Morgunblaðið - 22.11.2003, Síða 45

u 30. október sl. segist hann
en að þetta sé nánast einn
kunnin sem fulltrúar neyt-
festa gefa einkavæðingu
er enginn munur á þjón-
útlánastefnu eða vöxtum
luðu keppinauta á banka-
avæðingin og nú gríðarleg-
bankanna hefur þannig
neytendum lægri vöxtum,
n né lægri þjónustugjöld-
ankastarfsemi – þ.e. að
og útlán og lifa af vaxta-
líka að verða algert auka-
atriði í rekstri svokallaðra viðskipta-
banka. Þeir hafa snúið sér í vaxandi mæli
að fjárfestingum á verðbréfa- og hluta-
fjármarkaði. Og hagnaðaraukninguna;
52% aukningu á þriðja ársfjórðungi miðað
við 2002, má einmitt skýra með auknum
gengishagnaði af hlutabréfaeign, ekki
með sparnaði eða hagræðingu.
Í samkeppni við eigin kúnna
Bankarnir eru komnir á kaf í atvinnu-
rekstur, jafnvel í áhættusaman og beinan
samkeppnisrekstur við viðskiptamenn
sína. Og eðlilega spyrja viðskiptamenn-
irnir sig hvort þorandi sé að afhenda
bankanum upplýsingar um rekstur fyrir-
tækja sinna þegar bankinn er í slíkri stöðu
eins og Margeir Pétursson, stjórnarfor-
maður MP-fjárfestingarbanka, benti á í
Mbl. sl. sunnudag. Bankarnir eru beggja
vegna borðs og glata trúverðugleika sín-
um og hlutleysi. Vinstri grænir hafa ný-
lega lagt fram á Alþingi frumvarp sem
tekur á þessu atriði, en þar er kveðið á um
aðskilnað milli fjárfestingalánastarfsemi
og almennrar viðskiptabankastarfsemi.
En hverjir eru það sem hagnast á gróða
bankanna? Ekki er það ríkissjóður, sem
afsalaði sér í eitt skipti fyrir öll hlutdeild í
hagnaði þeirra tveggja banka sem ríkið
átti áður, með því að afhenda þá völdum
aðilum. Ekki almennir sparifjáreigendur,
sem boðið er upp á 0,15% ávöxtun á spari-
sjóðsbókinni meðan bankinn sjálfur gerir
kröfu til hundraðfalt hærri arðsemi fyrir
sig og eykur hagnað sinn um tugi pró-
sentna. Ekki lánþegar sem borga 4%
hærri vexti en á meginlandi Evrópu. Og
ekki venjulegir viðskiptamenn sem greiða
hæstu þjónustugjöld á Norðurlöndum
fyrir einfaldar millifærslur eða úttekt af
launareikningum sínum. Nei, – hinir nýju
eigendur eru þeir einu sem græða, allir
hinir tapa.
Einkavæðing bankanna hefur leitt til
fákeppni og enn frekari samþjöppunar
auðs og valda í viðskiptalífinu. Þar með
hefur einkavæðingarstefna ríkisstjórnar-
innar beðið enn eitt afhroðið. Þessi þróun
sem nú hefur orðið var fyrirsjáanleg og
bentu þingmenn Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs oftsinnis á hættuna á því
að einkavæðing bankanna leiddi til enn
frekari samþjöppunar auðs og valda í
landinu. Athyglisvert er að þegar menn
standa frammi fyrir þessum veruleika þá
hrökkva ýmsir við, hinir sömu og studdu
þessar breytingar eða jafnvel stóðu fyrir
þeim á sínum tíma, og virðast taka undir
málflutning okkar núna.
inu ári!
