Pressan - 06.02.1992, Blaðsíða 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 6. FEBRÚAR 1992
23
S K O D U N
*
Ovinsælir
krossfarar
STJÓRNMÁL
Neðanjarðar
brautir
V I Ð S K I P T I
MÖRÐUR ÁRNASON
Óvinsældir eru stjórnmálamönnum
hvimleiðar.
Það eru þessvegna ekki góðar frétt-
ir fyrir ríkisstjórnina að fá það á sig í
DV á mánudaginn að einungis þriðj-
ungur landsmanna fylgir henni að
máli, en hérumbil sex af hverjum tíu
eru henni andsnúnir. Það hlýtur til
dæmis að vera merkilegt fyrir hinn
nýorðna formann Sjálfstæðisflokks-
ins að ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar
naut allt sitt skamma líf meira fylgis
en ríkisstjórn Davíðs Oddssonar gerir
nú. Að undanteknum könnunum sem
fram fóru sumarið 1988 og sýndu
svipað fylgisleysi við þáverandi stjórn
og nú er raunin um stjórn Davíðs. En
einsog kunnugt er var það einmitt
einn góðan veðurdag þá um haustið
að Þorsteinn Pálsson baðst lausnar
fyrir sig og ráðuneyti sitt.
Davíð og félagar geta huggað sig
við það að ríkisstjórnin á undan þeim
var ennþáóvinsælli lungann úr sínum
valdatíma, og hélt samt út kjörtíma-
bilið með þeim árangri að rétt fyrir
kosningar var alltíeinu meirihluti
með stjórn Steingríms í könnunum,
og er sennilega ennþá ef einhverjum
„Sumir ráðherranna
minna miklu frekar á
krossfara miðaldanna
en venjulega stjórn-
málamenn í lýðrœðis-
samfélagi öndverðrar
tuttugustu aldar. Veldi
villutrúarmánnanna er
greinilegá falið í opin-
berum rekstri.
Hallalaus ríkissjóður -
það er sjálf Jrúsalem."
dytti í hug að spyrja. Samt voru þær
óvinsældir bæði leiðinlegar og erfið-
ar, bæði fyrir stjórnina sjálfa og stuðn-
ingsmenn hennar í flokkunum og í
samfélaginu.
Það sem einkum olli því að ríkis-
stjórn Steingríms Hermannssonar
stóð af sér óvinsældir í könnunum,
stöðugan andróður öflugustu fjöl-
miðla, og ófyrirleitna stjórnarand-
stöðu Sjálfstæðisflokksins, var að hún
trúði því um sjálfa sig að hún hefði
hlutverki að gegna: endurreisn í at-
vinnumálum, sókn til stöðugleika og
jafnvægis í efnahagslífi. Meðan árang-
ur var sýnilegur á þessum samtengdu
sviðum, og engar verulegar blikur á
lofti annarstaðar, hélst sú stjórn sam-
an þrátt fyrir erfiðleika og hvimleiðar
óvinsældir, og uppskar það að lokum
að ná ekki aðeins skoðanakannana-
meirihluta.
I stuttu máli er þetta einfalt: ef
menn halda að þeir séu á réttri leið og
þykjast sjá um það sannfærandi teikn,
þá skipta óvinsældir í könnunum ekki
máli, þótt þær geti til skamms tíma
þrengt svigrúm til athafna og dregið
úr áhrifavaldi leiðtoga.
Ríkisstjórn Davíðs Oddssonar er að
því leyti sviplík þeirri sem á undan
kom að hún telur sig vera stjórn með
hlutverk. Ólíkt er hinsvegar að með-
an fyrri ríkisstjórn var einkar jarð-
bundin, oft einum of, þá hefur þessi
hér á sér upphafinn blæ og nánast trú-
arlegan. Sumir ráðherranna minna
miklu frekar á krossfara miðaldanna
en venjulega stjórnmálamenn í lýð-
ræðissamfélagi öndverðrar tuttug-
ustu aldar. Veldi villutrúarmannanna
er greinilega falið í opinberum
rekstri. Einkavæðing — hvað sem það
kostar, stendur gullnum stöfum á
gunnfánum í fylkingarbrjósti. Halla-
laus ríkissjóður — það er sjálf Jerúsal-
em. Og hvað eru skattahækkanir og
velferðarskurður á við slíkan áfanga-
stað?
