Morgunblaðið - 11.10.2003, Qupperneq 6

FRÉTTIR
6 LAUGARDAGUR 11. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
• Baðinnréttingar
• Eldhúsinnréttingar
• Fataskápar
• Innihurðir
I n n r é t t i n g a r
Borgartúni 28 • Sími 562 5000 • www.bjorninn.is
VilhjálmurStefánssonvar mjögþekktur og
virtur samanber skrif
Káins til hans á póst-
korti og greint er frá í
bókinni Frægð og firn-
indi, ævi Vilhjálms
Stefánssonar, sem
kom út í gær:
[…]
En, skrítið er hvað
meta fáir mig?/
Á meðan allur heim-
ur dáir þig.
Á bókarkápu segir
að löngum hafi stafað
ljómi af persónu og afrekum Vil-
hjálms Stefánssonar, en Gísli Páls-
son segi ævisögu hans frá nýju sjón-
arhorni, „ekki síst í ljósi fjölmargra
nýrra heimilda sem komið hafa fram
í dagsljósið. Hann beinir sjónum að
tilteknum þáttum í ævi Vilhjálms og
störfum sem lítið hefur verið fjallað
um til þessa.“
Um sextán ára glíma
Gísli segir að hann hafi aðallega
unnið að bókinni undanfarin tvö ár,
en hann hafi glímt við Vilhjálm Stef-
ánsson af og til frá 1987, þegar hann
frétti af Alex, syni hans, sem hann
átti með inúítakonunni Fanný Pann-
igablúk. Hann hafi reynt að hafa upp
á Alex án árangurs, en þegar bréf
frá sonardóttur Vilhjálms hafi rekið
á fjörur sínar, þar sem hún ræddi
um afa sinn, afrek hans og þá virð-
ingu sem hún bar fyrir honum, hafi
sér verið ljóst að til væri fjölskylda
og barnabörn. „Ég heimsótti þessa
fjölskyldu fyrir þremur árum til
þess að fá sýn inúítanna á Vilhjálm
og samskipti hans við heimamenn
þegar hann var á vettvangi,“ segir
Gísli. „Lengi vel var ég að fikra mig
áfram á þessari braut og reyna að
átta mig á því af hverju Vilhjálmur
talaði aldrei um son
sinn og inúítafjölskyld-
una. Það hefur löngum
verið litið á þetta sem
eitt af helstu leynd-
armálum norðurslóða.“
Bókin er 416 síður
með ítarlegri heim-
ildaskrá, en Mál og
menning gefur hana út.
Fyrir um ári segist
Gísli hafa rekist á
einkabréf við Dart-
mouth-háskóla sem hafi
varpað nýju ljósi á sög-
una. Fyrir tilviljun hafi
kennari við skólann
fundið bréfabunka á
flóamarkaði fyrir nokkrum árum.
Bréfin hafi verið í skókassa sem hafi
verið merktur Stefánssonbréf og
hafi flest kostað 1 til 2 dollara. Hann
hafi áttað sig á að þetta hafi verið
einkabréf Vilhjálms, á annað hundr-
að bréf, hafi keypt þau öll og gefið
safni skólans sem sé kennt við Vil-
hjálm. „Enginn hefur rýnt í þessi
bréf áður en ég fór í gegnum hluta
þeirra og ég tel að þau varpi töluvert
nýju ljósi á manninn og þessa inúíta-
fjölskyldu,“ segir Gísli.
„Forvitnilegasta sagan er sú að
Vilhjálmur var trúlofaður ungri
stúlku, Orphu Cecil Smith, leiklist-
arnema í Boston, áður en hann hélt á
vettvang í ferðir sínar á norðurslóðir
Kanada. Orpha Cecil og Vilhjálmur
héldu bréfasambandi af og til í um
15 ár, eða nánast allan tímann sem
leiðangrar Vilhjálms stóðu yfir.“
Gísli segist hafa reynt mikið að
hafa upp á fólki stúlkunnar og það
hafi verið skemmtilegur eltinga-
leikur. „Ég réð mér einkaspæjara í
Toronto til þess að hafa upp á fjöl-
skyldunni. Einkaspæjarinn var við
það að gefast upp eftir að hafa þrætt
götuskrár, manntöl og öll tiltæk
gögn en skyndilega rakst hann á vef-
síðu fjölskyldunnar sem var býsna
ýtarleg. Þar var greint frá Cecil
Smith, foreldrum hennar, uppruna
og börnum. Þarna fann ég dóttur
kærustu Vilhjálms, Jerry Day
Mason, sem er 83 ára myndlist-
arkona í Maine í Bandaríkjunum.
