Morgunblaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 24

LISTIR
24 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Cider Vinegar
FRÁ
Viltu verða léttari
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
Nr. 1
í Ameríku
LETTNESKI píanóleikarinn
Liene Circene hefur þrátt fyrir ung-
an aldur haldið tónleika víða um
heiminn, komið fram á listahátíðum
og þegar unnið til fjölda verðlauna
fyrir píanóleik sinn. Það var því
engin furða þótt mikil spenna og eft-
irvænting ríkti í sal Tónlistarhúss-
ins í Kópavogi á sunnudagskvöldið.
Ekki brást Liene áheyrendum þetta
kvöldið, hún lék snilldarlega hvert
verkið á fætur öðru. Liene ræður yf-
ir frábærri tækni er skyggði aldrei á
tónlistina sem flaut syngjandi úr
flyglinum fram í sal til áheyrenda.
Fallegur ásláttur, músíkalskur leik-
ur, vel úthugsaðar hendingar, mikið
temprament með öllum styrkleika-
skalanum, frá veikasta pianissimo
þar sem hún gældi við hljóðfærið
upp í sterkasta forte með crescendo
sem steig eðlilega og úthugsað frá
nótu til nótu og kyrrðin sem færðist
síðan jafn eðlilega yfir aftur.
Sónötuna í G-dúr op. 78, D 894
samdi Schubert í október 1826 og
var hún gefin út 11. apríl 1827. Circ-
ene lék sónötuna með glæsibrag þar
sem hinar miklu andstæður 1. þátt-
ar, Molto moderato e cantabile, nutu
sín í öllu sínu veldi og síðan söng 2.
þátturinn, Andante, ljóðrænn og
syngjandi sem og þriðji þátturinn,
Menuetto: All-
egro moderato,
með sínu dún-
mjúka og fallega
Ländler-tríói og
að lokum yfir í
glæsilegt Alle-
gretto.
Því næst lék
Circene glæsi-
lega Small Night
Music eftir samlanda sinn Peteris
Vasks (1946). Lítið verk sem nýtir
hina ýmsu möguleika flygilsins á
fjölbreyttan hátt og er gott innlegg í
næturljóðaflóru píanótónlistarinnar.
Næst lék hún undurvel Rondo a
capriccio í G-dúr sem Beethoven
byrjaði á 1795 (25 ára) en lauk
sennilega aldrei við. Það var ekki
fyrr en eftir andlát tónskáldsins
sem Anton Diabelli lauk því og og
bjó til útgáfu í Vín (1828) sem opus
129 undir hinum gjörsamlega
ábyrgðarlausa titli „Die Wut über
den verlorenen Groschen“(Reiðin
vegna týnda tíeyringsins).
Franz Liszt átti síðustu tóna efn-
isskrárinnar með Ballöðunni nr. 2 í
h-moll frá 1853 og þriggja þátta
svítunni um Feneyjar og Napólí
sem Liszt byrjaði á um 1840 og setti
í endanlegan búning 1861 og voru
flutningurinn og túlkunin hreint út
sagt stórglæsileg. Þetta voru hreint
frábærir tónleikar á heimsmæli-
kvarða sem boðið var upp á í Saln-
um þetta kvöld.
Flaut syngjandi úr flyglinum
fram í salinn til áheyrenda
TÓNLIST
Salurinn í Kópavogi
Liene Circene, píanóleikari. Verk eftir
Schubert, Vasks, Beethoven og Liszt.
Sunnudagurinn 19. október kl. 20.
PÍANÓTÓNLEIKAR
Liene Circene
Jón Ólafur Sigurðsson
S
UMIR mundu orða það svo að
við Íslendingar höfum verið
tvöfaldir í roðinu í Feneyjum,
með Rúrí sem fulltrúa okkar í
Íslandsskálanum og Ólaf Elías-
son sem fulltrúa frænda okkar í
Danska skálanum. Ef til vill
hefði Norræni skálinn litið betur út ef við
hefðum einnig fengið þar inni – svo maður
leyfi sér nú einu sinni að brýna vannærða
þjóðrembuna – en það verður að segja eins
og er: Norðurlandaskálinn gekk engan veg-
inn upp.
Vandinn væri ærinn, jafnvel með tóman
skála, því þótt allir geti tekið undir það að
Norðurlandaskálinn,
eftir norska snilld-
ararkitektinn Sverre
Fehn, sé með fegurstu
sýningarskálunum í
Kastalagörðunum í
Feneyjum þá er hann
ekki eins vel heppnað
sýningapláss og ætla mætti af húsagerðinni.
