Morgunblaðið - 17.01.2004, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
T
hea Mamukelashvili er
listakona sem býr í
borginni Telavi sem er
austan við Tbilisi höf-
uðborg Georgíu, en
Georgía varð sjálfstætt ríki þegar
Sovétríkin hrundu. Thea, sem er
25 ára gömul, er að mestu sjálf-
menntaður listamaður, en hún hef-
ur haldið sex einkasýningar og hef-
ur fengið lofsamlega dóma um
verk sín. Hún hóf listferilinn á því
að mála en á seinni árum hefur hún
snúið sér alfarið að útsaumi. Hún
saumar myndir af mikilli list.
Myndefnið er
fjölbreytt, and-
litsmyndir,
landslag,
myndir af
skjald-
armerkjum og
fleiru. Thea
hefur fengið góða dóma fyrir verk
sín, en list hennar hefur verið lýst í
fjölmiðlum í Georgíu sem
„töfrandi“.
En Georgía er fátækt land og
það fer ekki á milli mála að það er
hörð barátta fyrir Theu að komast
af jafnvel þó að fólk sem sjái lista-
verk hennar dáist að þeim. Landar
hennar eiga fullt í fangi með að
komast af og hafa fæstir efni á að
kaupa verkin hennar. Einn og einn
útlendingur sem kemur til Georgíu
kaupir af henni verk, en hún selur
útsaumsmynd að jafnaði á 7.000
krónur. Það er lág upphæð fyrir
mynd sem tekur hana rúman mán-
uð að fullgera, en hafa ber í huga
að 7.000 krónur eru meira en tvenn
mánaðarlaun háskólakennara í
Georgíu.
Thea býr með eiginmanni sín-
um, Vakho, og sjö ára syni í stóru
einbýlishúsi sem er í eigu foreldra
Vakho. Þetta stóra hús er vitn-
isburður um þá velsæld sem fjöl-
skyldan bjó við á árum áður. Faðir
Vakho er smiður en hefur átt við
veikindi að stríða og er atvinnulaus
eins og Vakho sjálfur. Móðir hans,
Tsiuzi, var fögur kona á árum áð-
ur, en í dag hvílir yfir henni ein-
hver skuggi sorgar og erfiðleika.
Hún rekur gistiþjónustu í sínu
stóra húsi, en ferðamennirnir í Te-
lavi eru fáir og margir bjóða sömu
þjónustu. Húsið er fagurlega búið
húsgögnum en fjölskyldan hefur
hins vegar ekki efni á að hita það
upp með gasi eins og hún gerði áð-
ur en efnahagur Georgíu hrundi. Í
dag hitar Tsiuzi hluta hússins upp
með timbri en stærstur hluti þess
er óupphitaður yfir vetrartímann.
Sparlega er líka farið með raf-
magn, en reyndar er ekkert raf-
magn að hafa í Telavi marga daga
ársins. Áður var vatnið hitað upp
með gasi en í dag er heitt vatn
munaðarvarningur.
Þrátt fyrir erfiðan efnahag hef-
ur Vakho komist yfir tölvu og situr
fram á nótt og horfir á bíómyndir
og spilar tölvuleiki í tölvunni sinni.
Vonir hans um að fá vinnu eru ekki
bjartar, en um 80% vinnufærs
fólks í Telavi eru án vinnu. Lág
laun eru greidd fyrir þá vinnu sem
er í boði. Vakho er samt bjartsýnn
á að hlutirnir fari að lagast nú þeg-
ar búið er að kjósa nýjan forseta í
Georgíu. Það er erfitt að sjá á
hvaða forsendum sú bjartsýni hans
byggist.
Thea á sér þann draum að kom-
ast með listaverk sín á sýningu í
Englandi. Henni hefur borist boð
um að koma þangað og sýna.
