Morgunblaðið - 26.10.2003, Page 6

FRÉTTIR
6 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Gullfalleg
myndabók
fyrir yngstu
börnin.
Hundadraumar
edda.is
Fann ég á fjalli fallega steina
faldi þá alla, vildi þeim leyna.
Huldi þar í hellisskúta heillasteina
alla mína unaðslegu óskasteina.
Þ
annig syngja krakkarnir af innlifun í upphafi vinnudags í leik-
skólanum. Það skyldi enginn gera lítið úr þeirri vinnu sem
felst í leikskóladvöl. Blaðamaður man vel hve erfitt var að
vera lítill og hafa litla stjórn á eigin aðstæðum. Tilheyra
krakkahópi sem er að læra saman inn á lífið og skilur því ekki
alveg ábyrgðina sem í því felst að vera manneskja. Þetta er ekki auðveld-
ari vinnudagur en hjá fullorðnum.
Þegar söngnum lýkur verða nokkrar eldri stelpur eftir í salnum; þær
eru að minnsta kosti þriggja ára.
– Þetta er kvennaríki, segir fóstra brosandi. Það eru orð að sönnu.
Stelpa situr alsæl í fatahrúgu á gólfinu og er með hvítt slör yfir höfðinu.
Bíður eftir prinsinum. Undan slæðu á miðju gólfinu heyrist kallað:
– Hver ætlar að vera draugurinn?
– Hvað gerir draugurinn? spyr blaðamaður.
– Hræðir börnin, heyrist undan slæðunni. Nokkrar
stelpur hafa klifrað upp í rimlana og ein kallar skelfdum
rómi:
– Ég þori ekki að fara niður!
Lítil „peggja“ ára stúlka horfir á eldri stelpurnar með
virðingu og segir:
– Krakkarnir eru að klifra eins og Kalli litli kónguló.
Svo lítur hún á blaðamanninn, sem er að pára hugrenningar sínar, og
segir:
– Ertu að skrifa á blaðinu…? Frábært! Ertu svona duglegur? Váááá…!
Auðvitað kann hún ekki að lesa, en hún rýnir samt í orðin og segir:
– Þarna stendur Ólöf Kristrún. Þarna stendur Ásta Sóley. Þarna stend-
ur afi Össi.
Á deildinni fyrir eldri börnin eru þrjár stelpur búnar að klæða sig í
hvíta „prinsessukjóla“. Ljóshærð stúlka stendur fyrir framan spegilinn
og skoðar prinsessuna sem hún er.
– Ég er búin að fella taglið, segir hún tígulega.
Strákarnir mjaka sér gegnum stúlknahópinn. Þeir hafa um annað að
hugsa. Sá fyrsti sýnir blaðamanni þyrlu, annar bíl og sá þriðji líka.
– Þetta er minn bíll, segir hann ábúðarfullur. Ég ætla að geyma hann
uppi á hillu handa mömmu minni.
Stelpurnar í prinsessukjólunum eru byrjaðar að dansa. Stúlkan sem
fer fyrir þeim er skelegg og kann ýmislegt fyrir sér. Hún er eins og
hljómsveitarstjóri með Sinfóníuna:
– Ég stjórna leiknum af því ég er í miðjunni. Allar að halda í tásurnar…
Allar að grúfa höfuðið… Allar að fara upp í sófa…
Og hinar hlýða samviskusamlega. Skyndilega bætist strákur í hópinn.
Hann er líka kominn í hvítan kjól. Stelpurnar eru fyrst svolítið undrandi
og ein hvíslar:
– Hann er eins og stelpa.
En svo heldur dansinn áfram eins og ekkert hafi í skorist. Strákurinn
hlær og skemmtir sér allra best. Næst þegar krakkarnir setjast, þá situr
önnur stelpa í miðjunni:
– Nú stjórna ég, segir hún, en hljómsveitarstjórinn heldur nú síður.
– Nei, ég er í miðjunni. Af því ég er stjarna, segir hún og sest í miðjuna.
Svo heldur dansinn áfram, krakkarnir detta hver um annan, án þess að
kippa sér nokkuð upp við það. Nema þegar strákurinn dettur eftir að hafa
flækst í kjólfaldinum. Þá brotnar bíllinn, sem hann heldur á. Hann horfir
á bílinn í tveim pörtum á gólfinu og fer að hágráta. Litla „peggja“ ára
stúlkan fylgist með tilstandinu og segir:
– Ég er með kjól heima hjá mér… Ég get ekki dansað. Ég er svo lítill.