Höfundur er varaþingmaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 2003 45
af
ir
kki
u-
up-
-
em
köb
f
ð-
pa
-
6
er
ið
Hver
al
nu
n-
er
ku
fyrsta lagi gerir frumvarpið ráð fyrir að kveðið sé á
um þetta bann í almennum hegningarlögum á meðan
Svíar settu um þetta sérlög, en hér á landi hefur verið
fylgt þeirri reglu að skipa alvarlegri brotum í almenn
hegningarlög. Í öðru lagi gerir frumvarpið aðeins ráð
fyrir fangelsisrefsingu en samkvæmt sænsku lög-
unum liggja sektir eða fangelsi við þessum brotum. Í
þriðja lagi getur fangelsisrefsing orðið allt að 2 ár á
meðan hámarksrefsing samkvæmt sænsku lögunum
er fangelsi í 6 mánuði. Ekki verður séð hvaða rök eru
fyrir því að ganga miklu lengra hér en Svíar gera. Þá
má minna á að Finnar, Norðmenn og Danir leggja
ekki refsingu við kaupum á vændi fullorðinna. Ber að
draga af þessu þá ályktun að flutningsmenn frum-
varpsins telji að ástandið hér á landi sé alvarlegra en í
nágrannaríkjunum? Þá eru orðin „kynlífsþjónusta af
nokkru tagi“ hvorki skilgreind í frumvarpstexta né í
greinargerð. Þetta orðalag er mjög víðtækt og fellur
illa að kröfunni um skýrleika refsiheimilda.
Heimsbyggðin stendur frammi fyrir því að verslun
með fólk, í þeim tilgangi að selja það til kynlífsþrælk-
unar, nauðungarvinnu eða til að nema á brott líffæri,
blómstrar. Gegn slíku verður að berjast með öllum til-
tækum ráðum. Íslendingar brugðust við fyrr á þessu
ári og settu í almenn hegningarlög nýtt ákvæði sem
leggur allt að 8 ára fangelsi við mansali og er það til
viðbótar við vændisákvæði hegningarlaganna sem
leggja bann við því að stuðla að eða hagnýta sér
vændi annarra að viðlögðu fangelsi í allt að 4 ár. Sam-
kvæmt þessu hafa hegningarlögin nú þegar að geyma
ákvæði sem taka til mansals í því skyni að selja fólk til
kynlífsþrælkunar.
Löggjöf sem miðar að því að gera þeim sem stunda
vændi erfitt fyrir, hvort sem það er með því að refsa
seljendum þjónustunnar eða kaupendum, hefur það
fyrst og fremst að markmiði að fæla fólk frá því að
leggja út á þessa braut í þeirri von að það finni leið til
að sjá fyrir sér á mannsæmandi hátt. Á meðan refs-
ingum er beitt, hvort sem það er gagnvart kaup-
endum eða seljendum, mun sá hópur fólks sem selur
líkama sinn fara huldu höfði. Erfiðleikum verður
bundið að átta sig á fjölda þeirra, félagslegri stöðu og
þeim vandamálum sem þessi hópur glímir við. Því má
spyrja hvort ekki sé vænlegra að aflétta refsingum og
freista þess að fá upp á yfirborðið hve umfangsmikið
vandamál vændi er hér á landi og reyna í skjóli fá-
mennis okkar og velferðarkerfis að hjálpa þeim sem
leiðst hafa út í það til þess að koma undir sig fótunum
á uppbyggilegan hátt. Að gera kaupendur kynlífs-
þjónustu „af nokkru tagi“ refsiábyrga á þeim for-
sendum að þeir séu að beita þann sem þeir kaupa
þjónustuna af „grófri valdbeitingu, kynferðislegu of-
beldi“, eins og segir í greinargerð með frumvarpinu,
er stór ákvörðun. Þetta eru alvarlegar sakir og kaup-
endurnir án nokkurrar sundurgreiningar gerðir að
kynferðisglæpamönnum sem best séu geymdir á bak
við lás og slá.
Kaup á vændi
Höfundur er lögfræðingur og kennari við lagadeild
Háskólans í Reykjavík.
H
agfræðingar hafa líklega
haft meiri áhrif undanfarin
15 ár en nokkru sinni fyrr í
sögunni. Gera má ráð fyrir
að stefna áherslu á mark-
aðsfrelsi, einkavæðingu og aukin alþjóða-
viðskipti (Washington-stefnan svonefnda)
sem ríki heims tóku upp á níunda ára-
tugnum hafi merkt sigur hagfræðinga á
stjórnmálamönnum sem smjöðruðu fyrir
kjósendum.
