Morgunblaðið - 28.09.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
OFT veltir lítil þúfaþungu hlassi. Þaðsannaðist heldur beturþegar ferðalag aldr-aðrar konu á milli
heimsálfa átti næstum eftir að kné-
setja heilbrigðiskerfið hér í Toronto
og valda gríðarlegu efnahagstjóni.
Toronto er stærsta borg Kanada og
búa um 4,5 milljónir manna í borg-
inni og nágrenni hennar. Borgin,
sem er vinsæll ferðamannastaður,
hefur upp á margt að bjóða og er afar
fjölþjóðleg og þar af leiðandi fjöl-
menningarleg.
Toronto er sú borg á Vesturlönd-
um sem hvað harðast varð úti þegar
heilkenni alvarlegrar bráðrar
lungnabólgu (HABL) breiddist út
um heiminn sl. vor. Upphaf sjúk-
dómsins er rakið til Guangdong-hér-
aðsins í Kína þar sem fyrstu tilfell-
unum var lýst. Sjúkdómurinn
breiddist síðan hratt út til annarra
landa í Asíu, Evrópu og Norður-Am-
eríku. Nú er talið fullvíst að áður
óþekkt kórónaveira valdi sjúkdómin-
um. Nýlegar rannsóknir benda til
þess að um 10% af þeim sem sýkjast
af HABL látist og um fjórðungur
þeirra sem leggjast inn á sjúkrahús
með sjúkdóminn þurfi umönnun á
gjörgæsludeild. Um helmingur
þeirra sem leggjast inn á gjörgæslu
deyr og er dánartíðnin sérstaklega
há meðal sjúklinga sem komnir eru á
efri ár. Samkvæmt tölum frá Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnuninni
(WHO) hefur verið tilkynnt um 8.439
tilfelli í heiminum og af þeim hafa
812 látist á tímabilinu frá 1. nóvem-
ber 2002 til 3. júlí 2003.
HABL í Toronto
Upphaf HABL-faraldursins í Tor-
onto má rekja til ferðalags eldri konu
sem sýkst hafði í Hong Kong. Við
komu sína hingað smitaði hún síðan
fjölskyldu sína og hófst HABL-far-
aldurinn í Toronto 7. mars þegar
sonur hennar leitaði sér hjálpar á
Scarborough Grace-sjúkrahúsinu, í
einu af úthverfum Toronto. Hann
hafði einkenni um sjúkdóm í öndun-
arfærum. Það tók lækna um viku að
átta sig á því að um var að ræða
HABL og hafði þá sjúkdómurinn
þegar dreift sér um sjúkrahúsið og
til margra annarra sjúkrahúsa í
borginni. Á örskömmum tíma hafði
fjöldi fólks greinst með sjúkdóminn.
Í maíbyrjun virtust heilbrigðisyf-
irvöld hafa náð tökum á útbreiðslu
veikinnar, en ný bylgja skall yfir
hinn 22. maí með nánast sömu afleið-
ingum og áður. Þegar þetta er skrif-
að hafa 44 látist úr sjúkdóminum í
Toronto og þar á meðal eru tveir
hjúkrunarfræðingar og maki annars
þeirra og einn læknir. U.þ.b. fimm
mánuðum eftir að sjúkdómurinn
kom upp í Toronto er einn sjúklingur
enn á sjúkrahúsi og gert er ráð fyrir
að hann nái fullum bata. Heildar-
fjöldi tilfella í Toronto var 375.
