finnst það ekki
alveg rétt. Mér finnst að það sé
hægt að leysa málin öðruvísi held-
ur en að fara í stríð. Við vitum frá
fornri tíð að stríð hefur aldrei skil-
að neinu – eftir tíu til tuttugu ár er
byrjað aftur rétt eins og við höfum
séð í Írak.“
Eftir stríðið vann Torfi með föð-
ur sínum við smíðar í Norður-
Dakóta í fjögur ár. „Allir hermenn
sem komu heim fengu fría skóla-
göngu. Stjórnin borgaði fyrir það.
Ég kom hingað suður og fór á iðn-
aðarskóla og lærði rafsuðu. Var í
skóla í ár og hálft og vann við
þetta í fjörutíu ár áður en ég fór á
eftirlaun.“
Íslenska alltaf töluð
Torfi er afslappaður að sjá og
segir að ævi sín hafi verið ánægju-
leg. „Við höfum alltaf haft nóg og
ég er búinn að fara fjórum sinnum
til Íslands, 1974, 1990, 1998 og
2002. Við töluðum alltaf íslensku
heima. Mamma mín var 96 ára
þegar hún dó og sagði skömmu
fyrir andlátið að hún skildi enn
ekki neina ensku. Það var nú ekki
alveg rétt hjá henni því það var
ekki gott að fara á bak við hana
með því að tala bara ensku í kring-
um hana. Nei, en hún vildi aldrei
tala ensku og líkleg ástæða fyrir
því var að við áttum alltaf heima í
íslensku úthverfi og allir vinir
hennar töluðu íslensku. Ég man
eftir því þegar ég var að alast upp
að margir, bæði karlmenn og kven-
menn, töluðu enga ensku. Versl-
unarmennirnir voru íslenskir líka.
Það var til dæmis maður sem hafði
verslun þversum yfir veginn hjá
okkur og mamma keypti næstum
því allt af honum sem hún þurfti,
bæði mat og fleira. Nú, ef hún
þurfti þá fór pabbi með og túlkaði
fyrir hana.“
Eftir að Torfi flutti til Minnesota
segist hann hafa lagt áherslu á að
halda áfram að tala íslensku eins
og kostur er. „Mamma lifði í mörg
ár eftir að ég flutti hingað og ég
talaði oft við hana í síma. Þá liðk-
aðist maður við það. Af og til hitti
ég svo fólk sem talaði íslensku,
einkum fólk sem kom frá Íslandi.
Einu sinni hitti ég konu frá
Wisconsin, Helgu að nafni, á sam-
komu hjá okkur og hún og Maddý
Arnar fóru að tala við mig. „Við
Margrét alveg dáðumst að því
hvað þú talaðir góða íslensku,“
sagði Helga við mig síðar að þær
hefðu sagt. En mér þykir gaman
að tala íslensku og ég vil síður
gleyma henni. Pabbi kenndi okkur
að skrifa og lesa íslensku og ég á
eitthvað af íslenskum bókum sem
ég er duglegur að lesa auk þess
sem ég hef alltaf samband við
skyldfólk heima á Íslandi. Ég heyri
mest frá því á jólunum en það er
nóg til þess að halda málinu.“
Spilar ekki vel á útvarpið
Það fer vel um Torfa í Bloom-
ington en hann segir að kjörin hafi
verið betri í Norður-Dakóta en
Manitoba á uppvaxtarárum sínum
og því hafi fjölskyldan flutt suður
fyrir línu, eins og þeir orða það á
þessum slóðum. „Það var betra
kaup og þú hafðir meiri pening.
Stjórnin var líka dálítið öðruvísi.