Þverstæðan er að þetta var alls ekki
sigur hagfræðinnar. Í reynd hafa síðustu
tveir áratugir reynst ömurlegir fyrir þá
sem hafa notfært sér „fræðigrein öm-
urleikans“. Ríki þar sem bandarísk-
menntaðir hagfræðingar hafa haft yf-
irhöndina hafa, með nokkrum undantekn-
ingum, staðið sig verr en þau gerðu fyrir
1980.
Langbesta dæmið um þetta er ríki
Rómönsku-Ameríku en þau gengu lengst í
að tileinka sér Washington-stefnuna og
þar ríkir nú stöðnun í efnahagsmálum.
Mest hefur framþróunin orðið í löndum
eins og Kína og Víetnam en þar hunsuðu
menn annaðhvort algerlega vestrænar
hagfræðikenningar eða þær misstu fót-
festuna. Ráðamenn með meira jarð-
samband höfðu þar töglin og hagldirnar.
Spurningin er ekki hvers vegna hag-
fræðin hafi brugðist heldur er hún: hvers
vegna voru hagfræðingar svona allt of
vissir í sinni sök? Þegar öllu er á botninn
hvolft er margt í Washington-stefnunni
þess eðlis að það er ekki hægt að leiða af
vandaðri efnahagsgreiningu. Sérhver
hagfræðinemi veit að markaðsfrelsi,
einkavæðing og viðskiptafrelsi leiða ekki
endilega til betri efnahags nema fjölmörg-
um skilyrðum sé fullnægt.
Auk þess er ekki neitt í kenningum hag-
fræðinnar sem ætti að fá tæknilega
sinnaða hagfræðinga til að halda að ef
menn taki upp bresk-bandarískar aðferðir
í fyrirtækjastjórnun eða komi á „sveigj-
anlegum vinnumarkaði“ muni það óhjá-
kvæmilega hafa í för með sér að efnahag-
urinn verði miklu afkastameiri en þar sem
ríkir lokuð fyrirtækjastjórnun í þýskum
anda og miðstýrður vinnumarkaður.
Þegar málið er skoðað nánar virðist
sem þær aðferðir og hugmyndir sem tald-
ar voru nútímalegastar í efnahagsmálum
hafa byggst á frumstæðum þumalputta-
reglum. Oftar en einu sinni virðist sem
menn hafi boðað einfaldar töfralausnir
með því að gefa sér eina eða fleiri af eft-
irfarandi sjúkdómsgreiningum:

Vafasöm raunhyggjufræði: Suður-
Kóreumönnum hefur gengið betur en
Norður-Kóreumönnum og leið Búrma-
manna getur varla legið í átt til hagsæld-
ar. Þess vegna vitum við að markaðs-
hyggjan er árangursríkari en miðstýring
og alþjóðleg viðskipti eru betri en sjálfs-
þurftabúskapur. En menn þurfa að vera
ákaflega vissir í sinni sök ef þeir draga þá
ályktun að ekkert geti farið aflaga ef ríki
komi á markaðsfrelsi, einkavæðingu og
opni eftir mætti fyrir innflutning. Jafnvel
á svæðum þar sem tölfræðileg gögn virð-
ast gefa skýra vísbendingu er ljóst við
nánari athugun að margt hefur mistekist
illilega. Sérfræðingar sem rannsökuðu
eingöngu þá þætti í reynslu Kínverja eða
Suður-Kóreumanna sem hentuðu eigin
skoðunum þeirra tóku ekki eftir því að í
báðum löndunum voru menn að gera til-
raunir sem í mjög veigamiklum atriðum
gengu þvert á allar hefðbundnar aðferðir.

Pólitískar áherslur skekktu myndina
fyrirfram: Hagfræðingar sem gerast póli-
tískir ráðgjafar eru ákafir stuðningsmenn
einfaldleika, stöðlunar og þess að tryggt
sé að hæfilegt bil sé á milli hins pólitíska
ákvörðunarvalds og einkafyrirtækjanna.
