Morgunblaðið - 14.02.2004, Blaðsíða 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. FEBRÚAR 2004 41
GUNNAR Sveinsson, reyndur
fjárhagsnefndarmaður á kirkju-
þingi þjóðkirkjunnar, skrifaði hér
fyrir skömmu nokkur orð undir
yfirskriftinni „Séra Hjörtur Magni
og Þjóðkirkjan“. Fyrrverandi
kirkjuþingsmaðurinn kvartar yfir
gagnrýni á þjóðkirkjustofnunina
og kynnir sig sem „venjulegan
safnaðarmeðlim“ en kýs að gefa
ekkert upp um setu sína á æðsta
valdaþingi þjóðkirkjunnar.
Nú er það svo að mín gagnrýni
hefur alls ekki beinst að hinum al-
menna safnaðarmeðlim heldur er
hún sett fram í hans nafni og hún
er knúin af kristinni réttlæt-
iskennd. Þegar ég hef gagnrýnt
mismunun kristinna trúfélaga hér
á landi þá hefur sú gagnrýni
beinst að þjóðkirkjustofnuninni,
kirkjuþingi og biskupi Íslands.
Þjóðkirkjan mismunar og úti-
lokar
Fyrir örfáum árum gekk þjóð-
kirkjustofnunin til samninga við
ríkið og gerði hún það fyrir hönd
kristinnar kirkju eða að minnsta
kosti fyrir hönd hinnar evangelísk
lútersku kirkju. Samið var um
kirkjusögulegan arf allra kristinna
Íslendinga. „Eignir kirkjunnar
sem ríkið hefur yfirtekið“ er arfur
allra kristinna Íslendinga.
Sögulega séð er ekki svo ýkja
langt síðan allir Íslendingar voru
skyldugir samkvæmt
lögum til að játa
kristna trú og gjalda
kirkjustofnuninni
háan skatt. Sá skatt-
ur var oft hróplega
ranglátur en samt
var hann miskunn-
arlaust innheimtur
af kirkjustofnuninni,
lögum samkvæmt.
Og viðurlög gátu
verið grimmileg.
Fyrst íslenska rík-
ið hefur ákveðið að
greiða út hinn
kirkjusögulega arf
okkar formæðra og forfeðra þá
skiptir það öllu máli að hann verði
ekki notaður til að mismuna eða
viðhalda hróplegum ójöfnuði.
Fríkirkjan í Reykjavík hefur
sótt um í þá sjóði sem grundvall-
ast á þessum sameiginlega arfi en
þjóðkirkjustofnunin hafnar þeim
umsóknum. Þó byggir Fríkirkjan
á nákvæmleg sama trúargrunni og
þjóðkirkjan.
Í 62. gr. stjórnarskrár lýðveld-
isins segir að hin evangelíska lút-
erska kirkja skuli njóta stuðnings
og verndar ríkisvaldsins. Fríkirkj-
an hefur í meira en öld, verið ev-
angelísk lútersk og aldrei ætlað
sér að vera neitt annað. Samt úti-
lokar þjóðkirkjustofn-
unin fríkirkjufólk frá
sínum kirkjusögulega
arfi.
Ég hef mótmælt
þessu bæði á grund-
velli almennrar lýð-
ræðis- og jafnræð-
ishugsunar sem og á
trúarlegum forsendum.
Það var einmitt sá
Lúther sem þjóð-
kirkjustofnunin kennir
sig við sem barðist fyr-
ir jöfnu aðgengi allra
að hinum trúarlega
arfi.
Biskupi Íslands er fullkunnugt
um stöðu fríkirknanna. Fyrir einu
ári og þrem mánuðum síðan fékk
hann í hendur langt bréf frá for-
svarsmönnum Fríkirkjunnar í
Reykjavík þar sem hún lýsir sig
reiðubúna til samræðna. Ekkert
svar hefur borist frá biskupi.
Ég hef gagnrýnt það að þjóð-
kirkjan vill njóta forréttinda rík-
iskirkju, hún hagar sér sem rík-
iskirkja en vill ekki kannast við að
vera ríkiskirkja og vill helst banna
það orð.
Þjóðkirkjan fær yfir 1,5 millj-
arða króna árlega frá ríki, umfram
trúfélagsgjöld og sinn lýðræð-
islega hlut. Árlega veltir hún
meira en 3 milljörðum króna.
Hætt er við að þessi fjárhags-
lega mismunun komi til með að
valda því að óvirk trúfélagsskrán-
ing margra muni mótast í æ ríkari
mæli af fjármagns- og aðstöðumun
en ekki af trúarlegum forsendum.