Vakho, eiginmaður hennar, vill
fara með henni til að vera henni til
aðstoðar. Vakho segir að kona sín
tali nánast enga ensku og hann
ætli sér að túlka fyrir hana. En það
er óvíst hvort draumurinn um að
halda sýningu í Englandi eigi eftir
að rætast. Bresk stjórnvöld neita
að veita Vakho vegabréfsáritun til
landsins. Þau spyrja hvers vegna
maður sem hafi enga vinnu ætli sér
að nota 3–4 árslaun til að fara til
Bretlands til að vera þar í þrjár
vikur? Þau treysta því ekki að
hann og Thea ætli sér ekki í raun
að setjast að í Englandi og þess
vegna eru þau aðeins reiðubúin til
að veita Theu vegabréfsáritun til
landsins.
Vakho hafnar því að hann ætli
sér að flytja til Englands ásamt
konu sinni. Hann segist aðeins
vilja hjálpa henni vegna þess að
hún tali enga ensku. En sá sem sit-
ur með Vakho og Theu eina kvöld-
stund og spjallar við Vakho um líf-
ið og tilveruna áttar sig fljótt á að
skilningur Theu á ensku er meiri
en Vakho vill vera láta.
Hæfileikar Theu og listrænt yf-
irbragð gera það að verkum að það
er erfitt að líta hana sömu augum
og hinar konurnar í Georgíu sem
þræla daginn út og inn á meðan
karlarnir standa á götuhornum og
spjalla saman. Georgíumenn eru
mjög aftarlega á merinni í jafnrétt-
ismálum. En það sem verra er,
framkoma þeirra við konur ein-
kennist stundum af ofbeldi. Dæmi
eru um að konum sé rænt. Það
fékk diplómat í vestrænu sendiráði
í Georgíu að upplifa. Starfskona
hans hvarf úr vinnu án nokkurra
skýringa. Þetta gerðist um jólahá-
tíðina. Þegar hún loks skilaði sér til
vinnu sagði hún frá því að sér hefði
verið rænt og nauðgað. Og ekki
nóg með það. Ofbeldismaðurinn
hefði þvingað hana í hjónaband.
Hann hafði einfaldlega farið með
hana til prests og fengið hann til að
gefa þau saman. Konan þorði ekki
að segja fjölskyldu sinni sögu sína
því að í Georgíu er litið svo að kona
sem hefur mátt þola svona fram-
komu sé fallin kona og ekki verði
snúið til baka. Konan átti því ekki
annan kost en að sætta sig við þá
stöðu sem hún var komin í. Hún á
von á sínu fyrsta barni.
Thea
Mamuke-
lashvili
Einn og einn útlendingur sem kemur til
Georgíu kaupir af henni verk, en hún
selur útsaumsmynd að jafnaði á 7.000
krónur. Það er lág upphæð fyrir mynd
sem tekur hana rúman mánuð að full-
gera, en hafa ber í huga að 7.000 krón-
ur eru meira en tvenn mánaðarlaun
háskólakennara í Georgíu.
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
ÞVÍ miður reyndist ótti minn, sem
ég lýsti í blaðagreinum og viðtölum
fyrir tæpum átta árum,
á rökum reistur. Út-
gerðarfélag Akureyr-
inga, óskabarn Ak-
ureyringa og ein
meginkjölfestan í at-
vinnulífi bæjarins, er
endanlega gengið úr
greipum bæjarbúa. Ég
varaði við því á sínum
tíma, þegar Jakob
Björnsson, þáverandi
bæjarstjóri og fylgi-
fiskar hans, tóku þá
ákvörðun að selja
meirihlutaeign bæj-
arins í félaginu, að svona gæti farið.
Ég benti á, að þegar félagið væri
komið í eigu fjárfesta með arðsem-
isköfur að leiðarljósi, þá væri alls ekki
víst að starfsemin yrði á Akureyri.
Heimahöfn félagsins yrði samkvæmt
hagsmunum nýrra eigenda, þar sem
hagnaðarvonin væri mest.
Jakob Björnsson hló að varnaðar-
orðum mínum á sínum tíma, sagði orð
mín gaspur, þar sem kaupendurnir,
Eimskipsmenn, ætluðu fremur að
efla starfsemina en hitt. Þeir væru
meira að segja búnir að lofa, að opna
útibú frá Sölumiðstöðinni á Akureyri
og bæta við tugum starfa hér og þar í
atvinnulífi bæjarins. Það vita allir
hvernig það fór. Og nú er Hafliði all-
ur; útgerðarmenn á Snæfellsnesi hafa
náð Útgerðarfélagi Akureyringa á
sitt vald. Það er ljóst að þeir bera ekki
hag Akureyrar fyrir brjósti. Skyldi
Jakobi Björnssyni enn vera hlátur í
huga? Þorir hann að horfast í augu
við starfsmenn Útgerðarfélagsins,
sem lifað hafa í óvissu allt frá því fé-
lagið var selt frá bænum? Er hann
tilbúinn til að horfast í augu við bæj-
arbúa og reyna að réttlæta þessar
gjörðir sínar fyrir einum átta árum?
Stjórnendur KEA höfðu lýst því
yfir, að félagið væri tilbúið til að
kaupa Útgerðarfélagið, fyrst og
fremst til að tryggja að þessi starf-
semi verði áfram á Akureyri. Það er í
sjálfu sér falleg hugsjón. Hins vegar
verða menn að horfa til þess, að KEA
er ekki annað en lítið
skúffufyrirtæki í dag.
Þar situr einn starfs-
maður við að útdeila
smápeningum í styrki
hér og þar; eftir að um-
sóknum hefur snjóað
upp í nefið á stjórn-
arformanninum. Sá
herramaður er alinn
upp í grennd við Vind-
belg í Mývatnssveit og
stendur í þeirri trú, að
hann sé í fylking-
arbrjósti þingeyskra
samvinnumanna á
nítjándu öld! Tilboð KEA var því ekki
tekið alvarlega í Landsbankanum.
Þegar KEA-mönnum varð það
ljóst, að þetta var tapað spil, sendu
þeir frá sér grimma yfirlýsingu, þar
sem nýjum eigendum ÚA eru ekki
vandaðar kveðjurnar. KEA-menn
segja þá þekkta af því einu, að hafa
keypt stærsta útgerðarfyrirtækið á
Vestfjörðum og brytjað það í spað.
Ég held að KEA-menn ættu að líta
sér nær. Örlög ÚA voru ekki ráðin við
síðustu eigendaskipti. Þau voru ráðin
fyrir um átta árum, þegar Akureyr-
arbær afsalaði sér yfirráðum í félag-
inu fyrir ríflega tvo milljarða. Þá átti
KEA stóran hlut í félaginu og gat
komist þar til enn frekari áhrifa. Það
varð ekki; þess í stað seldi félagið
sinn hlut. Það má síðan hafa um það
mörg orð, hvernig misvitrir stjórn-
endur hafa farið með eignir KEA,
sem flestar eru nú komnar undir
stjórn Baugs eða Kaupfélags Suð-
urnesja. Meira að segja gamla kaup-
félagshúsið er ekki lengur í eigu sam-
vinnumanna við Eyjafjörð. Nei,
Jóhannes í Bónus og hans menn eiga
húsið. Bráðum verður það málað
bleikt og „sparigrísinn“ settur í stað-
inn fyrir KEA-merkið. Svo telja
KEA-menn sig hafa efni á að kasta
grjóti í nýja eigendur Útgerðarfélags
Akureyringa.
Það er ekki langt síðan að Ak-
ureyringar áttu öflug fyrirtæki í út-
gerð, iðnaði, verslun og þjónustu. Það
er nánast ekkert eftir í eigu heima-
manna. Ekki einu sinni verslunin.
Samherji er eina stóra fyrirtækið,
sem telst vera undir heimastjórn.
