Morgunblaðið - 26.10.2003, Síða 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Minningarsjóður Helgu Jónsdóttur og
Sigurliða Kristjánssonar
Námsstyrkir í verkfræði
og raunvísindum
Stjórn sjóðsins auglýsir hér með eftir styrkumsóknum vegna náms á skólaárinu
2003-2004. Styrkirnir eru ætlaðir nemendum í verkfræði og raunvísindum og hafa
þeir einkum verið veittir nemendum í framhaldsnámi.
Með umsóknum skulu fylgja staðfesting á skólavist og námsárangri, tvenn meðmæli, feril-
skrá og önnur þau verk, sem umsækjandi telur að komið geti að gagni við mat umsóknar.
Nánari upplýsingar veitir Sigurður Brynjólfsson, formaður sjóðstjórnar (sb@hi.is,
http://www.hi.is/~sb/minningarsjodur). Umsóknum ber að skila til Alþjóðaskrifstofu Háskóla-
stigsins, Neshaga 16, IS 107 REYKJAVÍK. Umsóknarfrestur er til 21. nóvember 2003.
Stefnt er að því að tilkynna úthlutun í byrjun desember.

Þ
EIR virðast ekki upp-
teknir af frægð sinni
þeir Jorma Hynninen
barítonsöngvari og pí-
anóleikarinn Gustav
Djupsjöbacka, og kynna sig bara
sem Gustav og Jorma, þegar
blaðamaður hittir þá til að spyrj-
ast fyrir um tónleika þeirra í Saln-
um í kvöld kl. 20.00. Þar flytja
þeir sönglög eftir Vaughan-
Williams, Hugo Wolf, Ralph Goth-
oni, Einujuhani Rautavaara og
Sibelius.
Jorma Hynninen er í hópi eft-
irsóttustu barítonsöngvara heims
og á að baki glæsilegan söngferil
við öll helstu óperuhús heims.
Gustav Djupsjöbacka er einnig
mjög vel þekktur á sínu sviði og
hefur starfað með flestum bestu
söngvurum Finna. Tónleikar eru
haldnir í samvinnu við finnska
sendiráðið.
Ralph Gothoni er einn þekktasti
píanóleikari Finna, en Gustav
Djupsjöbacka upplýsir blaðamann
um það, að hann sé einnig farinn
að láta til sín taka við tónsmíðar.
„Gothoni er fjölhæfur tónlist-
armaður og hefur líka samið
kammeróperur. Þjóðlagaútsetn-
ingar samdi hann einmitt fyrir
Jorma.“
Jorma Hynninen segist einhvern
tíma hafa beðið Gothoni að útsetja
þjóðlög fyrir sig, og það hafi hann
gert árið 1987. „Síðan þá er ég bú-
inn að syngja þessi lög úti um all-
an heim, oft með Gothoni, en að-
eins einu sinni áður með Gustav.
Þetta eru létt lög og full gleði.
Finnsk tónlist er stundum mel-
ankólísk, en á þessum tónleikum
erum við líka með lagaflokk eftir
Rautavaara, byggðan á þremur
sonnettum eftir Shakespeare, og
það er líka glaðleg músík.“
Gustav Djupsjöbacka segir að
söngvar Rautavaara séu frá byrj-
un sjötta áratugarins, og séu
dæmigerðir fyrir tónskáldið. Þó
hefur Rautavaara breytt þeim ei-
lítið síðan. „Sonnettur Shak-
speares eru vinsælar hjá tón-
skáldum, – og það eru til margar
útgáfur af þeim. Rautavaara gerir
þetta á allt annan hátt en önnur
tónskáld, – kannski helst að stíll-
inn minni á Benjamin Britten. En
úr því við erum að tala um Rauta-
vaara, – þá er Jorma að koma
beint frá því að syngja í nýjustu
óperunni hans, Raspútín.“ „Ég var
þó ekki Raspútín, heldur sjálfur
keisarinn, Nikulás,“ segir Jorma
og þeir hlæja báðir þegar Jorma
segist hafa fengið sérstakt leyfi til
að klippa vængina af löngu vax-
bornu og uppsnúnu yfirvaraskeggi
Nikulásar áður en hann syngi fyr-
ir íslenska áheyrendur.