Að vinna í HABL-umhverfi
Heilbrigðiskerfið í Kanada er um
margt líkt því íslenska. Það er rekið
af hinu opinbera og eru flest stóru
sjúkrahúsin í miðborginni háskóla-
sjúkrahús. Annar höfundur þessarar
greinar hefur unnið á sjúkrahúsi í
Toronto sl. ár og upplifði hvernig
brugðist var við. Einn daginn var
sjúkrahúsinu nánast lokað þar sem
sjúklingar höfðu greinst með HABL
og grunur lék á að nokkrir starfs-
menn hefðu einkenni. Um mánaðar-
tíma var öll starfsemi sjúkrahússins
svo að segja lömuð og engar innlagn-
ir eða aðgerðir framkvæmdar nema
um líf og dauða væri að tefla. Þetta
gerist í heilbrigðiskerfi sem þá þegar
var í fjárhagskröggum og með langa
biðlista. Lokað var fyrir heimsóknir
ættingja nema til þeirra sem talið
var að ekki myndu lifa af næsta sól-
arhring. Þessi ráðstöfun hafði mjög
slæm áhrif á líðan margra sjúklinga
sem þörfnuðust stuðnings ættingja
sinna.
Allir starfsmenn með hlífðargrímur
Nú er það svo að marga sjúkdóma
þarf að meðhöndla þegar í stað og
varð ekki hjá því komist að fara aftur
í gang með starfsemina og á endan-
um var hún komin á fulla ferð, en við
gerbreyttar aðstæður. Í upphafi
hvers vinnudags voru allir starfs-
menn sjúkrahússins hitamældir er
þeir komu til starfa og jafnframt
þurftu þeir að gera grein fyrir ferð-
um sínum og hvort þeir hefðu ein-
hver einkenni HABL. Allir sótt-
hreinsuðu hendur sínar á leið inn og
út af sjúkrahúsinu. Í margar vikur
voru allir starfsmenn með hlífðar-
grímur daglangt og á stofugangi var
skipt um einnota hlífðarslopp,
hanska og hendur sótthreinsaðar
eftir skoðun hvers sjúklings. Reglur
breyttust frá degi til dags og stund-
um þegar slakað var á öryggiskröf-
unum voru þær skyndilega hertar á
miðjum degi og svo öfugt. Þegar slík-
ar varúðarráðstafanir eru viðhafðar
verður öll vinna miklu þyngri en ella
og allt tekur lengri tíma. Meðan á
þessu stóð voru margir með sár á
nefinu og undir augum eftir stans-
lausa grímunotkun og margir kvört-
uðu yfir þreytu, höfuðverk og al-
mennri vanlíðan.
Undir mestu álagi voru starfs-
menn gjörgæsludeilda sem önnuðust
allra veikustu sjúklingana og voru í
mestri hættu á að smitast. Þetta álag
og varúðarráðstafanir sem komið var
á gerði vinnu þeirra á köflum nánast
óbærilega og vinnudagurinn varð oft
langur þar sem stór hluti samstarfs-
manna var í sóttkví sem tók tíu daga.
Í sóttkvínni mátti fólk ekki umgang-
ast ættingja sína. Ekki bætti úr skák
vitneskjan um það að hægt væri að
smitast þrátt fyrir að öllum þekktum
varúðarráðstöfunum væri framfylgt.
Sama má segja um sjúkraflutn-
ingamenn sem voru margir einangr-
aðir við sjúkrabíla sína og frá fjöl-
skyldum sínum. Nýleg rannsókn
sem gerð var í Toronto sýnir að
margir þeirra þjáðust af kvíða, þung-
lyndi og ótta við að smita fjölskyldur
sínar. Þeir unnu líka mikla yfirvinnu
og margir þeirra fengu skilaboð frá
ættingjum sínum um að koma ekki í
veislur um páskana og börn þeirra
voru beðin að koma ekki í afmælis-
veislur til vina sinna. Af um 800
sjúkraflutningamönnum sem vinna í
Toronto smituðust ekki nema fjórir
og allir lifðu þeir veikina af.
Heilbrigðisstarfsfólk í hættu
Almennt taka flestir heilbrigðis-
starfsmenn einhverja áhættu í starfi
sínu og telja það sjálfsagðan hlut.
Sem dæmi má nefna að á skurðstof-
um er hætta á smiti af t.d. HIV-veir-
unni, lifrarbólguveirum og berklum.