Annað er farið eða komið í eigu sunn-
anmanna. Framsóknarmenn komust
í lykilstöðu við stjórn bæjarins og
ákváðu að selja það sem bæjarbúar
höfðu komið á legg með blóði, svita og
tárum. Meirihlutinn í Útgerðarfélagi
Akureyringa fór fyrir um 2,3 millj-
arða króna, sem þýðir að heild-
arverðmæti félagsins hefur verið
metið á tæpa fimm milljarða. Átta ár-
um síðar er félagð selt fyrir helmingi
hærri upphæð. Hafa þó ýmsar eignir
verið seldar frá félaginu. Nær hefði
verið, að gera rekstur félagsins sjálf-
stæðari en hann var, en gera um leið
ákveðnar arðsemiskröfur til stjórn-
enda.
Með því móti væri félagið búið að
skila bænum þeirri upphæð sem kom
í kassann þegar það var selt – og jafn-
vel gott betur.
Þar að auki ætti bæjarfélagið nú
helmingi verðmætara félag og
trausta kjölfestu í atvinnulífinu.
Því miður báru Jakob Björnsson
og fylgifiskar hans ekki gæfu til að
velja þessa leið. Því fór sem fór. Engu
að síður el ég þá von í brjósti, að nýir
eigendur Útgerðarfélags Akureyr-
inga komi til með að meta þá aðstöðu
sem hér er til útgerðar og fiskvinnslu
og þann mikla auð sem fólginn er í
þekkingu og reynslu starfsmanna Út-
gerðarfélags Akureyringa.
Framsóknarmenn seldu
„óskabarn“ Akureyringa
Sverrir Leósson skrifar um söl-
una á ’Jakob Björnsson hlóað varnaðarorðum mín-
um á sínum tíma.‘
Sverrir Leósson
Höfundur er útgerðarmaður og fyrr-
um stjórnarformaður Útgerðarfélags
Akureyringa hf.
Á SÍÐUSTU dögum hafa átt sér
stað mestu sviptingar Íslandssög-
unnar hvað varðar eignarhald í sjáv-
arútvegsfyrirtækjum landsins.
Grandi hf. hefur keypt Harald Böðv-
arsson hf. á Akranesi og Tjaldur hf.
Útgerðarfélag Akureyringa. Heima-
menn á Skagaströnd standa í samn-
ingaviðræðum við Brim um kaup á
Skagstrendingi.
Það voru ólík við-
brögð við þessari sölu
hjá forráðamönnum
bæjarfélaganna á Ak-
ureyri og á Akranesi.
Gísli Gíslason, bæj-
arstjóri á Akranesi,
bauð nýja eigendur vel-
komna til vinalegs sam-
starfs og var bjartsýnn
á framhaldið fyrir hönd
íbúa Akraness. Hann
gerir sér augljóslega
grein fyrir því til hvers
stefna núverandi rík-
isstjórnar getur leitt og
tekur afleiðingunum á jákvæðan hátt
úr því sem komið er. Reyndar deili ég
þeirri skoðun með bæjarstjóranum á
Akranesi að það er happ í stöðunni að
Grandi hf. skuli hafa keypt HB hf.
einfaldlega vegna þess að það er land-
fræðilega stutt á milli fyrirtækjanna.
Þá getur það verið kostur að athafna-
svæði Granda í Reykjavík er á stað
sem er verðmætur og getur áður en
varir orðið eftirsóttur til annarra
nota, enda nánast í miðborginni. Slík-
ar breytingar í stöðunni gætu leitt af
sér mikinn ávinning fyrir Akranes og
stóraukna fiskvinnslu þar.