Er þá ekki verið að afhelga og
misnota bæði trúarlega afstöðu
fólks og verið að hafa áhrif á þau
sjálfsögðu mannréttindi að fólk
velji sjálft hvaða trúfélagi það til-
heyrir?
Sannarlega eru dæmi um að
sumir þjóðkirkjuprestar í skjóli
þessarar hróplegu fjármagns- og
aðstöðu mismununar, hafa leitast
við að þrýsta á fríkirkjufólk í þeim
tilgangi að fá það til að skrá sig
yfir í þjóðkirkjuna. Með því móti
færast trúfélagsgjöld þess fólks
frá litlu fríkirkjunum yfir í millj-
arðasjóði þjóðkirkjustofnunar-
innar. Eða eins og formaður
Prestafélagsins sagði í hvatn-
ingarávarpi sínu til þjóðkirkju-
presta varðandi fermingarbörnin:
„Við þurfum að vera vakandi yfir
þessu ... og getum þannig án efa
fjölgað enn hraðar í þjóðkirkjunni
... Börn þessara barna verða síðan
skráð eftir trúfélagi þeirra, þetta
er snjóbolti sem er fljótur að
hlaða utan á sig.“
Gunnar telur að ofangreind mis-
munun hafi engin áhrif á um-
ræðuna um aðskilnað ríkis og
kirkju. Þar skjátlast honum.
Meirihluti þjóðar/þjóðkirkjunnar
hefur ítrekað lýst því yfir í skoð-
anakönnunum að hann vill að-
skilnað. Það sem vakir fyrir því
kristna fólki er ekki óvild í garð
kirkjunnar, heldur vill það afnema
þessa hróplegu mismunun til þess
að kirkjan verði aftur trúverðug
og hagi sér í samræmi við þann
boðskap sem henni er ætlað að
boða.
Gunnari Sveinssyni þakkað
Á kirkjuþingi 2001 voru málefni
fríkirkna rædd. Þar fór fram
hreint ótrúleg umræða þar sem
mjög var talað niður til fríkirkju-
fólks og einn megintilgangurinn
virðist hafa verið sá að finna leið
til að koma í veg fyrir að fríkirkj-
ur geti á eigin forsendum sótt í
digra sjóði ríkiskirkjunnar. Þar
talaði Gunnar Sveinsson um frí-
kirkjurnar með mun jákvæðari
hætti en flestir aðrir. Þar talaði
kirkjuþingsmaðurinn sannarlega
sem kristinn safnaðarmeðlimur.
Fríkirkjan og safnaðar-
meðlimurinn
Hjörtur Magni Jóhannsson
fjallar um gagnrýni
á þjóðkirkjuna
’Sögulega séð er ekkisvo ýkja langt síðan allir
Íslendingar voru skyld-
ugir samkvæmt lögum
til að játa kristna trú og
gjalda kirkjustofnuninni
háan skatt. ‘
Hjörtur Magni
Jóhannsson
Höfundur er prestur og forstöðu-
maður Fríkirkjunnar í Reykjavík.
Í MORGUNBLAÐINU 7. febr-
úar sl. skrifar Þorsteinn Baldur
Friðriksson grein um jafnrétti til
rannsókna í háskólum. Hann ber
saman framlög til rannsókna í Há-
skólanum í Reykjavík
og í Háskólanum á
Akureyri. Telur Þor-
steinn að Háskólanum
í Reykjavík sé gróf-
lega mismunað, en að
mulið hafi verið sér-
staklega undir Há-
skólann á Akureyri í
samræmi við það sem
Þorsteinn kallar
„duttlunga ráðherra“.
Þorsteinn fullyrðir að
undirrituðum hafi á
lokaári sínu í ráðu-
neytinu tekist að
hækka rannsóknarframlög til Há-
skólans á Akureyri um 87% á með-
an framlag til Háskólans í Reykja-
vík hafi staðið í stað, og sé þar með
framlag til Háskólans á Akureyri
fjórfalt hærra framlag en Háskól-
inn í Reykjavík njóti.
Þorsteinn Baldursson er formað-
ur Visku, félags stúdenta við Há-
skólann í Reykjavík, og verður að
gera ráð fyrir að hann
ætlist til þess að skrif
hans séu tekin alvar-
lega. Hér með eru
rangfærslur hans leið-
réttar.