Krossfarar af þessu tæi skeyta lítið
um óvinsældir, því að jafnvel þær eru
þeim merki um að allt gangi vel: Laun
heimsins eru vanþakklæti, og sigur-
hnossið er við enda brautarinnar.
Hinsvegar kunna óvinsældirnar að
verða þeim skeinuhættar ef veruleik-
inn fer að beina krossferðinni útum
holt og hóla og síðan útum þúfur og
loks útí sandinn.
Veruleikinn einsog hann blasir við
núna gefur því ekki undir fótinn að
krossfararnir nái Landinu helga. Ál-
málið er búið í bili. Evrópumál öll í
óvissu. Niðurskurður í velferðarkerf-
inu hefur verið klúður ofaná annað
kiúður, og meira að segja Moggi talar
um naut í flagi. Hækkun á sköttum og
gjöldum er farin að koma illa við
pyngju almennings án þess að hann
sjái nokkuð í staðinn. Verktaka-
hneykslið hefur leitt í ljós yfirstétt for-
réttindahópa og rentuteljara sem ekki
taka þátt í annarra erfiðleikum. Fram-
undan kynni atvinnuleysi að verða
stórvandamál í fyrsta sinn á okkar
tímum án þess nokkur viti hvernig á
að bregðast við. Og fjárlagahalli síð-
asta árs, — milljarðamunur á áætlun
Friðriks og niðurstöðum á nokkrum
mánuðum — hefur vakið ugg meðal
þeirra sem gerst þekkja um fjármála-
stjórn og efnahagsvit í ríkisstjórninni.
Ef þessi veruleiki segir fyrir um
framhaldið má búast við að hinar
hvimleiðu óvinsældir verði ráðherr-
unum loks að seigdrepandi áhyggju-
efni.
Höfundur er íslenskufræöingur.
ÓLAFUR HANNIBALSSON
Um jólin áskotnaðist mér ævisaga
Damons Runyons, hins ameríska
blaðamanns og rithöfundar, sem
meðal annars vann sér það til frægðar
að koma glæpaklíkunum, sem upp
risu í New York á bannárunum, fyrst
á bók og þaðan á hvíta léreftið. Höf-
undur ævisögunnar er annar kunnur
blaðamaður, Jimmy Breslin, og hann
leitast við að endurskapa ekki aðeins
æviatriði Runyons, heldur það and-
rúmsloft, sem hann lifði og hrærðist í
á Broadway allt frá aldamótum fram
yfir bannárin. Þetta gefur honum ým-
is tilefni til að útlista hvernig mikil
auðæfi verða til á ameríska vísu. Ég
ætla að tilfæra hér einn kafla:
„í hvert sinn sem farsæll stjórn-
„Kaupsýslumaðurínn
slœr stjórnmálamann-
inum gullhamra með
knékrjúpandi kurteisi
sinni og það ómögulega
á sér stað:
stjórnmálamaðurinn
fyllist öryggiskennd og
fyllist ómótstœðilegri
hvöt til að auka við
auðœfi vinar síns
kaupsýslumannsins. “
málamaöur og kaupmaður hittast er
eins og nýjar vonir kvikni. Stjórn-
málamaðurinn, fátæklingur í saman-
burði við manninn við hlið hans, er
ævinlega bæði hræddur og heillaður
við hugmyndina um að öðlast inn-
göngu inn í heim viðskiptanna og
græða á því stórar fúlgur. Kaupsýslu-
maðurinn með alla vasa fulla af pen-
ingum ber óttablandna lotningu fyrir
þeim, sem þorir að standa frammi fyr-
ir subbulegum mannfjöldanum og
knýja hann til að fagna sér. f nálægð
hvor annars óskar hvor um sig þess
undir niðri að hann væri í hlutverki
hins, en þar fyrir utan eru þeir svo af-
brýðisamir hvor út í annan að jaðrar
við geðveiki. Samt virðast kaupsýslu-
og stjórnmálamenn yfirleitt mjög vin-
samlegir hver öðrum og mynda lokað
samfélag, sem einungis með mestu
tregðu hleypir inn óviðkomandi aðil-
um, nema slíkur aðili eigi svimandi
helling af peningum, en þá hættir
hann líka um leið að verða óviðkom-
andi aðili. Stundum er þeim pening-
um ekkert beitt, en hinn óviðkom-
andi aðili verður að eiga mikið af
þeim. Hvernig geturðu þráð að vera
hinn aðilinn, ef hann á enga peninga?