Hún hafði frá töluverðu að segja um
æskuást Vilhjálms og samskipti
hennar og Vilhjálms sem fyllti upp í
myndina.“
Bóhem í New York
Í bókinni rekur Gísli meðal annars
dvöl Vilhjálms í Greenwich Village í
New York, þar sem hann bjó frá
1920 til 1940.
„Árin í New York voru afskaplega
fjölbreytt. Hann hafði sagt skilið við
inúítafjölskylduna og þetta var áður
en hann kvæntist Evelyn. Hann lifði
bóhemsku lífi í nokkur ár, safnaði
bókum, leigði tvær íbúðir í New
York, aðra fyrir bækur og hina fyrir
sjálfan sig, og var sífellt á ferðalög-
um til að halda fyrirlestra. Hann lifði
af því og þáði aldrei fasta stöðu en á
þessum árum var hann gjarnan í
sviðsljósinu. Hann öðlaðist heims-
frægð þegar hann kom af vettvangi
um 1918 og var á hvers manns
vörum fyrir afrek í landkönnun og
fyrir djarfar yfirlýsingar um mat-
aræði, ferðalög, stjórnmál og fleira.
Það gustaði af honum. Hann var um-
deildur, sérstaklega í Kanada, þar
sem menn fyrirgáfu honum aldrei
Karlúkslysið, en um leið var hann
vinur vina sinna. Ég held að undir
þessu hrjúfa yfirbragði heim-
skautafarans hafi verið hlý og örlát
persóna.“
Bókin Frægð og firnindi er mikið
verk, en Gísli segir að upphaflega
hafi ekki staðið til að gefa út þessa
bók. „Kanadískur rithöfundur, Rudy
Wiebe, sagði um Vilhjálm í bók sem
kom út fyrir nokkrum árum að per-
sóna Vilhjálms væri eins og hvalur
og menn skyldu halda sig fjarri per-
sónunni vegna þess að fyrr en varði
myndi hvalurinn gleypa þá. Það væri
svo margt heillandi og spennandi í
lífi og persónu Vilhjálms að menn
kæmust ekki hjá því að gera því ein-
hver skil ef þeir kæmust í seiling-
arfjarlægð við hvalinn. Það má
kannski segja sem svo að þannig hafi
farið fyrir mér. Nú er þessi bók,
Frægð og firnindi, komin út og
næsta skref er að huga að enskri út-
gáfu á henni. Ég er því ekki alveg
laus við hvalinn.“
Gísli Pálsson með bók um ævi Vilhjálms Stefánssonar frá nýju sjónarhorni
Löngum talið eitt af helstu
leyndarmálum norðurslóða
Gísli Pálsson prófessor hefur kynnt sér
rækilega ævi Vilhjálms Stefánssonar land-
könnuðar og skrifað bók um goðsögnina.
Steinþór Guðbjartsson ræddi við Gísla.
Hjónin Vilhjálmur og Evelyn Stefánsson á göngu við Dartmouth árið 1957.Gísli Pálsson
steg@mbl.is
Í DAG er haldin
á Seyðisfirði ráð-
stefnan Konur í
stóru samhengi.
Er hún liður í
sýninga- og ráð-
stefnuröð undir
yfirskriftinni At-
hafnakonur, sem
fer um landið á
næstu vikum.
Verkefnið er
unnið að tilstuðlan Kvennasjóðs
Vinnumálastofnunar, í samstarfi
við atvinnu- og jafnréttisráðgjafa
Norðaustur- og suðurkjördæma.
Helga Björg Ragnarsdóttir er at-
vinnu- og jafnréttisráðgjafi Norð-
austurkjördæmis. „Hugsunin var sú
að gera atvinnurekstur kvenna
sýnilegan með því að bjóða kven-
fyrirtækjum sem fengið hafa styrk
eða notið stuðnings frá Kvennasjóði
að kynna sig á einum stað,“ segir
Helga Björg. „Það ætti að gefa
mynd af því í hversu fjölbreyttum
atvinnurekstri konur eru. Ákveðið
var að fara í þetta verkefni, fjórar
sýningar og ráðstefnur og mark-
miðið að konur geti kynnt fyrirtæki
sín og að umræða skapist um at-
vinnumál kvenna á sama tíma. Því
eru ráðstefnur haldnar samhliða
sýningunum.“
Staða kvenna í
uppbyggingunni eystra
Helga Björg segir sýnendur hátt
í fimmtíu talsins. Einnig verða ýms-
ir stuðningsaðilar verkefnisins með
kynningar og má þar til dæmis
nefna Iðntæknistofnun og Hand-
verk og hönnun.
