Pressan - 17.09.1992, Blaðsíða 28

28
FIMMTUDAGUR PRESSAN 17. SEPTEMBER 1992
Tíu öruggar aðferðir til að sjá hverjir eru
Hreinræktaðir lýðskrumarar eru kannski ekki si/o ýkja algengir. En margir stjórnmálamenn bera með sér ögn af lýð-
skrumaranum og sumir kannski meira en lítið. Nú þegar umræður um Euröpska efnahagssvæðið standa sem hæst á Al-
þingi er líklega tímabært fyrir kjósendur að læra að þekkja úr helstu lýðskrumarana og einkenni þeirra.
1. LYÐSKRUMARINN
TALAR I SIBYLJU OG
HELDUR LANGAR EIN-
RÆOUR
Að tala er ær og kýr lýðskrum-
arans. Hann á sínar sælustu
stundir í ræðustóli eða framan við
sjónvarpsmyndavélar. Hann talar
án afláts, heldur langar einræður,
endurtekur sig oft, en vegna þess
að hann heldur í raun leiksýningu
í hvert sinn sem hann opnar
munninn hefur hann lag á því að
láta fólk hlusta á sig. Að vissu leyti
neyðir hann það til þess.
Lýðskrumarinn er aldrei feim-
inn eða
hóg-
skrifa ræður fyrirfram og velta fyr-
ir sér hverju orði. Lýðskrumarinn
talar blaðlaust, af andagift; allt
annað er of þunglamalegt og heft-
ir beina sambandið við lýðinn
sem er mesta lífsfylling hans.
Ekki það að hann sé að segja
einhver ný tíðindi. Það gerir hann
sjaldnast. Oft gengur hann ekki
lengra en að hlera eftir skoðunum
lýðsins, sem fyrir honum er líkur
ástkonu sem hann er alltaf að
reyna að ná valdi yfir. Hann tekur
undir skoðanir fólksins, beygir sig
undir þær, gerir þær að sínum,
þótt kannski finnist honum þær
hvort tveggja fáránlegar og fýrirlit-
legar. Þannig beitir hann lýðnum
fyrir vagn sinn og ef ekki er höfð
aðgát er lýðurinn innan skamms
farinn að draga hann á eftir sér
með erfiðismunum.
Lýðskrumarinn vinn-
ur ekki á sama plani og
annað fólk, og í raun
álítur hann sig á
öðru og æðra plani
en það fólk sem
honum hefur
verið falið að
ráðskast
e ð .
efhanntelur^
er hræddur um að verða sér til
skammar eða koma upp um van-
þekkingu sína, þótt hann tali oft
löngum stundum um hluti sem
hann hefur ekki hundsvit á. Hon-
um er hjartanlega sama um slíkt
og þess vegna er sjaldan hlegið að
honum — mönnum hættir meira
að segja til að taka mark á því sem
hann segir. Hann er óforbetran-
legur blaðrari sem aldrei þagnar;
hann hendist milli ræðustóla,
blaðamannafunda, sjónvarps-
stöðva og hvatningasamkoma
með stuðningsmönnum. Með
sjónhverfmgum sínum fær hann
fólk alls staðar til að hlusta á sig.
Honum frnnst fráleitt að lesa
upp ræður. Slíkur er háttur smá-
menna sem hafa lítið hlutverk í
lífinu. Þeir
Þess vegna hirðir lýðskrumarinn
ekki um rök. Hans tungutak er
mál tilfmninganna, hann talar
ekki rólegum tóni og yfirveguð-
um, heldur af ástríðu og tilfinn-
ingu; hann beitir ekki köldum og
leiðinlegum rökum heldur heitum
loga þess sem hefur mikla sann-
færingu. Hann leitast ekki við að
útskýra, heldur vill hann hrífa Iýð-
inn með sér.
Smámenni geta setið í hverju
horni og pússað lítil orð sem þeir
raða saman í litlar og nákvæmar
myndir. Líklega hlustar enginn.
Með stórum orðum bregður lýð-
skrumarinn upp mikilfenglegum
myndum, hræðilegum eða fögr-
um — og áheyrendur sperra eyr-
un, hvort sem þeim er það á móti
skapi eða ekki. Hann
býr til ný orð, alls kyns
samsetningar, sem eru
svo þrungnar gildismati
að menn setur hljóða
þegar þeir heyra þær. Það slær
lýðskrumarann ekki út af laginu
að þessi nýyrði eru yfirleitt ónot-
hæf í vitrænni samræðu.
Fyrir lýðskrumaranum eru orð
hvorki heilög né dýrmæt. Út úr
þeim er hægt að snúa eftir hentug-
leikum, allt til að klekkja á and-
stæðingnum, vekja á honum and-
úð og tortryggni, gera hann hlægi-
legan eða asnalegan, eða það sem
betra er — láta hann líta út eins
og glæpamann og svikara.
En nú getur hið óvænta
náttúrlega gerst og
lýðskrumarinn orð-
ið aðili í einhverju
hneykslismáli,
hann getur far-
ið frjálslega
með fjármuni
sem hann á
ekki eða sofið
hjá konu sem
hann hefði
betur iátið í
friði. Yfirleitt
„Hans tungutak er ekki mál
tilfinninganna, hann talar
ekki rólegum tóni og yfin/eg
uðum, heldur af ástríðu og
tilfinningu."
Lít
ilfjörlegir
stjórnmála
menn umgangast
orð eins og þau hafi einhverja vigt,
lýðskrumaranum finnst ekkert at-
hugavert við að kalla saklausan
krata „kommúnista", góðlyndan
íhaldskarl „landsölumann", duft
til að búa til ís „landbúnaðaraf-
urðir“, fáeina kaupsýslumenn úti í
bæ „fjórtán fjölskyldur“.