Ekki með því að vitna til hagfræðikenn-
inga eða raunhyggjulegra rannsókna
heldur byggist þetta á fyrirfram-
skoðunum sem ekki hafa sætt nægilegri
gagnrýni eða verið kannaðar í raunveru-
leikanum. Þeir álíta að ríkisstjórnir séu á
valdi þrjóta og binda því hendur rík-
isstjórna; skriffinnarnir láti gróðapunga í
einkageiranum stýra sér, þess vegna sjá
sérfræðingarnir til þess að ekki sé reynt
að taka tillit til sérstakra aðstæðna og
gefa skipun um að tollar og peningalegir
hvatar séu byggðir á samræmdum
reglum; stjórnmálakerfinu í landinu er
ekki treystandi, þess vegna er rétt að
flytja inn lög og stofnanahefðir frá öðrum
löndum; áhrif að utan eru ávallt betri en
áhrif frá innlendum aðilum, þess vegna
þarf að koma á sem mestu frelsi gagnvart
alþjóðlegum viðskiptum og fjárfestingum;
umbótasinnar njóta aðeins griða „hveiti-
brauðsdaganna“ stutta stund og því er
rétt að hraða sér við að koma á umbótum.
Svo fór að hagfræðingar tóku að sér að
stjórna ríkjum án þess að hafa til þess um-
boð.

Skortur á ímyndunarafli. Enginn hag-
fræðingur sem lært hefur vestrænu
fræðin gæti hafa séð fyrir hvernig Kín-
verjar hafa látið fjölskylduna taka á sig
sameiginlega ábyrgð eða fyrirtækin sem
smáborgir og þorp reka – þessar stofn-
analegu uppfinningar eru hluti af und-
irstöðu kínverska undursins. Sérhver
hagfræðingur frá Washington (eða Har-
vard) hefði, ef kínversk stjórnvöld hefðu
kallað hann á sinn fund 1978, lagt til að
notuð yrðu meðul einkavæðingar og alls-
herjar markaðsvæðingar. Við sjáum nú að
að aðferðirnar sem Kínverjar beittu voru í
reynd mjög krefjandi umbætur.
Sjálfar grundvallarforsendur hagfræð-
innar virka að sjálfsögðu ekki með ólíkum
hætti í ólíkum löndum. Eignarrétturinn
og réttarríkið eru alltaf mik-
ilvægar forsendur fyrir því að
fjárfestar – jafnt þeir sem eru
til staðar og væntanlegir – geti
vænst þess að halda pening-
unum sem þeir eignast. Ávallt
verður að meta félagslega kosti
og galla við aðferðir sem not-
aðar eru til að efla frjálst fram-
tak ef tryggja á góðan árangur.
Tryggja þarf að skuldir séu greiddar,
reglur virki og gjaldmiðill sé traustur til
að öryggi og stöðugleiki ríki í efna-
hagnum.
Sérhver hagfræðingur getur upplýst
gestgjafa sinn um þessar klisjur um leið
og hann kemur til annars lands, án þess
að fipast nokkuð. Vandinn er að þessum
almennu grundvallaratriðum er ekki hrint
sjálfkrafa í framkvæmd: þau verða ekki
sjálfkrafa að skýrum áætlunum og stjórn-
unaraðferðum.
Sem dæmi má nefna að reglan um
verndun einkaeignarréttarins segir okkur
fátt um það hvernig best sé að ná því
markmiði við þau skilyrði sem fyrir hendi
eru í umræddu samfélagi. Reglan merkir
svo sannarlega ekki að kerfi einkaeign-
arréttar og bresk-bandarískar aðferðir
við rekstur og stjórnun fyrirtækja sé rétti
framgangsmátinn fyrir allar þjóðir á öll-
um tímum.
Lítum á þá geysilegu þróun sem orðið
hefur í fjárfestingum og einkaframtaki í
Kína og byggst hefur á blöndu ákvæða um
eignarrétt og lagalegu umhverfi sem varla
getur verið ólíkara bresk-bandarísku um-
hverfi. Einnig að grundvallaratriðið um að
hvata á sviði einkaframtaks eigi að meta
með tilliti til félagslegs kostnaðar leiðir
varla til þess að menn taki upp stefnu
ófrávíkjanlegs stuðnings við við-
skiptafrelsi, markaðsfrelsi og einkavæð-
ingu. Og það kemur heldur ekki í veg fyrir
að beitt sé opinberum afskiptum af við-
skiptum og framleiðslufyrirtækjum þegar
markmiðið er endurskipulagning efna-
hagsins. Loks má benda á að reglur um að
skuldir skuli greiddar, gætt sé aðhalds í
útgjöldum og gjaldmiðli haldið stöðugum
geta farið saman við margvíslegar stjórn-
unaraðferðir.