Á árunum 2001 og
2002 var Háskólinn í
Reykjavík styrktur af
menntamálaráðuneyt-
inu með 20 milljón
króna árlegu framlagi
til þróunar og upp-
byggingar rannsókna-
starfsemi. Þegar und-
irritaður tók við
embætti menntamálaráðherra, í
marsbyrjun 2002, var Háskólanum
í Reykjavík því ekki ætlað sérstakt
rannsóknafé á fjárlögum. Í und-
irbúningi fjárlaga ársins 2003 beitti
ég mér fyrir því að skólinn fengi
framlag á fjárlögum til rannsókna,
að upphæð 30,6 milljónir króna, en
þar af voru 20 milljónir hluti af
tímabundinni fjárveitingu, sem
ráðuneytið hafði til ráðstöfunar
vegna sölu á svokölluðu Keldna-
landi. Auk þessa veitti ráðuneytið
skólanum 20 milljón króna styrk af
50 m. kr. fjárveitingu sem ráðu-
neytið hafði til að styrkja rann-
sóknir. Alls fékk því skólinn á árinu
2003 rúmlega 50 m. til rannsókna.
Á árinu 2004, þegar tímabundin
fjárveiting vegna Keldna er felld
niður, var skólnum tilkynnt að
ráðuneytið mundi styrkja skólann
a.m.k. til jafns við árið á undan.
Þannig er gert ráð fyrir að heildar-
framlög til rannsókna við Háskól-
ann í Reykjavík verði á árinu 2004
liðlega 50 m. kr.
Á þeim tæplega tveimur árum
sem ég sat í menntamálaráðuneyt-
inu hafa því framlög til rannsókna
við Háskólann í Reykjavík hækkað
úr 20 í 50 m. kr. Formaður Visku
fullyrðir hins vegar að framlögin
hafi staðið í stað. Það er mér hins
vegar ljúft að viðurkenna að 50
milljónir til rannsókna er ekki mik-
ið. Það er þó talsvert skref í rétta
átt, sem ég vænti að þessi ágæta
háskólastofnun kunni að meta, þótt
hún hafi ekki séð ástæðu til að leið-
rétta þessi skrif formanns Visku.
Skólinn er ungur, var stofnaður
1998, og því um áratug yngri en
Háskólinn á Akureyri. Báðar stofn-
anir eru í hraðri uppbyggingu og
vaxtarverkir miklir.
Víkur nú sögunni norður. Þegar
undirritaður settist í stól mennta-
málaráðherra í mars 2002, voru
Háskólanum á Akureyri ætlaðar í
fjárlögum þess árs 107,3 m. kr. til
rannsókna og annarra verkefna.
Þar af voru 38 m. kr. svokölluð
staðaruppbót, sem skólinn kýs að
nýta að hluta til rannsókna, en þó
einkum til að standa straum af
ferðakostnaði og öðrum kostnaði,
sem hlýst af því að reka starfsem-
ina á landsbyggðinni. Í fjárlögum
2003 voru skólanum ætlaðar tæpar
119 m. kr. til rannsókna, auk þess
sem skólinn fékk úthlutað 15 m. úr
rannsóknasjóði ráðuneytisins. Í
heild nemur hækkunin tæpum 25%.
Árið 2003 var erfitt fjárlagaár og
aðhald mikið. Í fjárlögum fyrir
2004 er því gengið út frá því að Há-
skólinn á Akureyri fái á fjárlögum
tæpar 116 m. kr. til rannsókna og
annarra verkefna. Þegar stað-
aruppbót og önnur verkefni hafa
verið dregin frá, nema hrein rann-
sóknaframlög á yfirstandandi ári
62,9 m. kr.
Niðurstaðan er því þessi. Fram-
lagið til rannsókna í Háskólanum á
Akureyri í fjárlögun 2004 lækkar
lítillega, þegar formaður Visku ætl-
ar mér að hafa hækkað framlagið
um 87%. Þegar hann fullyrðir að
framlög til Háskólans í Reykjavík
hafi staðið í stað, er það staðreynd
að framlög til skólans í ráðherratíð
minni hækkuðu úr 20 m. kr. í 50.
Rannsóknarframlög til
Háskólans í Reykjavík
Tómas I. Olrich leiðéttir mis-
sagnir um háskóla ’Formaður Visku, fé-lags stúdenta við Há-
skólann í Reykjavík,
verður að gera ráð fyrir
að skrif hans séu tekin
alvarlega.‘
Tómas Ingi Olrich
Höfundur er fyrrverandi
menntamálaráðherra.