Morgunblaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN um skólagjöld er langtfrá því ný af nálinni innan HáskólaÍslands. Ég get nefnt að svipaðarhugmyndir og núna hafa komiðfram um skólagjöld í meist-
aranámi í viðskipta- og hagfræðideild sem
voru til umræðu á fundum háskólaráðs 1995–
1996,“ segir Páll Skúlason, rektor Háskóla Ís-
lands, í samtali við Morgunblaðið. Páll ræddi
hugmyndir um skólagjöld við HÍ á há-
skólahátíð í gær.
„Hingað til hefur meginreglan á Norð-
urlöndunum og víðar í Evrópu verið að há-
skólanám sé greitt úr opinberum sjóðum án
beinnar kostnaðarþátttöku nemenda. Rökin
fyrir þeirri reglu voru að samfélagið hefði aug-
ljósa hagsmuni af fjölgun háskólamenntaðs
fólks. Ríkið taldi háskólamenntun meginfor-
senduna fyrir góðri uppbyggingu sinni og vel-
ferð. Hagsmunir ríkisins höfðu því ákveðinn
forgang umfram hagsmuni einstaklingsins.
Gríðarleg fjölgun háskólanema með tilheyr-
andi kostnaði hefur valdið því að aftur er farið
að ræða kostnaðarhliðina. Hvort skynsamlegt
sé að allur kostnaður sé greiddur af hinu op-
inbera eða einhver hluti kostnaðarins komi
beint í hlut nemendanna sjálfra.
Páll segir að Ágúst Einarsson, forseti við-
skipta- og hagfræðideildar, hefði óskað eftir
því við stjórnvöld að fá heimild til að taka upp
skólagjöld í meistaranáminu við deildina. „Við
ákváðum í framhaldi af því að taka umræðuna
um skólagjöld upp innan háskólans ekki alls
fyrir löngu. Að því tilefni er athyglisvert að
rifja upp rökin fyrir því að óskað var eftir
heimild til skólagjalda í meistaranámi við
deildina á sínum tíma. Fyrir utan fjárþörfina
var bent á að þriggja ára grunnnám til BA- eða
BS-prófs væri orðið eins og stúdentspróf áður.
Ekki væri því óeðlilegt að hið opinbera greiddi
alfarið fyrir grunnnámið. Öðruvísi horfði við
um meistara- og doktorsnám.“
– Hversu háa upphæð er verið að tala um?
„Hugmyndin gengur út að innheimta
100.000 til 150.000 kr. á hvern nemenda á miss-
eri.“
– Myndi Lánasjóður íslenskra námsmanna
lána nemendum fyrir þessum skólagjöldum?
„Lánasjóðurinn hefur lánað nemendum í
einkareknu skólunum fyrir skólagjöldum með
niðurgreiddum vöxtum. Væntanlega myndi
sama regla gilda um skólagjöld í HÍ.“
– Hver eru helstu rökin með og á móti skóla-
gjöldum önnur en þú hefur talið upp?
„Annars vegar eru hin efnahagslegu og póli-
tísku rök eins og ég ræddi um áðan. Hvert og
eitt okkar verður að velta því fyrir sér hvort
ríkið eigi að greiða þennan kostnað að öllu leyti
eða með aukinni hlutdeild nemendanna. Við
megum nefnilega ekki gleyma því að núna
bera háskólanemar óbeinan kostnað af námi
sínu í gegnum skatta. Nemendur eru launa-
lausir á meðan á náminu stendur og áfram
mætti telja.
Minna hefur farið fyrir umræðunni um
hugsanleg áhrif upptöku skólagjalda á innra
starf skólans. Sumir hafa haldið því fram að
upptaka skólagjalda myndi valda því að nem-
endur yrðu virkari í náminu og gerðu meiri
kröfur til skólans, t.d. varðandi betri aðstöðu
og kennslu. Með því móti væri stuðlað að því að
nemendur litu svo á að þeir sem viðskiptavinir
væru að kaupa ákveðna þjónustu af skólanum.
Aðrir hafa litið svo á að nemendur væru ekki
í háskóla til að kaupa sér þjónustu. Kennsla
væri ekki í eðli sínu þjónusta af sama tagi og
veitt væri af almennum fyrirtækjum úti í bæ.