Verkefni hagfræðinga er að útfæra áð-
urnefnd algild grundvallaratriði þannig að
þau komi að notum í afmörkuðu efnahags-
umhverfi. Við verðum að taka fullt tillit til
erfiðleika, skilyrða og takmarkana á
staðnum til þess að greina vandlega hvert
tilfelli og mæla með stefnu sem hæfir um-
ræddu landi. Takist það ekki er kominn
tími til að hagfræðingar hætti að láta eins
og þeir eigi svör við öllu.
Að lagfæra efna-
hagsumbætur
Eftir Dani Rodrik
©Project Syndicate
Höfundur er prófessor í stjórnmálahagfræði
við Harvard-háskóla í Bandaríkjunum.
’ Mest hefur framþróunin orð-ið í löndum eins og Kína og Víet-
nam en þar hunsuðu menn ann-
aðhvort algerlega vestrænar
hagfræðikenningar eða þær
misstu fótfestuna. ‘
ð því að kaupverð á
er á bilinu 9–12 milljónir
engan snilling til að sjá
orgarbúa hefur ekki leng-
gja eða kaupa sér íbúð í
da er það svo að í dag
Reykvíkingar, af um
á biðlista eftir fé-
húsnæði í borginni. Bak-
stendur auðvitað miklu
sem stór hluti umsækj-
eð börn.
r virðist vera á þessari
úsnæðismarkaði og í sum-
ta hækkun húsnæð-
milli mánaða frá því í maí
í Reykjavík virðast vera
vart þessari þróun og
ga að viðurkenna að
lóðamálum borgarinnar
hefur átt stóran þátt í þessu hækkandi
verði á húsnæði í Reykjavík.
Sjálfstæðismenn í borgarstjórn hafa
margsinnis bent R-listanum á að til að
vinna gegn þessari geigvænlegu þróun
verði að stórauka lóðaframboð í borg-
inni. Sérstaklega verði að auka lóðir
fyrir minni íbúðir, m.a. fyrir ein-
staklingsíbúðir. Einnig hafa sjálfstæð-
ismenn bent á að það gangi ekki, á
þessum erfiða tíma í húsnæðismálum,
að selja lóðir Reykjavíkurborgar til
fólksins í borginni á uppsprengdu verði.
Sjálfstæðismenn hafa einnig lagt til að
settar verði fram tillögur um hvernig
hægt sé að gera það eftirsóknarvert
fyrir einstaklinga og byggingafyrirtæki
að byggja og leigja út félagslegar leigu-
íbúðir og leiguíbúðir á hinum almenna
húsnæðismarkaði.
R-listinn hefur því miður lítið hlustað
á þennan málflutning sjálfstæðismanna
í borgarstjórn. Afleiðingin er sú að
leigu- og kaupverð á húsnæði í Reykja-
vík heldur áfram að hækka og því fólki
sem hefur ekki efni á að koma sér þaki
yfir höfuðið í borginni heldur áfram að
fjölga. Eina leiðin til að vinna gegn
þessu alvarlega ástandi er fara að til-
lögum okkar sjálfstæðismanna í borg-
arstjórn, þ.e. að tryggja nægt lóðafram-
boð, afnema lóðauppboð og innheimta
eðlileg gatnagerðargjöld en allt þetta
myndi lækka byggingarkostnað og þar
með söluverð og leiguverð íbúða.
R-listinn verður að fara að hlusta á
tillögur okkar sjálfstæðismanna í borg-
arstjórn Reykjavíkur, fólkið í borginni
hefur ekki efni á að bíða lengur.
aleigu í Reykjavík
Höfundur er lögfræðingur og
varaborgarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins.