Morgunblaðið - 17.01.2004, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
NÝ húsnæðislán Íslandsbanka
vekja að vonum athygli í þjóðmála-
umræðunni og áhuga meðal húsnæð-
iskaupenda og þeirra
sem starfa við fast-
eignaviðskipti. Veiga-
mesta nýjungin er að
lánin eru óverðtryggð
en miðast þess í stað við
vexti á millibankamark-
aði. Lánin eru í íslensk-
um krónum, tengd að
hálfu erlendum gjald-
miðlum og bera vexti í
samræmi við það.
Myntsamsetning geng-
isbundna hlutans tekur
mið af gengisvog ís-
lensku krónunnar. Fyr-
ir þá sem það hentar er einnig unnt
að fá lán sem eru að fullu tengd þróun
erlendra mynta og erlendra vaxta.
Þessi kostur vekur ekki síst athygli
vegna þess að í fyrsta sinn bjóðast
hér húsnæðislán á vaxtakjörum sem
eru samkeppnishæf við vexti rík-
istryggðra lána. Gagnrýnisraddir
heyrast og ýmsir vara við lánum sem
tengd eru erlendum gjaldmiðlum.
Slíkt er eðlilegt enda er mikilvægt að
hver sá sem fær lán geri sér grein
fyrir þeirri áhættu sem því fylgir.
Lán og áhætta
Segja má að kjör húsnæðislána Ís-
landsbanka ráðist einkum af tvennu.
Annars vegar af þróun milli-
bankavaxta í íslenskum krónum (rei-
bor) og millibankavaxta
í erlendum myntum (li-
bor/euribor). Þetta eru
breytilegir vextir sem
þróast í takt við al-
mennt vaxtastig í við-
komandi myntum. Hins
vegar hefur geng-
isþróun erlendu mynt-
anna gagnvart krónu
áhrif á gengistryggðan
helming lánsins.
Þessir áhættuþættir
eru annars eðlis en vísi-
tölutrygging lána sem
Íslendingar þekkja.
Með vísitölutryggðum lánum tekur
lántaki áhættu vegna áhrifa almenns
verðlags á vexti og höfuðstól. Aukin
verðbólga getur því haft veruleg áhrif
á greiðslubyrði og eftirstöðvar eins
og flestar íslenskar fjölskyldur
þekkja af eigin raun.
Með réttu má halda því fram að
sveiflur í verðtryggðum lánum séu að
jafnaði minni og áhætta þar með
minni en vegna gengisbundinna lána.
Á móti kemur að munur á vaxtastigi á
Íslandi og helstu viðskiptalöndum
okkar er það mikill að hann gefur
svigrúm til umtalsverðra sveiflna í
gengi án verulegrar áhættu. Geng-
isbundin lán geta þannig stuðlað að
aukinni áhættudreifingu hjá lántök-
um sem þegar hafa umtalsverðar vísi-
tölubundnar skuldbindingar. Því er
rétt að brýna fyrir þeim sem taka
gengisbundin lán að gera það með
hliðsjón af öðrum skuldbindingum
sínum.
Ýkt dæmi
Árni Árnason rekstrarhagfræðingur
fjallar um gengisbundin lán með sér-
stakri vísan í húsnæðislán Íslands-
banka í grein í Morgunblaðinu 14.
janúar síðastliðinn. Almenn varn-
aðarorð hans um áhættu gengisbund-
inna lána eiga vissulega við og eru í
anda ráðgjafar og upplýsinga Ís-
landsbanka gagnvart viðskiptavinum
sínum. Hann varar hins vegar við
húsnæðislánum Íslandsbanka og rök-
styður það með tilbúnu dæmi sem
teljast verður nokkuð ýkt. Nefnd eru
til sögu hjón sem í lok nóvember 2000
fjármagna 80% kaupa á húsnæði með
húsnæðisláni sem er að fullu geng-
isbundið. Lánið, sem í upphafi nemur
10 milljónum króna, er hins vegar
komið í rösklega 12,3 milljónir króna í
lok nóvember 2001. Þá selja hjónin
íbúðina, greiða upp lánið og hafa þá
tapað upphaflegum höfuðstól sem
þau lögðu í íbúðina á móti láninu.
Víst er að ímynduðu hjónin hefðu
ekki lent í slíkum hremmingum væru
þau viðskiptavinir Íslandsbanka eða
færu að ráðum bankans. Íslands-
banki mælir nefnilega ekki með því
að fjármagna 80% af kaupverði íbúð-
ar með gengisbundnu láni, enda eru
ný húsnæðislán bankans einungis
gengisbundin að hálfu. Unnt er svo að
sækja sérstaklega um lán sem eru
gengisbundin að fullu. Jafnframt ráð-
leggur bankinn húsnæðiskaupendum
yfirleitt ekki að taka þessi lán í stað
lána Íbúðalánasjóðs heldur fyrst og
fremst sem viðbótarfjármögnun.
Á því tímabili sem Árni velur lækk-
aði krónan um 19% vegna umbylt-
ingar í gengisstefnu Seðlabankans
snemma árs 2001. Ef litið er yfir
lengra tímabil, t.d. til dagsins í dag,
væri jafngildi þessa 10 milljóna króna
láns hins vegar um 10.026.444 krónur
röskum fjórum árum síðar. Er þá
ekki tekið tillit til afborgana lánsins á
tímabilinu. Væri lánið hins vegar vísi-
tölubundið næmi höfuðstóllinn
11.412.415 krónum. Að auki hefði
vaxtakostnaður gengisbundna láns-
ins verið mun lægri á þessu tímbili.
Aukinn sveigjanleiki
Mikilvægt er að líta ekki á húsnæð-
islán sem fjármögnun til skamms
tíma, enda er lánstíminn 5–40 ár.
Þess vegna gefur Íslandsbanki m.a.
viðskiptavinum kost á því að flytja lán
á milli eigna við kaup á nýju húsnæði,
sem er nýjung hér á landi. Lántaki
getur jafnframt greitt lánið upp án
kostnaðar, ef það hentar honum. Þá
ber að minna á að viðskiptavinir geta
notið enn betri vaxtakjara með lána-
tryggingu sem Íslandsbanki býður í
samvinnu við Sjóvá-Almennar líf-
tryggingar.
Það samræmist ekki hagsmunum
Íslandsbanka að gera lítið úr áhættu
við lántöku því mikilvægt er að við-
skiptavinir standi í skilum með góðu
móti. Því leggur bankinn mikla
áherslu á að kynna viðskiptavinum
áhættu sem fylgir gengisbundnum
húsnæðislánum enda snýst nútíma
bankaþjónusta ekki síst um fræðslu
og ráðgjöf. Við treystum hins vegar
viðskiptavinum okkar til þess að taka
endanlega ákvörðun um hvað þeim sé
fyrir bestu með hliðsjón af eigin stöðu
og aðstæðum. Þess vegna höfum við
þróað fyrir þá þennan nýja kost við
fjármögnun húsnæðiskaupa.
Ný húsnæðislán geta dreift áhættu
Jón Þórisson skrifar um ný
húsnæðislán Íslandsbanka ’Það samræmist ekkihagsmunum Íslands-
banka að gera lítið úr
áhættu við lántöku …‘
Jón Þórisson
Höfundur er framkvæmdastjóri hjá
Íslandsbanka.
ÞAÐ eru mörg tímamót í sögu
þjóðar. Þau tengjast frelsis- og sjálf-
stæðisbaráttu þjóðanna. Löggjaf-
arþing, stjórnarskrá, heimastjórn,
fullveldi og stofnun lýðveldis. Íslend-
ingar eru minntir á þessi tímamót
með vissu millibili. Þetta voru áfang-
ar í sjálfstæðisbaráttunni. Þessir
áfangar varða stjórn-
sýslu en enginn lifir af
stjórnsýslu einni sam-
an. Til þess að stunda
mannbætandi líf þarf
innviði. Innviðirnir eru
m.a. fjármálaumsýsla,
tryggingar og flutn-
ingar; „Navigare nec-
cesse“. Forystumenn í
íslensku atvinnulífi
gerðu sér grein fyrir
því að heimastjórnin
var ekki lokaáfangi.