Kennslan krefðist virkrar þátttöku nemenda í
náminu. Námið og kennslan væru samstarfs-
verkefni kennara og nemenda.
Ef allt er með felldu er nemandi í háskóla
nær því að vera starfsfélagi kennarans fremur
en viðskiptavinur. Sú staðhæfing á alveg sér-
staklega við í meistara- og doktorsnámi. Kenn-
ari og nemandi vinna hlið við hlið í náinni sam-
vinnu og kennarinn eða fræðimaðurinn er oft
háður því að vinna með góðum nemendum að
fræðastarfinu. Góðum nemendum fylgir oft
bæði mikil örvun og hvatning á efri stigum há-
skólanámsins.“
– Ertu með þessu að segja að skólagjöld skili
ekkert endilega betur menntuðum nemendum
út í samfélagið?
„Ég er ekki viss um að svo sé. Annars er
spurningin alls ekki einföld. Sumir nemendur
fara hugsanlega í háskóla til að fjárfesta í sinni
eigin kunnáttu eða færni. Ef meginmarkmið
nemenda er aðeins að öðlast færni til að gegna
ákveðnu starfi getur krafan um meiri þjónustu
verið fullkomlega skiljanleg.
Aðrir fara í háskólanám til að öðlast meiri al-
hliða þroska án þess að vita fyrirfram hvort
þeir séu þar með að tryggja sér hærri laun í
framtíðinni. Þessir nemendur horfa því á nám-
ið svolítið öðrum augum en hinir.
Sumir hafa horft til Bandaríkjanna í skóla-
gjaldaumræðunni. Ég tel slíkt varhugavert.
Bandarísk menning er svo ólík evrópskri
menningu. Þar stóðu ákveðnir þjóðfélagshópar
að uppbyggingu háskólanna og voru tilbúnir til
að greiða beint fyrir námið. Í Evrópu urðu há-
skólarnir til sem ein af undirstöðustofnunum
þjóðríkisins og þessi forsenda er enn í fullu
gildi.“
– Hvert er viðhorf stúdenta til skólagjalda?
„Þeir hafi verið eindregnir andstæðingar
þess að tekin séu upp skólagjöld.“
– Telur þú að skólagjöld hefðu áhrif á jafn-
ræði til náms?
„Svarið fer allt eftir því hvað ríkið gerir til að
koma til móts við nemendur, t.d. með lánum
fyrir skólagjöldum. Ég veit reyndar að í
Bandaríkjunum hafa háskólanemar iðulega
áhyggjur af því hvað þeir hafa safnað miklum
skuldum vegna framhaldsnáms síns.“
– Hefði upptaka skólagjalda við HÍ ekki
áhrif á samkeppnisstöðu háskólans gagnvart
háskólum á hinum Norðurlöndunum og víðast í
Evrópu?
„Það kann að vera. Háskóli Íslands er auð-
vitað í mikilli samkeppni við háskólana í ná-
grannalöndunum. Nú er ekki lengur nánast
sjálfgefið að góður íslenskur nemandi fari í HÍ.
Hann getur allt eins valið að fara í einhvern
annan evrópskan háskóla. Ef skólagjöld verða
tekin upp við HÍ yrði að bregðast við þessu
með því að hygla sérstaklega góðum nem-
endum, t.d. með niðurfellingu skólagjalda. Há-
skólinn yrði áfram að hafa möguleika á að laða
til sín bestu nemendurna.
Annars konar vandi gæti svo komið upp í
tengslum við skiptinemendurna okkar frá ná-
grannalöndunum. Hingað til höfum við tekið
við þeim án sérstakrar gjaldtöku og sent okkar
nemendur utan á sömu forsendum. Ef skóla-
gjöld yrðu tekin upp við HÍ en væru ekki í
skólum þessara nemenda þyrfti að leysa þann
vanda sérstaklega.“
– Þyrfti að vera samræmi á milli deilda inn-
an háskólans eða hefur viðskipta- og hag-
fræðideild sérstöðu ?
„Ég er þeirrar skoðunar að ef ríkið veitir
Háskóla Íslands heimild til innheimtu skóla-
gjalda eigi heimildin að vera opin og gilda jafnt
í grunnnámi sem í meistara- og doktorsnámi.
Jafnrík ástæða getur verið fyrir því að inn-
heimta skólagjöld í ákveðnum greinum í
grunnnámi og í meistaranámi.