„Viðfangsefni ráðstefnunnar í
dag er staða kvenna og kvenfyr-
irtækja í atvinnuuppbyggingunni á
Austurlandi. Annars vegar erum
við að skoða atvinnurekstur kvenna
og hins vegar að athuga stöðu
kvenna, hvort sem þær eru atvinnu-
rekendur eða ekki, á þeim atvinnu-
markaði sem er að skapast á Aust-
urlandi. Þetta skoðum við m.a. út
frá sjónarhorni búsetuþróunar, at-
vinnumála, atvinnuleysis og hver
atvinnuuppbygging gæti orðið og
hvaða störf munu skapast kringum
stóriðjuna.“
Á ráðstefnunni, sem hefst í
Herðubreið á kl. 13, flytja m.a. að-
ilar frá Rannsóknarstofnun Háskól-
ans á Akureyri, Svæðisvinnumiðlun
Austurlands og fleirum.
Athafna-
konur á
Austurlandi
Helga Björg
Ragnarsdóttir
Saga flugs
og fram-
tíðarsýn á
flugþingi
FLUGÞING verður haldið í
Reykjavík í sjötta sinn
fimmtudaginn 23. október og
er yfirskrift þess flug í heila
öld, saga og framtíð flugsins.
Að þinginu standa Flugmála-
stjórn og samgönguráðuneyt-
ið.
Flutt verða erindi um sögu
flugsins en í ár er þess minnst
að 100 ár eru liðin frá því hin-
ir bandarísku Wright bræður
flugu vélknúnu flugfari fyrstir
manna. Fulltrúar nokkurra ís-
lenskra flugrekenda munu
ræða framtíðarsýn fyrirtækja
sinna. Þá munu fulltrúar
Boeing og Airbus flugvéla-
verksmiðjanna fjalla um þró-
un í flugvélasmíði og tækni
sem tengist henni. Einnig
mun framkvæmdstjóri Euro-
control, flugstjórnarmiðstöðv-
ar Evrópu, fjalla um flugum-
ferðarstjórn og vandamál
hennar í álfunni.
SÉRSTAKUR verkefnisstjóri verð-
ur skipaður með það hlutverk að
stuðla að og gera tillögur um hvernig
koma má þjónustu við einstaklinga
sem glíma við geðraskanir í einn far-
veg og bæta með því þjónustu við þá.
Þetta kom fram í ávarpi Jóns Krist-
jánssonar, heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra, á Geðræktarþinginu
sem haldið var í gær í tilefni af Al-
þjóðlega geðheilbrigðisdeginum.
Jón tilkynnti ríkisstjórninni þessi
áform í gærmorgun en að hans sögn
þarf nú að stefna saman heilbrigðis-,
félags-, skóla- og sveitarstjórnar-
mönnum og sameinast um beinar að-
gerðir í geðheilbrigðismálum. Þetta
sé afar brýnt til þess að hægt sé að
sameinast um að veita rétta þjón-
ustu, á réttum stað, á réttum tíma
þannig að einstaklingur sem þarfn-
ast þjónustunnar fái viðeigandi úr-
ræði.
Jón sagðist hafa orðið þess var á
fundum sínum með aðstandendum,
fulltrúum samtaka og fulltrúum
áhugamanna um geðrækt og heilsu
að í samfélaginu séu mjög alvarleg
dæmi um geðsjúka einstaklinga sem
virðast ekki fá þá þjónustu sem
nauðsynleg er. Þá hafi hann einnig
orðið var við að aðstandendum barna
og ungmenna sem glíma við geðrask-
anir finnist vanta samstarf milli heil-
brigðis-, félagsmála-, mennta- og fé-
lagsþjónustukerfanna og að eitt
kerfi hafi tilhneigingu til að ýta
vandanum yfir á annað.
„Ég er sannfærður um að sam-
hæfing af því tagi sem ég nefni hér
hefur í för með sér stórum betri
þjónustu en við veitum nú,“ sagði
Jón. „Ég er sannfærður um að með
samstilltu átaki getum við lyft
grettistaki í þjónustunni við börn-
in.“
Sérstakur verkefnisstjóri til að vinna að
bættri þjónustu við fólk með geðraskanir
Brýnt að koma
þjónustunni í
einn farveg