Lög Sibeliusar eru þekktust
finnsku laganna á efnisskránni.
Þeir Jorma og Gustav segjast ekki
sjá neinn sérstakan þráð sem
bindi finnsku tónskáldin þrjú á
efnisskránni saman. „Kannski þó
að Rautavaara hafi eitthvað úr
Sibeliusi, – en það er ekki mikið.“
Nýtt tónlistarhús í Helsinki
Þeir félagar eru glaðir í bragði,
í gær ákváðu finnsk yfirvöld að
byggja nýtt tónlistarhús á besta
stað í Helsinki, gegnt þinghúsinu.
Finnar áttu þó fyrir Finlandia tón-
listarhöllina í Helsinki, og nýlegt
glæsilegt óperuhús. Talið berst að
finnskum menningarmálum. „Við
höfum náð að eignast góða tónlist-
armenn og góð tónskáld, vegna
þess hve mikið hefur verið lagt í
tónlistarmenntun í Finnlandi,“
segir Jorma, en bætir þó við, að
tónlistarmönnum þyki alltaf vanta
meira fé í tónlistina. Gustav segir
þó svo komið núna að tónlistar-
skólar eigi í talsverðum fjár-
kröggum. „Meir að segja Síbelíus-
arakademían berst í bökkum.
Yfirvöld skilja ekki að tónlist-
arháskóli er ekki eins og hver ann-
ar háskóli. Tónlistarnám er dýrt, –
kostar mikla peninga, og því er
ekki hægt að leggja að jöfnu tón-
listarskóla og aðra skóla.“
Jorma Hynninen er að koma til
Íslands í fjórða sinn og þekkir til
íslensks tónlistarfólks. „Halldór
Hansen var góður vinur minn. Það
eru mörg, mörg ár síðan hann fór
að tala um það við mig að ég kæmi
að kenna „masterklassa“ við Schu-
bertiade sumarhátíðina í Vín-
arborg. Það var hringt í mig á
hverju ári, en ég var alltaf upp-
tekin við að stjórna Savonlinna
sumaróperunni. En í ár komst ég
til Vínar. Þegar þangað kom
spurði ég strax um Halldór, og þá
var mér sagt að hann hefði látist
aðeins deginum á undan. Ég á
honum mikið að þakka, og það
eiga eflaust fleiri söngvarar.“
Jorma Hynninen syngur á ljóðatónleikum í Salnum
Fékk að klippa
Nikulásarskeggið
fyrir Íslendinga
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Jorma Hynninen barítonsöngvari og Gustav Djupsjöbacka píanóleikari.
Á FYRRI hluta 20. aldar og allt
þar til hann lést sumarið 1962 var
nafn Vilhjálms Stefánssonar kunn-
ugt flestum Ís-
lendingum.
Næstu þrjá ára-
tugina eða svo var
furðu hljótt um
manninn hér á
landi og við lá að
hann gleymdist.
Bækur hans, sem
út höfðu komið á
íslensku, voru að
sönnu til á söfn-
um, en munu hafa verið næsta lítið
lesnar af öðrum en fáeinum grúsk-
urum og fólki sem lagði sig sérstak-
lega eftir fróðleik um sögu rannsókna
á heimskautasvæðum Norður-Amer-
íku. Vilhjálmur Stefánsson var ein-
faldlega ekki í tísku á meðal Íslend-
inga á 7., 8. og 9. áratug 20. aldar.