Risastór eikartré sem vaxa þrískipt upp úr
salnum og ekki mátti höggva hafa oftast
gert sýnendum lífið leitt. Þau draga til sín
ómælda athygli og drepa um leið alla þá list
sem fyrir þeim verður. Samtímis er sem
veggir salarins nái ekki að halda utan um
það sem þá prýðir. Hér sannast enn og aft-
ur að góður arkitektúr er engin trygging
fyrir hentugu sýningarými nema síður sé.
Þá bætir það ekki úr skák að Finnar,
Norðmenn og Svíar senda hver sinn fulltrúa
til að sýna í skálanum þó að það sé ekki
heiglum hent að raða þar inn þriggja
manna sýningu án þess að einhver sýnenda
líði fyrir það. Um það er nú rætt í alvöru
hvort ekki eigi að takmarka valið við einn
listamann í hvert sinn og bjóða hinum lönd-
unum að leigja sýningarrými utan garðanna
þegar þau eiga ekki fulltrúa í Norð-
urlandaskálanum.
Margir væntu mikils af Ute Meta Bauer
sem yfirstjórnanda sýningar á þrem konum,
þeim Liisu Lounila frá Finnlandi, Kristinu
Bræin frá Noregi og Mömmu Andersson frá
Svíþjóð. Bauer er í hópi þekktustu sýn-
ingastjóra samtímans, menntuð í Hamborg,
prófessor í listfræði í Stuttgart og Vín-
arborg, einn af stjórnendum Documenta XI,
í Kassel á síðasta ári, og nú síðast stjórn-
andi I+NCA, Stofnunar um alþjóðlega og
norska samtímalist í Osló. Sem meðsýning-
arstjóra valdi Bauer tvær ungar, norskar
konur, þær Anne Karin Jortveit og Andreu
Kroksnes.
En þó svo að aðalsýningarstjórinn sémargreyndur meistari og listamenn-irnir góðra gjalda verðir er útkomandapurleg. Kristina Bræin er líklega
veikasti hlekkurinn í sýningunni. Þótt verk
hennar mundu sóma sér ágætlega í reyk-
vísku galleríi virkar samtíningur hennar
veiklulegur í skálanum í Feneyjum. Liisa
Lounila er athyglisverður myndbands-
listamaður sem gjarnan endurvinnur eldra
heimildarefni með sínum persónulega hætti,
en vegna takmarkana skálans er henni boð-
ið upp á þröngt rými sem gefur sig illa
gagnvart áhorfendum. Þá er sem myndbönd
hennar vinni ekki nægilega vel saman.
Mamma Andersson er eflaust með best
heppnaða framlagið af þrenningunni, enda
einn athyglisverðasti listmálari Norður-
landanna um þessar mundir. En hálf-
súrrealísk málverk hennar með marga tíma
og víddir krefjast yfirlegu og íhugunar,
nokkurs sem Tvíæringurinn í Feneyjum á
erfitt með að láta þeim í té.
Danmerkurskálinn með Ólaf Elías-son sem fulltrúa frænda okkar áþví ekki í miklum erfiðleikum meðað yfirskyggja Norðulandaskálann
að þessu sinni. Með honum fá Danir upp-
reisn æru fyrir nokkuð misjafnt framlag sitt
gegnum tíðina, en á stundum hefur þessi
hentugasti Norðurlandaskáli skartað heldur
dauflegu framlagi. Í „Blinda skálanum“,
eins og Ólafur kallar heildarskipan sína
dregur hann saman í hnotskurn drjúgan
hluta þeirra tilrauna sem hann hefur fengist
við á sviði sjónrænnar skynjunar. End-
urspeglun, margbrotin kviksjá í ýmsum
myndum, margrætt innra rými með ólíkri
lýsingu, stigar upp og niður, jafnvel út á
þakverönd skálans, breyting á innviðum
herbergja og myrkrakompur hjálpa til við
að gera Danmerkurskálann að einu stóru
allsherjarverki með margvíslegum og mis-
munandi áherslum.