Kaupsýslumaðurinn slær stjórnmála-
manninum gullhamra með knékrjúp-
andi kurteisi sinni og það ómögulega
á sér stað: stjórnmálamaðurinn fyllist
öryggiskennd og fyllist ómótstæði-
legri hvöt til að auka við auðæfi vinar
síns kaupsýslumannsins. Þótt það sé
auðvitað undirskilið að stjórnmála-
maðurinn fái nokkuð fyrir sinn snúð
er það ofan hvers manns skilningi
hvað það er oft mikið smáræði sem
þeir sætta sig við. Engin upphæð er of
smá fyrir stjórnmálamanninn að
hrifsa, eða fyrir kaupsýslumanninn
að falbjóða. Þar sem nálega allur ætt-
arauður í Bandaríkjunum er til kom-
inn með því að almannalandi var stol-
ið meðan almenningur hafði öðrum
hnöppum að hneppa — og af fólki,
sem þráir peninga en kærir sig ekki
um að vinna fyrir þeim, af mönnum
sem skreyta sig titli byggingarmeistar-
ans, en hafa þó aldrei rekið nagla í
spýtu — hefur sambandið milli stjórn-
mála- og kaupsýslumanns aldrei orð-
ið nánara en á þeim tíma, sem neðan-
jarðarbrautir New York voru byggð-
ar.“
Fídusinn var auðvitað að vita hvar
neðanjarðarbrautirnar mundu liggja
og stöðvarnar koma, kaupa landið
ódýrt og selja dýrt eða byggja á því.
Meðal þeirra, sem Breslin nefnir til
sögunnar, er Charles Barney, sem að
lokum batt enda á líf sitt. „Það atvik,"
segir Breslin, „varð ekki til að hindra
erfingja hans, sem stofnuðu verð-
bréfafyrirtækið Smith Barney og
höfðu að kjörorði: „Við græðum fé
upp á gamla mátann. Við vinnum fyr-
ir því.“ Þeir hefðu átt að segja, „Við
stelum því,“ en það er allt í góðu lagi.
Þetta er Ameríka. Morgenthau-erf-
ingjarnir tókust á hendur að bjarga
landinu og skera upp herör gegn spill-
ingunni. (Einn þeirra er dómarinn í
New York, sem nýlega dró alheims-
bankasamsteypna BCCl fyrir rétt, inn-
kot greinarhöfundar.) Engum pening-
um var nokkru sinni skilað til baka.“
Hvaða erindi á tilurð neðanjarðar-
brautanna í New York fyrir tæpri öld
við lesendur Pressunnar í dag?
Kannski ekkert. En eins og Breslin
segir: „Þetta er Ameríka." Og það
sem Bandaríkjamönnum er tamt að
kalla „The American Way of Life“ er
nú á sigurför um heiminn.
Höfundur er blaðamaður.
FJÖLMIÐLAR
Fjölmiðlar eru ekki dómstólar
Eg vona að það sé ekki vegna
þess að ég sé harðbrjósta, en mikil
lifandi ósköp eru mér farnar að
leiðast endalausar vitnaleiðslur
opinberra starfsmanna um hversu
erfitt sé að skera niður kostnað
eða hversu sárt sé að lifa án gull-
tryggrar vissu um atvinnu til ævi-
loka.
Ég hef aldrei unnið hjá ríkinu,
utan tvö misseri þegar ég var
gæslumaður á Kleppi. Hjá þeim
fyrirtækjum sem ég hef unnið hef-
ur gengið á ýmsu. Þegar harðnaði
á dalnum gripu sum til aðhaldsað-
gerða og skáru niður ýmsan
kostnað. Þau fyrirtæki sem gerðu
það ekki enduðu á hausnum. Ég
hef líka unnið hjá fyrirtækjum þar
sem gripið hefur verið til þess ráðs
að segja öllum starfsmönnum upp
til að forsvarsmenn fyrirtækjanna
gætu haft frjálsari hendur við end-
urskipulagninu þeirra. Þótt það sé
hundfúlt að fá uppsagnarbréf hef
ég lifað það af. Ég held meira að
segja að ég beri þess ekki mikil
merki í dag. Ekki nema ég sé
svona harðbrjósta vegna þessa.