Þetta breyttist á síðasta áratug
aldarinnar. Árið 1995 kom út á ís-
lensku nýleg ævisaga Vilhjálms eftir
bandarískan fræðimann, rannsókna-
stofnun í heimskautafræðum, sem
ber nafn hans, var sett á stofn á Ak-
ureyri og ýmsar greinar um ævi hans
og störf birtust í blöðum og tímarit-
um. Þá fór eins og oft áður, áhuginn
vaknaði á ný og undanfarin ár hefur
verið allnokkuð um Vilhjálm fjallað
hér á landi.
Gísli Pálsson mannfræðingur hef-
ur á undanförnum árum rannsakað
ævi Vilhjálms rækilegar en aðrir
menn íslenskir, ferðast um sumar
þær slóðir sem Vilhjálmur lagði leið
sína um, aflað gagna sem áður voru
lítt eða ekki þekkt og, síðast en ekki
síst, lagt sig í líma við að hafa uppi á
afkomendum hans og kynna sér sög-
una um „inúítafjölskyldu“ Vilhjálms.
Stundum eru þeir fræðimenn sem
harðast leggja að sér heppnir og
finna gögn, sem færa þeim alveg nýj-
an fróðleik. Svo var í þessu tilfelli er
Gísli komst í tiltölulega nýfundin
bréf, sem fóru á milli Vilhjálms og
æskuunnustu hans, og enginn virðist
hafa vitað af fyrr en árið 1987.
Þessi bók er árangur áralangra
rannsókna og færir okkur ýmislega
nýja vitneskju um manninn Vilhjálm
Stefánsson, vitneskju sem ekki er að
finna í ritum hans sjálfs og ekki held-
ur í fyrri ævisögum eða æviágripum.
Í inngangskafla lýsir Gísli markmiði
sínu þannig: „Hér skal ekki fjölyrt
um þau efni sem öðrum ævisagnarit-
urum Vilhjálms hefur orðið starsýnt
á, nema að svo miklu leyti sem það er
nauðsynlegt til að staðsetja Vilhjálm
í tíma og rúmi. Þess í stað er sjónum
beint að tilteknum þáttum í ævi hans
og störfum sem lítt hefur verið fjallað
um til þessa, ekki síst frásögn ferða-
dagbókanna, inúítafjölskyldu hans,
tengslum hans við Ísland og, síðast
en ekki síst, togstreitunni milli einka-
lífs hans og þeirra kenninga sem
greina má í ritum hans og hann er
þekktastur fyrir.“
Tilgangurinn er sem sagt ekki sá
að skrifa tæmandi ævisögu Vilhjálms
Stefánssonar, heldur að varpa nýju
ljósi á tiltekna meginþætti í ævi hans,
ekki síst einkalífið sem fyrri höfund-
ar hafa haft næsta hljótt um og Vil-
hjálmur sjálfur steinþagði um. Þetta
er óneitanlega býsna vandasamt
verkefni sem gerir nokkrar kröfur til
þekkingar lesandans og þó enn meiri
til höfundarins. Að minni hyggju
tekst Gísla þó yfirleitt vel upp. Hann
gerir að loknum ýtarlegum inngangi
grein fyrir uppruna Vilhjálms, náms-
árum og ferðum til Íslands í upphafi
20. aldar, og segir frá sambandi hans
við æskuunnustuna, Orpha Cecil
Smith. Því næst segir frá heim-
skautaleiðöngrunum þremur á árun-
um 1906–1918 og þar greinir frá sam-
bandi hans við inúítakonuna Fanný
Pannigablúk og fæðingu sonarins
Alex árið 1910. Um hann og afkom-
endur hans og viðhorf þeirra til Vil-
hjálms er svo fjallað í sérstökum
kafla. Þessi umfjöllun er öll mjög ýt-
arleg og fróðleg en ítrekaðar tilraun-
ir höfundar til að skýra afstöðu og
framkomu Vilhjálms gagnvart þess-
ari „fjölskyldu“ sinni verða á köflum
eilítið staglsamar.
Sérstakir kaflar eru um árin í New
York og samband Vilhjálms við
skáldkonuna Fannie Hurst, um
hjónaband þeirra Evelyn Stefánsson
Nef og árin í Dartmouth, um Íslands-
ferðir og hremmingar af völdum
óamerísku nefndarinnar svokölluðu.