Þótt dómar hafi verið misjafnir og sumir
gagnrýnendur brigsli Ólafi um ofhlæði –
einn líkti „Blinda skálanum“ við leik-
tækjasal – verður að segja að honum takist
afar vel að halda utan um margþætt verk
sitt og leiða til niðurstöðu hin ólíku áreiti
sem áhorfandinn verður fyrir. Hvergi ann-
ars staðar er sýningagestum fært eins mik-
ið vald yfir skoðunarferlinu og því má segja
að Ólafur fullkomni tilmæli Francescos
Bonami þess efnis að Tvíæringurinn, þetta
árið, færi áhorfandanum ákveðið alræð-
isvald. Af öllu því margslungna áreiti sem
Ólafur ber á borð fyrir áhorfendur er gula
herbergið eflaust það sem skekur flesta
mest. Í birtunni sem þar ríkir verða allir
gestir litlausir þegar þeir mæta augnatilliti
náungans. Svo virðist sem þessi merkilegu
ljóshrif séu náskyld magnþrunginni birtunni
sem hann bregður upp í túrbínusal Tate
Modern. Er nema von að sumir gestanna
þar hafi orðið fyrir dulrænni reynslu þegar
þeir misstu litaraftið?
Það var ekki laust við að ósýnilegur þráð-
ur væri milli Danmerkurskála Ólafs Elías-
sonar og verðlaunasýningar Lúxemborgar,
en hún var fyrir utan garðana, vestur af
Markúsartorginu, skammt frá Canal
Grande, eða Stórasíki, aðalumferðaræð
borgarinnar. Fulltrúi Lúxemborgar, Su-Mei
Tse, er fyrrverandi sellóleikari og má sjá
hana í myndbandi sem fyllir út í vegg í öðr-
um aðalsal sýningarstaðarins leika á selló
frammi fyrir hamravegg, hátt uppi í sviss-
nesku Ölpunum. Myndbandið, sem heitir
„Bergmál“, kallast á við „Eyðimerkursóp-
ara“, annað myndband sem varpað er á
vegg aðliggjandi salar. Þar sópa götusóp-
arar, íklæddir einkennisgalla hreins-
unardeildar Parísarborgar, eyðimörk og
hrúga sandinum í smáhrauka út um allt.
Styrkur þessa verks, sem hrepptigullna ljónið að þessu sinni, eru ánefa samfélagslegar vangaveltur lista-mannsins um tímann og starfið. Ann-
ars vegar er um að ræða markvissan hljóð-
færaleik tónlistarmannsins sem nýtur þess
að puð hans á sér ákveðið upphaf og endi,
meðan starf götusóparanna er takmarka-
laust. Hljóðfæraleikarinn athafnar sig í
upphöfnu umhverfi frjálsra fjallasala þar
sem hreint og heilsusamlegt loftlag ríkir. Á
meðan má hreinsunardeildin púla stefnu-
laust í tilbreytingasnauðri flatneskju eyði-
merkurlandslagsins, í rykmettaða andrúms-
lofti undir brennadi sólargeislum. Því má
segja að Su-Mei Tse líti í eigin barm og
velti fyrir sér vænlegri stöðu sinni um leið
og hún vottar ónefndum her verkamanna
virðingu sína og samúð með því að draga
athygli okkar að tímalausum aðstæðum
þeirra og takmarkalausu – jafnvel tilgangs-
litlu – erfiði.
Þótt vissulega heyrist efasemdaraddir um
ágæti „Air Conditioned“ – Loftræst – eins
og heildin nefnist hlýtur það að teljast af
hinu góða þegar smáríki eins og Lúx-
emborg, með sáralitla myndlistarhefð,
hreppir fyrstu verðlaun. Nógu oft falla þau
í skaut stórveldunum.
Af Ólafi Elíassyni og fleirum í Feneyjum
„Blindi skáli“ Ólafs Elíassonar er uppfullur af
undurfögrum kviksjám sem gleðja augað.
Í einum hluta verks Su-Mei Tsu, í sýningarsal Lúxemborgar, sópa innflytj-
endur í klæðnaði hreinsunardeildar Parísarborgar eyðimörk í gríð og erg.
Gestir límast við „gervigígana“ sem Ólafur
hefur komið fyrir á þaki Danmerkurskálans,
enda er þar margt óvænt að sjá.
Meðal þess sem mætir auga þeirra sem stara ofan í „gervigígana“ er krist-
alstær vatnsbuna sem einna helst líkist kvikasilfursgosi.
AF LISTUM
Eftir Halldór Björn
Runólfsson
hbr@simnet.is