Á leiðinni á yngstu deildina mætir blaðamaður tveim strákum sem
haldast í hendur og snúa sér í hringi. Fóstran stöðvar þá, því þeir eru
komnir ískyggilega nálægt hillunni í herberginu. Annar er með risastóran
plástur á enninu.
– Hann fékk gat á hausinn, segir vinur hans. Við vorum í Formúlu…
Ég var Schumacher og hann Montoya.
– Eru kynin svolítið ólík? spyr blaðamaður fóstru, sem kímir bara og
segir:
– Soldið.
Á sófanum situr strákur með lítinn leikfangakarl.
– Hann er dáinn, segir hann alvörugefinn.
Hjá yngstu börnunum gengur mikið á. Það rennur vatn í baðkar á
miðju gólfinu. Þau standa í gættinni og hlæja óstjórnlega. Þetta finnst
þeim fyndið. Og hrópa:
– Sulla!
Fötin eru samanbrotin á stólunum og þau leika sér með dótið í baðinu.
Stelpa fyllir ílát af vatni og hellir úr því yfir höfuðið á stráknum við hliðina
á sér. En gætir þess á sama tíma að enginn bleyti hana sjálfa með því að
halda hinni hendinni yfir hárinu á sér. Eftir baðið mikla fara börnin að
kubba. „Ég er í vinnunni,“ segir sú „peggja“ ára. Blaðamaður þarf líka að
fara í vinnuna. Hann þarf að fara að kubba orðum. Og gengur úr ævintýri
prinsa, prinsessa og kastala. Gott eiga þeir sem eiga óskastein.
Morgunblaðið/Ásdís
Stelpurnar á leikskólanum Hjalla í Hafnarfirði virðast eitthvað þungt
hugsi… en eru þó vel klæddar, enda kominn vetur…
Fallegir
óskasteinar
SKISSA
Pétur Blöndal
fór í leikskóla.
ÍSLENSKAR konur hafa oftrú á að
þreifing brjósta sé nægileg til að
finna hvort þar leynist krabbamein
og fara því síður í hópleit hjá Leit-
arstöð Krabbameinsfélagsins. Þetta
segir Baldur F. Sigfússon, yfirlækn-
ir hjá Krabbameinsfélaginu.
„Staðreyndin er sú að rúmur
helmingur af krabbameini sem við
finnum í hópleitinni er ekki áþreif-
anlegur. Í þessum helmingi er meiri-
hluti minnstu meinanna þar á meðal
forstig krabbameins sem eru um
20% alls sem finnst.“
Liðlega 60% íslenskra kvenna sem
fá boð um röntgenskoðun á brjóstum
nýta sér hana. Þetta hlutfall er yfir
80% í Svíþjóð og í Finnlandi.
Baldur segir að mætingin sé yf-
irleitt mjög góð hjá konum úti á
landi. „Það sem er okkar Akílesar-
hæll eru stóru þéttbýlin; höfuðborg-
arsvæðið, Reykjanes og Akureyri.
Reykvískar konur eru til dæmis með
aðeins 58% mætingu,“ segir Baldur
og bætir við: „Þær mæta margar
mjög óreglulega, kannski á 3–5 ára
fresti eða jafnvel sjaldnar.“
Í Svíþjóð og Finnlandi er konum
úthlutað mætingartíma í fyrsta
bréfi. Baldur bendir á að það sé
nokkuð dýr leið, að taka frá tíma ef
þær mæti ekki. Hér panti konur því
tímann sjálfar þegar þær fá bréf.
Misskilningur varðandi
ættgengi
Árum saman hafi mikið verið talað
um ættgengi brjóstakrabbameins,
því telji konur sig öruggar hafi það
ekki greinst í nánum ættingja. „Um
85% kvenna sem fá krabbamein eiga
hins vegar ekki slíka ættingja. Þarna
er því mikill misskilningur á ferð.“
Hræðsla gagnvart pressunni sem
notuð sé við leitina hafi hugsanlega
fælt konur frá. Í dag séu þessi tæki
miklu betri en áður tíðkaðist, há-
marksþrýstingur sé minni og tekið
sé tillit til þess ef konan er mjög aum
í brjóstum. Geislunarhræðsla sumra
kvenna fæli einnig frá. „Þeir
skammtar sem við notum eru hins
vegar langt undir því sem við vitum
að getur valdið krabbameini í brjóst-
um,“ segir Baldur. „Tugmilljónir
kvenna fara í hópleitarrannsóknir á
ári hverju í 25 löndum í heiminum.