Hún var ekki eins ströng og í Kan-
ada. Maður gat komist áfram betur
í Bandaríkjunum. Okkur fannst að
í Kanada væri eins og verkamann-
inum væri haldið niðri dálítið
meira og því miklu erfiðara fyrir
hann að komast áfram.“
Hann segir að uppvöxturinn hafi
verið eins og við hafi verið að bú-
ast. „Svo lengi sem mamma og
pabbi bjuggu fórum við árlega
norður fyrir línu fyrir einhvern
tíma. Við fórum líka kannski í eitt-
hvert ferðalag, til dæmis til svörtu
hólanna [Black Hills] í Suður-
Dakóta eða vestur í garð sem kall-
ast Yellowstone Park. Ég lék mér í
baseball þegar ég var strákur en
er alveg laus við að hafa spilað á
hljóðfæri. Þegar drengurinn minn
byrjaði í skóla vildi hann endilega
læra að spila á trompet. Kennarinn
beið eftir skóla til að hjálpa strák-
unum og einn daginn rigndi svolít-
ið. Kona mín sagði að líklega væri
best að fara með treyju fyrir hann
svo hann blotnaði ekki á hjólinu á
leiðinni heim. Ég gerði það og
gekk inn. Kennarinn var þar og
hafði tvo sitthvorum megin við sig
og var að kenna þeim. Ég sagði við
hana að hún hefði mikla þolinmæði
að vera að vinna við þetta, að
kenna strákunum, og hún svaraði
því til að þetta væri bara gaman.
„En á hvaða hljóðfæri spilar þú?“
spurði hún mig. Þá sagði ég: „Mér
gengur illa að spila vel á útvarp,
hvað þá hljóðfæri.““
Sinnir samfélagsþjónustu
Torfi fór á eftirlaun 1984, þegar
hann var 62 ára gamall, en hann
hefur ekki setið auðum höndum
síðan. „Ég hef gert mikið af því að
hjálpa fólki sem þarf hjálp. Það er
samband hér sem gefur fólki sem á
bágt mat og svoleiðis og lengi
gerði ég mikið af því að keyra fólk
til læknis og í verslanir og geri dá-
lítið af því enn. Ég reyni að halda
þessu áfram því kannski seinna
meir þarf ég hjálp. Pabbi og
mamma voru alein þarna norðurfrá
lengi eftir að við strákarnir fórum
en nágrannarnir hjálpuðu þeim
mikið. Ég gat aldrei hjálpað þeim
á móti en kannski get ég hjálpað
einhverjum hér. Það gefur mér
ánægju að hafa getað gert eitthvað
gott.“
Eftir að kona Torfa dó hefur
Dorothy Allen verið hans stoð og
stytta og mikill vinur. „Hún hefur
verið mikil hjálp til mín. Ég segi
fólki að við ferðumst saman en við
búum sér.“
Torfi á bróður sem býr í Dallas í
Texas, en hann er kvæntur og á
tvö börn, dreng og stúlku, rétt eins
og Torfi. „Í fyrsta skipti sem þau
komu hér og mættu Dorothy þá
sagði konan hans: „Ég tek ekki
mann og konu inn í mitt heimili
sem ekki eru gift.“ En ég tók það
ekki alvarlega og það á ekki við
hérna.“
Torfi segir að þau ferðist svolítið
og fari til Kanada árlega, en hann
á mikið af skyldfólki þar, einkum í
Manitoba. „Við höfum farið oft á
Íslendingadaginn, sem þeir hafa í
Gimli, en líka á öðrum tíma. Ég
hafði lengi hjólhýsi en ég er orðinn
of gamall fyrir það. Það er miklu
hentugra að vera bara á hóteli.“
Íslenskan skiptir Torfa miklu
máli sem og íslenski félagsskap-
urinn. „Mér finnst gaman að
þessu. Þetta er skemmtilegt. Ég
vil ekki gleyma eða týna skyldfólk-
inu og mér finnst gaman að hafa
það hjá mér þegar það kemur
hingað, en ég hef þrjú tóm rúm í
húsinu. Árni bíókóngur Sam-
úelsson er frændi minn og stund-
Í hernum
með Dwight
Eisenhower
Morgunblaðið/Steinþór
Torfi Guðbjartur Guðbjartsson og Dorothy Allen framan við bílskúrinn.
Svonefndum Vestur-Íslendingum sem tala góða ís-
lensku fer fækkandi en sumir þeirra eru jafnvel ís-
lenskari en margur Íslendingurinn í háttum og
gerðum. Steinþór Guðbjartsson heimsótti einn
þessara manna í Minnesota, Torfa Guðbjart Guð-
bjartsson í Bloomington, en þeir eru tengdir í ní-
unda og tíunda lið.