Spurningar hafa vaknað um það
hversu mikla hættu heilbrigðis-
starfsfólk eigi að setja sig í og sína
nánustu við að hjálpa öðrum. Mörg
dæmi voru um í upphafi HIV-farald-
ursins að heilbrigðisstarfsfólk neit-
aði að meðhöndla sjúklinga með
sjúkdóminn af hræðslu við að smitast
en fá dæmi voru um þetta þegar
HABL-faraldurinn geisaði í Toronto.
Lucy Smith, sem er hjúkrunarfræð-
ingur, var skipað af vinnuveitenda
sínum að ganga til liðs við 165 manna
HABL-teymi sem stofna átti á
sjúkrahúsi í Toronto. Hún neitaði að
fara að fyrirmælunum á þeim for-
sendum að hún ætti þriggja ára barn
og sjúka, ónæmisbælda móður og
hún gæti ekki tekið þá áhættu að
smita þau. Reglur um öryggi á vinnu-
stöðum í Ontario segja að fólk geti
neitað að vinna í hættulegu eða óör-
uggu umhverfi. Óhætt er að segja að
umönnun HABL-sjúklinga sé hættu-
leg eins og áðurgreind dauðsföll heil-
brigðisstarfsmanna og ættingja
þeirra sanna og dæmi eru um að
læknar og hjúkrunarfræðingar hafi
sýkst þrátt fyrir allar varúðarráðstaf-
anir og eru um 75% af þeim hjúkr-
unarfræðingum sem sýktust enn
óvinnufær. T.d. sýktust níu heilbrigð-
isstarfsmenn, þar á meðal þrír lækn-
ar, þegar verið var að koma barka-
slöngu niður í sýktan kollega þeirra.
Mat á því hvenær vinna er orðin of
hættuleg er afstætt og því erfitt að
segja til um hvar línan liggur, en
þetta er athyglisvert rannsóknarefni
út frá sjónarhorni siðfræðinnar.
Svarið við þeirri spurningu hvar
draga eigi mörkin fékkst ekki í Tor-
onto þar sem heilbrigðisstarfsmenn
gengu nánast undantekningarlaust í
verk sín eins og þeir höfðu áður gert
og fjölmargir þeirra unnu sjálfboða-
vinnu í baráttunni við sjúkdóminn,
þ.á m. annar hjúkrunarfræðingurinn
sem lést úr sjúkdómnum. Þvert á það
sem maður skyldi ætla hefur aðsókn í
hjúkrunarnám aldrei verið meiri í
Toronto en í ár. Ástæðan getur verið
sú að að farið var lofsamlegum orðum
um fórnfýsi og hetjulega baráttu
hjúkrunarfræðinga í fjölmiðlum.
Ferðaþjónusta og menningarlíf
Hagkerfi sem byggjast að stórum
Reiðarslag í Toronto
Toronto er stærsta borg Kanada, með u.þ.b. 4,5 milljónir íbúa, en hún er sú borg á Vesturlöndum sem varð hvað verst úti er HABL breiddist út um heiminn.
Reuters
Sjúkraflutningamenn í hlífðarklæðum við störf sín í Toronto. Þeir voru margir hverjir einangraðir við sjúkrabíla sína
og aðskildir frá fjölskyldum sínum á meðan varúðarráðstafanir gegn HABL voru sem mestar.
Kristinn Jakobsson og Þorsteinn Gunnarsson.
Áhrif HABL, heilkennis al-
varlegrar bráðrar lungna-
bólgu, á daglegt líf í Tor-
onto voru umtalsverð.
Ferðaiðnaður í fylkinu hefur
beðið verulega hnekki í
kjölfarið og kostnaður heil-
brigðisyfirvalda vegna sjúk-
dómsins nemur nú um 56,7
milljörðum króna. Kristinn
Jakobsson og Þorsteinn
Gunnarsson hafa kynnst
málunum af eigin raun.