Heilbrigðisyfirvöld myndu aldrei
leyfa það ef það væri teljandi geisl-
unarhætta.“
Það sem eykur á hræðslu kvenna
við hópleit séu hugsanlega einnig
fréttir um erlendar rannsóknir, þar
sem haldið er fram gagnsleysi eða
jafnvel skaðsemi brjóstamyndatöku,
sem eigi sér engar stoðir eða séu
byggðar á misskilningi og þekking-
arleysi. „Þær geta valdið miklum
skaða, því erfitt er að leiðrétta þær,“
segir Baldur. „Hlutfallsleg lækkun á
dánartíðni kvenna vegna sjúkdóms-
ins er þvert á móti betur sönnuð en
margt annað í læknisfræði og sýnir
gagnsemi hópleita,“ segir Baldur að
lokum og hvetur konur, sem hafa lát-
ið hjá líða að fara í skoðun að panta
tíma.
Yfirlæknir hjá Krabbameinsfélaginu segir að íslenskar
konur mættu vera duglegri að fara í krabbameinsskoðun
Brjóstakrabbi er ekki
alltaf áþreifanlegur
SUN Jiazheng, menningar-
málaráðherra Kína, flaug í gær-
morgun til Lundúna en hann var í
opinberri heimsókn hér á landi í
boði Tómasar Inga Olrich mennta-
málaráðherra frá því á miðvikudag.
Kínverki ráðherrann kynnti sér
ýmsar stofnanir í heimsókn sinni,
naut menningarviðburða og heim-
sótti ferðamannastaði, auk þess
sem hann átti viðræður við íslenska
menntamálaráðherrann. Hann
heimsótti meðal annars Þjóðmenn-
ingarhúsið, Listasafn Íslands og
Reykjavíkur, Alþingi, Árbæjarsafn
og Húsið á Eyrarbakka, fór á Þing-
velli og á tónleika Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sun Jiazheng og Tómas Ingi Olrich ræða saman í heimsókninni.
Opinberri heimsókn lokið
SAMKVÆMT bráðabirgðatölum
Landlæknisembættisins voru 926
fóstureyðingar framkvæmdar hér-
lendis í fyrra en 984 árið 2001 og
er um tæplega 6% fækkun að
ræða. Upplýsingar um þessi mál
er að finna á vef landlæknisemb-
ættisins.
Landlæknir segir að síðustu ár
hafi fóstureyðingum oftar en ekki
fjölgað um 4 til 5% milli ára ef
undan sé skilin fækkun um rúm-
lega 2% milli áranna 1997 og 1998.
Fjöldi fóstureyðinga miðað við
1.000 lifandi fædda var mestur ár-
ið 2001 en þeim fækkaði aftur árið
2002.
Notkun neyðargetnaðarvarna
hefur aukist talsvert
Einnig kemur fram á heimasíðu
embættisins að notkun neyðar-
getnaðarvarna í formi hormóna-
taflna hafi vaxið talsvert undanfar-
in ár samkvæmt sölutölum frá
lyfjaheildsölum.
Talsverð umræða hafi verið um
neyðargetnaðarvarnir á síðustu
misserum og gaf Landlæknisemb-
ættið t.d. út klínískar leiðbeiningar
um neyðargetnaðarvarnir snemma
árs 2001. Þá hefur heilsugæslan
lagt sig fram um að koma til móts
við þarfir unglinga og hafa nokkr-
ar heilsugæslustöðvar sett upp
sérstakar unglingamóttökur.
Ófrjósemisaðgerðir álíka
margar og árið áður
Samkvæmt bráðabirgðatölum
Landlæknisembættisins voru
framkvæmdar 663 ófrjósemisað-
gerðir árið 2002 eða álíka margar
og árið 2001. Árið 2000 voru hins
vegar framkvæmdar talsvert fleiri
aðgerðir eða 765.
Fram kemur á heimasíðu land-
læknis að sú meginbreyting hafi
orðið á síðustu árum að mikil fjölg-
un hefur orðið á ófrjósemisagerð-
um meðal karla en á sama tíma
hefur orðið dálítil fækkun meðal
kvenna.
Fóstur-
eyðingum
fækkaði
um 6%
Nýjar tölur
landlæknisembættis