Með vönduðum und-
irbúningi, mörgum
undirbúningsfundum og þrotlausri
vinnu var hægt að boða til stofn-
fundar Hf. Eimskipafélags Íslands
hinn 17. janúar 1914, réttum 10 árum
eftir að þjóðin fékk heimastjórn.
Þegar sagan er skoðuð kemur í ljós
að forvígismennirnir höfðu mikinn
metnað fyrir þjóð sem horfði fram á
við til fulls sjálfstæðis. Ekki skyldi
tjaldað til einnar nætur; vel skyldi
vanda það sem lengi átti að standa.
Undirbúningurinn er um margt líkur
fjármálafræðunum í dag; gerð var
áætlun um stofnkostnað og nauðsyn-
legt rekstrarfé þannig að ekkert átti
að koma á óvart.
Höfundur þessa pistils hefur verið
áhugamaður um Hf. Eimskipafélag
Íslands um langan tíma. Til þess
liggja eflaust margar ástæður. Faðir
vinar míns var á stærsta skipinu, en
hann hafði líka bjargast af skipi fé-
lagsins sem var skotið niður í stríð-
inu. Afabróðir minn átti að verða for-
stjóri, en hann missti heilsuna áður
en hann tók til starfa. Skipin voru
glæsileg í höfninni og þeim fylgdi
mikið líf. Þegar skipin komu á hafnir
úti á landi var komið með lífsbjörgina
eða verið var að færa framleiðsluna á
erlendan markað. Þetta skynjaði
pistilhöfundur þótt ungur væri.
Víst er að rekstur félagsins í 90 ár
hefur staðið undir væntingum stofn-
endanna. Erfitt er að ákvarða hver er
stærsti sigurinn. Pistilhöfundi finnst
eftir vandlega skoðun að líklega hafi
stærsti sigurinn unnist þegar Eim-
skipafélagið lagði sitt af mörkum til
að ekki yrði vöruskortur á Íslandi á
stríðsárunum. Minnast ber þess að
þá voru jafnframt færðar fórnir þeg-
ar tvö af skipum félagsins fórust;
þegar óvinakafbátar réðust á Detti-
foss og Goðafoss undir lok síðara
stríðs.
Aðrir þættir sem hafa haft mikil
árhif í þróun íslensks samfélags og
Hf Eimskipafélagið hefur haft for-
ystu um má nefna:
 Hf. Eimskipafélag
Íslands hefur byggt
upp skipastól, sem
gerði kleift að flytja
út frystar og kældar
afurðir, en frystiiðn-
aðurinn er hin ís-
lenska stóriðja.
 Forysta Hf. Eim-
skipafélags Íslands í
málefnum Flugfélags
Íslands hf. og síðar
Flugleiða hf. skipti
miklu. Þrátt fyrir böl
og alheimsstríð hefur
rekstur Flugleiða hf.
verið með blóma síðastliðin 2 ár.
Ekki þarf að lýsa þeim áhrifum
sem starfsemi Flugleiða hf. hefur á
útrás íslenskra fyrirtækja.
 Hf. Eimskipafélag Íslands og
Burðarás hf. hafa komið að ýmsum
fyrirtækjum í nýsköpun og þróun.
Eitt þessara fyrirtækja, Marel hf.,
hefur náð miklum árangri í smíði
tækja fyrir matvælaiðnað, hvort
heldur í vinnslu fisks eða kjöts.
 Á tímum útrásar er vert að minn-
ast þess að Hf. Eimskipafélag Ís-
lands hóf útrás og sókn á erlenda
markaði fyrir um 30 árum. Net
umboðsskrifstofa, erlendra dótt-
urfélaga og flutningsmiðlana
gleymist stundum í dægurmála-
umræðu.
Pistilhöfundur hefur fylgst vel með
rekstri félagsins á liðnum 25 árum.
Þegar upphafsárin eru rifjuð upp
kemur í ljós að fyrirtækjamenningin
hefur lítið breyst, reksturinn er
byggður á skýrri stefnumörkun með
stefnumarkandi áætlanagerð, fjár-
málastjórn með áhættustjórnun, sem
tekur til fjárfestingar og reksturs.