En ég á að minnsta kosti erfitt
með að skilja allan þennan harma-
grát opinberra starfsmanna þótt
þeir þurfi að lifa við niðurskurð á
vinnustað. Enn síður skil ég hvers
vegna þessum harmagrát er sjón-
varpað og útvarpað nánast linnu-
laust. Hjá sumum fjölmiðlum, til
dæmis Ríkissjónvarpinu, eru þetta
nánast einu fréttirnar sem maður
fær af niðurskurði ríkisútgjalda.
Og það er leiðinlegt að Ríkis-
sjónvarpið skuli ganga lengst í því
að koma á framfæri hagsmunum
opinberra starfsmanna og félaga-
samtaka þeirra, þar sem frétta-
menn Ríkissjónvarpsins eru ein-
mitt opinberir starfsmenn. Þótt
þeir eigi ekki að skella skollaeyr-
um við því sem talsmenn opin-
berra starfsmanna hafa að segja
ættu þeir að gæta sín sérstaklega
á að fréttaflutningur þeirra af nið-
urskurðinum fái ekki slagsíðu af
háværum harmagráti eins hags-
munaaðila.
Vitlausasta tilleggið í þennan
fréttaflutning allan var daginn
sem Morgunblaðið birti það eftir
Birgi Guðjónssyni á launaskrif-
stofu fjármálaráðuneytis að kom-
inn væri tími til að afnema biðlaun
opinberra starfsmanna og setja þá
á uppsagnarfrest sambærilegan
uppsagnarfresti starfsmanna á al-
mennum markaði. Þá birtist Sig-
ríður Kristinsdóttir, formaður Fé-
lags starfsmanna ríkisstofnana, á
skjánum og sagði aðstöðu opin-
berra starfsmanna svo sérstaka að
það réttlætti biðlaunin. Helstu
rökin voru þau að opinberir starfs-
menn væru bundnir þagnar-
skyldu.
Ja, hérna. Ég sem hef sýnt þeim
fyrirtækjum sem ég hef unnið hjá
trúnað án þess að fá nokkuð borg-
að fyrir það.
Gunnar Smári Egilsson
„Má vera, að Al-
þýðublaðið kom-
ist enn fyrir í eld-
spýtustokki, en
það hefur aldrei
komist fyrir í lík-
kistu eins og
reyndin varð um
Þjóðviljann. “
Ingólfur Margelrsson
rltstjórl ístarfslsyfl.
Dr hvíla glerhúsinu
„DV er óumdeilanlega metn-
aðarlítill afþreyingarmiðill
sem skiptir engu máli í vit-
rænni þjóðmálaumræöu.“
Gunnar Stelnn Pólsson
auglýslngamaður.
Eflirmæli ársins
„Skoðanir mínar í gegnum ár-
In hafa mótast af því að mér
\finnst Þjóðviljinn vera reiður,
skapvondur, ósanngjarn, ein-
sýnn, lyginn og forstokkað-
ur.“
Jónas Krlstjánsson
rltstjóri.
Er lón Baldvin
þá þungarokkari?
„Við munum biðja Guð að
hreinsa þessa óværu af land-
inu sem allra fyrst og hjálpa
þessum vesalingum á Akra-
nesi, sem eru að kalla þetta
yfir sjálfa sig og æskulýðinn
þar.“
Gunnar Þorsteinsson
hjó Krossinum.
Fréttahaukar
„Við bíðum því átekta.“
Vlad(m(r Vortianko
hjá rússnesku
upplýslngaþjónustunnl.
100 heetafla snlgill
„Það sem við viljum gera og
okkar tilboð miðar að er að
tengja aldur og reynslu við
hestöfl í tryggingunum.“
Þorstelnn Marel Júllusson,
talandi snlglll.
Hver fengi
sjoppurnar?
„Við gætum keypt megnið aí
húsum í miðborginni ef við
hefðum áhuga á því.“
Salome Þorkelsdóttlr þlngforsetl.
Gereyðandinn
i erfiðleikum
„Það er alveg ljóst að við er-
um í erfiðleikum.
Stjórnarflokkarnir eru að
vinna mjög erfið en óhjá-
kvæmileg verk.
Við erum náttúrlega ekkert
vinsælir fyrir það.“
Slghvatur Björgvlnsson
nlðurskurðarhn(fur.