Hins vegar er alveg skýrt í mínum huga að
háskólinn yrði væntanlega að einhverju leyti
að taka ákvörðun um nýtingu heimildarinnar í
samvinnu við ríkið. Almennt er mjög mik-
ilvægt að stöðugt fari fram umræður á milli há-
skólans og ríkisvaldsins um starfsemi skólans.
Hlutverk HÍ er að þjóna ríkinu og samfélaginu
í heild. Nú hafa verkefnin aukist eins og sést
best á því að nemendum hefur fjölgað um 45%
á síðustu sex árum og eðlilegt að brugðist sé
við því með því að renna fleiri fjárhagslegum
stoðum undir starfsemina.“
– Þarf ekki að setja umræðuna um skóla-
gjöld í HÍ á dagskrá stjórnmálamanna?
„Við höfum verið að ræða skólagjöld innan
háskólans og allir geta fylgst með þeirri um-
ræðu, t.d. með því að kynna sér fundargerð
síðasta háskólafundar á heimasíðu Háskólans.
Hins vegar má aldrei líta svo á að umræðan um
hugsanlega upptöku skólagjalda við HÍ sé
einkamál skólans. Skólagjöld eru fyrst og síð-
ast málefni þjóðfélagsins. Þar af leiðandi eru
það stjórnmálamennirnir og alþingi sem að
endingu verður að taka þessa ákvörðun.“
– Hvað gerist ef fram heldur sem horfir að
einkareknu skólarnir fái sömu nemendafram-
lög og HÍ og innheimta því til viðbótar áfram
skólagjöld fyrir grunn- og framhaldsnámið?
„Dæmið gengur náttúrulega ekki upp. Það
segir sig sjálft. Leikreglurnar eru einfaldlega
ekki réttlátar.“
– Eruð þið farin að finna fyrir þessum mun?
„Við vitum að einhverjum kennurum í há-
skólanum hafa verið boðin hærri laun í einka-
reknum skólum á háskólastigi og einhverjir
hafa flutt sig yfir til þeirra.“
– Er lausn að lækka nemendaframlag til
hinna háskólanna?
„Sú leið hefur verið farin á hinum Norð-
urlöndunum og er því auðvitað alveg hugs-
anleg.“
– Hafa ríkisháskólarnir eitthvað verið að
stilla saman strengi sína til að létta róðurinn?
„Skilaboðin sem allir skólarnir eru að fá í
fjárlagafrumvarpinu eru alveg skýr: Nýtið
fjármunina betur! Lykilhugtökin eru í raun
samkeppni, samstarf og verkaskipting. HÍ hef-
ur sífellt verið að auka samstarfið og alveg sér-
staklega við hina ríkisháskólana, þ.e. Háskól-
ann á Akureyri, Kennaraháskóla Íslands og
Tækniháskóla Íslands. Við höfum verið að
gera samninga um kennaraskipti og samnýt-
ingu á ýmsum sviðum. Núna erum við t.d. að
hugsa um sameiginlegar prófgráður. Sam-
starfið hefur því verið náið og verður eflaust
enn nánara í framtíðinni – öllum þessum skól-
um til hagsbóta.“
Alþingis að taka ákvörðun
Morgunblaðið/Sverrir
Páll Skúlason, rektor Háskóla Íslands, ræddi um hugmyndir um skólagjöld við HÍ á háskólahátíð í gær.
Fjölgun nemenda við Háskóla Ís-
lands með tilheyrandi kostnaðar-
aukningu hefur valdið því að enn
hafa risið upp umræður um
skólagjöld innan Háskóla Íslands.
Anna G. Ólafsdóttir ræddi við Pál
Skúlason, rektor HÍ, um kosti og
galla hugmyndarinnar.
’ Ég er þeirrar skoðunar að ef ríkið veitir HáskólaÍslands heimild til innheimtu skólagjalda eigi heim-
ildin að vera opin og gilda jafnt í grunnnámi sem í
meistara- og doktorsnámi. Jafnrík ástæða getur ver-
ið fyrir því að innheimta skólagjöld í ákveðnum
greinum í grunnnámi og í meistaranámi. ‘
Umræður um hugsanleg skólagjöld innan Háskóla Íslands
ago@mbl.is