Árangurinn í fjármálastjórninni er
mælanlegur, því félagið hefur notið
lánskjara, sem eru litlu lakari en þau
kjör, sem ríkissjóður nýtur á lána-
mörkuðum. Stjórnskipulag félagsins
hefur tekið mið af þörfum hvers tíma,
eins og frumherjarnir hafa vafalaust
ætlast til. Skipin hafa verið end-
urnýjuð með reglubundnum hætti, til
að svara kröfum hvers tíma. Stöðnun
er bein ávísun á endalok.
Á þessum tímamótum í dag, á níu-
tíu ára afmælinu, eru aðstæður um
margt ólíkar því sem hluthafar ætl-
uðu fyrir einu ári. Vissulega hafði
rekstur félagsins farið í gegnum
lægð á síðustu 2–3 árum; lægð sem
endurspeglaðist af tímabundnum
samdrætti í íslensku efnahagslífi.
Um flest var bjart framundan. Hlut-
hafar ákváðu á hluthafafundi síðla
árs að straumlínulaga félagið; að
vinna markvissar að fjárfesting-
arstarfsemi félagsins, sjávarútvegs-
starfsemi og flutningastarfsemi þess.
Þá var sjávarútvegsstarfsemin orðin
álíka viðamikil og flutninga-
starfsemin eftir markvissa fjárfest-
ingu á því sviði. Það kom því hlut-
höfum á óvart þegar viðskiptabanki
félagsins, ákvað að það væri hlutverk
bankans að „umbreyta“ félaginu.
Einn bankastjórinn sagði að starf-
semi Burðaráss hf., fjárfesting-
arhluta Hf. Eimskipafélags Íslands,
félli vel að fjárfestingar-banka-
starfsemi Landsbankans! Íslands-
banki hf. og Landsbanki Íslands hf.
ákváðu að gera sambúðarvandamál
sín í Straumi hf. upp á kostnað fé-
lagsins og annarra hluthafa með því
að ganga þvert á hagsmuni minni
hluthafa og selja eignir félagsins á
geðþóttaverði til ábata fyrir einstaka
hluthafa. Síðustu daga hafa aðrar
eignir Hf. Eimskipafélagsins verið
seldar fyrir stundarhagnað á kostnað
framtíðarhagnaðar.
Það er ábyrgðarhluti að stjórna
Hf. Eimskipafélagi Íslands. Framtíð-
arsýn hefur verið tekin fram fyrir
stundarhagnað. Landsmenn og hlut-
hafar hafa væntingar til félagsins, því
þar en ennþá von!
Ég vil óska Eimskipafélaginu og
starfsmönnum þess til hamingu með
90 ára afmælið og vona að ekki verði
haldið áfram að selja fyrirtækið í bút-
um og brjóta það þannig niður til
þess að búa til stundarhagnað fyrir
stærstu hluthafa félagsins, Lands-
banka Íslands og tengdra aðila.
Til heiðurs Eimskip
Vilhjálmur Bjarnason skrifar
um 90 ára afmæli Eimskipa-
félagsins ’Síðustu daga hafaaðrar eignir Hf. Eim-
skipafélagsins verið
seldar fyrir stund-
arhagnað á kostnað
framtíðarhagnaðar.‘
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur er hluthafi í Hf. Eimskipa-
félagi Íslands
ENN ætlar stjórn Landspít-
alans að skerða þjónustu við geð-
sjúka. Nú stendur til að loka lang-
dvalardeildum fyrir fjörutíu
geðsjúklinga í Arnarholti. Stutt er
síðan þangað voru fluttir sjúkling-
ar úr Gunnarsholti er því var lok-
að. Á forsíðu Morg-
unblaðsins í gær (14.
jan.) var aðalfyr-
irsögnin: „Óljóst hvar
40 sjúklingum verður
komið fyrir“. Lækn-
ingaforstjóri spít-
alans segir að þetta
tengist því að verið
sé að þjappa spít-
alanum saman, en
segir ekki hvernig
eigi að fara að því.
Sviðsstjóri hjúkrunar
á geðsviðinu segist
„hafa meiri áhyggjur
af því hvar sjúkling-
unum verði komið
fyrir“. Bragð er að
þá barnið finnur. En
lítið heyrist frá lækn-
um sviðsins.