En það kvað við annan tón norðan
heiða. Kristján Þór Júlíusson, bæj-
arstjóri á Akureyri, hreytir fúkyrðum
í nýja eigendur Landsbankans og for-
svarsmenn KEA lýsa ógeðfelldu inn-
ræti eigenda Tjalds hf. sem keypti
ÚA. Þetta eru ósanngjörn viðbrögð
sjálfstæðis- og framsóknaraflanna á
Akureyri. Einfaldlega vegna þess að
það eru þessir flokkar sem hafa haft
afl í landsstjórninni og í bæjarstjórn
til þess að stýra gangi mála. Bæj-
arstjórn Akureyrar ákvað að selja
burt rétt sinn til áhrifa í ÚA. Fram-
sóknarmenn og sjálf-
stæðismenn viðhalda
fiskveiðistjórnunarkerfi
sem byggist á framsali
veiðiheimilda og telja
slíkt kerfi lykil að hag-
ræðingu. Þeir hafna
byggðatengingu kvóta
eins og ég og mínir fé-
lagar hafa m.a. lagt til.
Það er þetta afl fram-
sóknar- og sjálfstæð-
ismanna sem nýverið
seldi báða ríkisbankana,
Búnaðarbanka og
Landsbanka, sem leiddi
síðan til atlögu að spari-
sjóðakerfi landsins sem ekki er enn
lokið.
Stefna og framkvæmd þessara
flokka hefur leitt af sér þau umbrot í
efnahagslífinu sem nú eiga sér stað.
Glæsilegur sigur Framsóknar í norð-
austurkjördæmi viðhélt ríkisstjórn-
inni. Öllum átti að vera ljóst til hvers
það myndi leiða.
Verkfæri kvótakerfisins
Sem Eyfirðingur deili ég sannarlega
áhyggjum af því sem er að gerast.
Það yrði gríðarlegt áfall fyrir Ak-
ureyri og Norðurland allt ef svo færi
að dregið yrði úr starfsemi ÚA á Ak-
ureyri. Ég hefði efni á því að viðhafa
stór orð vegna þess að ég var alla tíð á
móti sölu bæjarins á ÚA. Ég hef bar-
ist á pólitískum vettvangi gegn einka-
væðingarstefnu ríkisstjórnar Sjálf-
stæðis- og Framsóknarflokks. Ég hef
barist á Alþingi gegn sölu ríkisbank-
anna og hlutafélagavæðingu spari-
sjóðanna. Ég hef fyrir hönd míns
flokks talað fyrir nýrri sjávarútvegs-
stefnu sem byggist á byggðatengingu
kvóta og afnámi heimilda til framsals.
Eins og margir muna þá vildu sjó-
menn við Eyjafjörð að ég héldi ræðu
dagsins á sjómannadaginn fyrir
tveimur árum. Það vildi stórútgerðin
hins vegar ekki og beitti afli sínu til
þess að þeirra geðfellda verkfæri
fengi að tala, Valgerður Sverrisdóttir,
iðnaðar- og viðskiptaráðherra, sem í
minn stað hélt ræðu dagsins. Tals-
menn samþjöppunar veiðiheimilda og
fækkunar sjávarútvegsfyrirtækja
vissu að Framsókn var lykill þeirra til
verka. Það er ómaklegt að ráðast á
aðila í atvinnulífinu sem fylgja þeim
reglum sem samfélagið setur. Þau
átök verða og eiga að vera á pólitísk-
um vettvangi.
Ég vil fyrir mína hönd og margra
ættingja minna og vina í Eyjafirði
óska nýjum eigendum ÚA alls góðs
með þá von í brjósti að áfram verði fé-
lagið einn af öflugustu hornsteinum
atvinnulífs á Akureyri.
Um sviptingar á eignarhaldi
Árni Steinar Jóhannsson skrif-
ar um sjávarútvegsmál ’Það er ómaklegt aðráðast á aðila í atvinnu-
lífinu sem fylgja þeim
reglum sem samfélagið
setur.‘
Árni Steinar
Jóhannsson
Höfundur er varaþingmaður Vinstri
hreyfingarinnar – græns framboðs.