Í lokaköflum er fjallað um arfleifð
Vilhjálms Stefánssonar og þar reynir
höfundur að „gera upp við viðfangs-
efnið“, ef svo má að orði kveða.
Öll er þessi bók ágætlega skrifuð
og hefur að geyma margan fróðleik.
Gísla tekst vel það ætlunarverk sitt
að varpa nýju ljósi á tiltekna þætti í
ævi Vilhjálms og sýna okkur hann í
öðru ljósi en algengast hefur verið.
Engu að síður hljóta þeir lesendur
sem fátt hafa lesið um Vilhjálm áður
að sakna ýtarlegri vitneskju um rit-
og fræðastörf hans og því er ekki að
neita, að ég saknaði þess að ekkert er
fjallað um þátt hans í sambandi við
þátttöku Íslendinga í heimssýning-
unni í New York árið 1938, störf hans
fyrir flugfélagið Pan American Air-
ways, hugmyndir um flug um norð-
urslóðir og samstarf þeirra Vilhjálms
Þór að utanríkismálum í Bandaríkj-
unum á árinu 1939. Þessi efni falla að
sönnu utan meginefnis þessa rits en
stutt umfjöllun um þau hefði skýrt
sitthvað í heildarsögunni, ekki síst
hvers vegna Vilhjálmur var svo vin-
sæll hér á landi um og eftir 1940.
Þetta er fróðleg bók og skemmti-
leg aflestrar. Hún sýnir okkur mann-
inn Vilhjálm Stefánsson í nokkuð
öðru ljósi en áður hefur verið gert og
að því er góður fengur.
Vilhjálmur Stefáns-
son í nýju ljósi
BÆKUR
Ævisögur
Gísli Pálsson. Mál og menning, Reykja-
vík 2003. 416 bls. myndir.
FRÆGÐ OG FIRNINDI. ÆVI VILHJÁLMS
STEFÁNSSONAR
Jón Þ. Þór
Gísli Pálsson
Borgfirskar ævi-
skrár, tólfta bindi
er komið út. Það
nær yfir nöfnin
Valur til og með
Þorsteinn. Skráð
hafa Sveinbjörg
Guðmundsdóttir
og Þuríður J.
Kristjánsdóttir.
Stuðst er við
gögn frá Aðalsteini Halldórssyni,
Ara Gíslasyni og Guðmundi Ill-
ugasyni sem hófu verkið fyrir nær
fjörutíu árum, en fyrsta bindi ævi-
skránna kom út 1969.
Í þessu bindi er að finna ævi-
skrár um níu hundruð íbúa Borg-
arfjarðarhéraðs frá upphafi nítjándu
aldar, nokkrar raunar eldri, og allt
til okkar daga.
Í frétt frá útgefanda segir m.a.:
„Enn er ókomið eitt bindi til þess
að ljúka stafrófinu, en væntanlega
mun síðar bætast við aukabindi,
sem hefur að geyma leiðréttingar
og viðbætur. Til þess að auðvelda
það starf og tryggja að leiðréttingar
komist til skila eru þeir sem hafa
fundið villur eða vita um ein-
staklinga, sem ekki er getið í bók-
unum beðnir að koma leiðréttingum
á framfæri við ritstjóra verksins,
Þuríði J. Kristjánsdóttur, Hjarð-
arhaga 54, Reykjavík.“
Sögufélag Borgarfjarðar var stofn-
að 7. desember 1964 og verður því
fjörutíu ára á næsta ári. Aðalverk-
efni þess hefur verið útgáfa á Borg-
firskum æviskrám, en auk þess
hafa verið gefnar út Æviskrár Ak-
urnesinga í fjórum bindum, átta
bækur með íbúatali héraðsins, sem
út hafa komið á fimm ára fresti og
fjórir árgangar af ársriti félagsins,
Borgfirðingabók.
Æviskrá