Aðfarirnar minna
óþægilega á lokun
geðspítala í sumum
öðrum löndum áður
en gerðar höfðu verið
ráðstafanir til að út-
vega langveiku fólki
annað húsnæði og
umönnun. Afleiðingin
varð stóraukin fjölg-
un heimilislauss
„pokafólks“, sem þvældist um göt-
ur með plastpoka leitandi í rusla-
fötum að einhverju matarkyns og
með tuskupinkla til að breiða yfir
sig þar sem það bjó sér náttstað í
görðum eða á götum úti. Því miður
hafa þetta einnig orðið örlög nokk-
urra mikið veikra sjúklinga hér í
Reykjavík á síðustu árum vegna
sífækkandi rúma geðdeildarinnar.
Síðan 1996 hefur sjötíu rúmum
verið lokað á geðdeildunum og nú
stendur til að loka fjörutíu í viðbót
og hefur þá rúmunum fækkað úr
271 árið 1996 í aðeins 161.
Framfærsluskrifstofa Reykja-
víkur breytti útihúsum í Arn-
arholti í þurfamannaheimili fyrir
nærri sextíu árum til að leysa að-
kallandi húsnæðis- og umönn-
unarvanda skjólstæðinga sinna.
Löngu síðar var starfsemin þar
lögð undir geðdeild Borgarspít-
alans, enda flestir eða allir vist-
menn langveikir geðsjúklingar,
sem læknar deildarinnar hafa síð-
an annast. Það er hins vegar
óhentugt hve Arnarholt er langt í
burtu og því hefði verið betra að
hafa 3–4 heimilisdeildir í bænum.
Starfsemin í Arnarholti var í upp-
hafi sennilega hugsuð sem bráða-
birgðalausn á bráðum vanda. Enn
eins og oft vill verða
dregst úr hömlu að
leysa varanlega vanda
þeirra sem minnst
mega sín.
Væru spítalarnir í
Reykjavík tveir þyrfti
samþjöppun á rekstri
hvors um sig eins og
lækningaforstjórinn
talar um í sjálfu sér
ekki að vera alvitlaus,
þó að deila megi um
hvernig hún ætti að
vera. Samþjöppun
rekstrarins á tak-
mörkuðu svæði gæti
bætt þjónustu við
sjúklinga en óvíst er
hvort hún muni spara
útgjöld nema sam-
þjöppunin leiði til
fækkunar rúma. Ekki
er vitað til að Land-
spítalinn ráði yfir
ónotuðu húsnæði nær
aðalbyggingum hans.
Til skamms tíma var
deild á Vífilsstöðum
sem byggð var fyrir
vímuefnaneytendur
ónotuð. Hún var síðast
notuð fyrir aðra lang-
veika geðsjúklinga þar til henni
var lokað fyrir fáum árum án þess
að nokkuð kæmi í staðinn. Hús-
næði deildarinnar hefur nýlega
verið leigt fyrir óskylda starfsemi.
Þessi deild rúmaði ekki nema 15–
20 sjúklinga. Jafnvel þótt hægt
væri að grípa aftur til hennar nú
vantaði samt rúm fyrir 20–25 sjúk-
linga, sem mundu lenda á ver-
gangi. Húsnæðið þarna er líklega
ekki tiltækt fyrirvaralaust og því
munu allir fjörutíu sjúklingarnir í
Arnarholti lenda á vergangi, þegar
lokað verður þar. Ef finna á þeim
stað á öðrum deildum spítalans
mun það óhjákvæmilega lengja
biðlista hans og hjúkrunarheimila,
og er ekki á þá hneisu bætandi.
Veikir á vergang
Tómas Helgason skrifar um
þjónustu við geðsjúka
Tómas Helgason
’Afleiðinginvarð stóraukin
fjölgun heim-
ilislauss „poka-
fólks“, sem
þvældist um
götur með plast-
poka leitandi í
ruslafötum …‘
Höfundur er prófessor dr. med., fyrr-
verandi sviðstjóri geðsviðs Landspít-
alans.