3. LÝÐSKRUMARINN
SER HNEYKSLI I
HVERJU HORNI
Það eru hneyksli út um allt. Alls
staðar kemur lýðskrumarinn auga
á hneyksli. Hann elskar hneykslis-
mál. Hann bregður hart við, rýkur
upp til handa og fóta og reynir
með öllu sínu málskrúði að telja
öllum öðrum trú um hvílíkt stór-
hneyksli þetta hneyksli sé. Lýð-
skrumarinn gætir þess að það fari
hneykslisbylgjur um samfélagið.
Oftast er hann svo hneykslaður að
hann telur sig ekki geta komist hjá
því að kveðja sér hljóðs á þingi
eða halda blaðamannafund.
Yfirleitt er þó eitthvert grund-
vallar- eða meginhneyksli sem
lýðskrumarinn miðar allt við. Ótal
smáhneyksli eru svo eins og útibú
eða hjáleigur frá aðalhneykslinu
sem tröllríður öllu. Víða í útlönd-
um er til dæmis meginhneykslið
fjöldi útlendinga sem hafa fengið
leyfi til að búa í viðkomandi landi.
Aukahneyksli eru svo vandamál á
borð við eiturlyfjaneyslu og eyðni,
sem lýðskrumarinn telur ósjálffátt
að hljóti að vera runnin undan
rifjum útlendinga.
má ganga að því
sem vísu að lýð-
skrumarinn bregðist alltaf við
slíku með sama hætti: Með lát-
lausu málæði og undanbrögðum
reynir hann að skella skuldinni á
þá sem hann telur vera óvildar-
menn sína og hljóti því einnig að
standa fyrir ófrægingarherferð á
hendur sér. Hann kennir semsagt
andstæðingum sínum í pólitík
um, en kannski þykir honum
ennþá heppilegra að finna blöð og
fjölmiðla í fjöru. Fjölmiðlana er
hægt að ásaka um allt sem miður
fer, það eru einu sinni þeir sem
segja vondu fréttirnar. Fyrir lýð-
skrumaranum er kjarni málsins
semsagt ekki glæpurinn, heldur
það hvernig blöðin brugðust við
honum.
4. LÝÐSKRUMARINN
HIRÐIR EKKI UM
STADREYNDIR
Það er gjörsamlega útilokað að
rökræða við lýðskrumara. Hann
er ónæmur fýrir rökum, og líklega
má ganga út ff á því sem vísu að
hann heyri ekki hvað aðrir
segja. Ekki bara að hann
skelli við skollaeyrunum,
því líklega hefur hann ekki
heyrt aðrar raddir en sína
eigin og jábræðra sinna í
marga áratugi. Það reynir
mikið á taugarnar að freista
þess að koma vitinu fyrir lýð-
skrumara; þeir sem hafa
reynt hafa flestir
„Með stórum erðum bregður
lýðskrumarinn upp mikilfeng-
legum myndum, hraeðilegum
eða fógrum — og áheyrendur
sperra eyrun."
„Hann vill nofa valdið fil að
bjarga fólki, ef ekki frá öðr-
um, þá frá sjálfu sér."
það er sóun á tíma og kröftum.
Lýðskrumarinn er múraður inni í
vígi eigin skoðana og sannfær-
inga.
Lýðskrumarinn hefur stórar
lausnir og oftast nær eru þær allt-
umfaðmandi. Þær eru sjaldnast
neitt tiltakanlega Qölbreyttar og
oftast er hann lítið fyrir að hirða
um smáatriði. Málflutningur hans
hefur einatt upphaf og endi í sama
punkti; kannski eru það millilið-
irnir sem allt eru að drepa, eða
sauðkindin og bændurnir sem eru
að eyða lífvænleika þessa lands,
eða þá óalandi kapítalistar eða
óferjandi kommúnistar. Lýð-
skrumarinn talar einfalt og
skýrt og flækir ekki hlutina
að óþörfu.
Hann hefur skipað hug-
myndum sínum í kerfi. AU-
ar staðreyndir sem passa
ekki við kerfið eru ósjálfrátt
túlkaðar upp á nýtt, þeim hag-
rætt eða þeim hafnað. Gagnrýni
bítur ekki á kerfið, hún myndi
aldrei ná að rjúfa gat á varnar-
garðinn. Kerfið er heilt — að
vissu leyti er það
vítahringur.
Lýðskrumarinn
ályktar og liggur
ekki á þeirri
skoðun sinni að
allar mótbárur hljóti að vera
sprottnar af óeðlilegum hvötum,
líklega hagsmunum þess sem
andmælir eða einhverra lags-
bræðra hans.
Þess vegna eru hugmyndir lýð-
skrumarans skotheldar og þannig
getur hann boðað fullvissu sína af
ótta við dauðann, árásarhneigð,
löngun til að jafna um óvini sína,
hatur.
Hann útmálar andstæðinga
sína sem ofsækjendur sem noti
hvert tækifæri til að klekkja á sér,
enda þýðir ekki að beita neinni
hálfvelgju. Lýðskrumarinn heldur
að fólki skelfilegum og ógnvæn-
legum myndum, sem geta haft
áhrif á skynsamasta og dagfars-
prúðasta fólk. Hann þrumar um
glæpamenn sem fara myrðandi,
rænandi og nauðgandi, eiturlyfja-
sala sem leggja heimili í rúst — og
kannski gengur hann skrefinu
lengra og talar um útlendinga sem
koma og eyðileggja tungumálið
okkar, skyldfólkið sem kemur
hingað og Qölgar sér — það er
engin hemja hvílíkri svívirðu lýð-
skrumarinn getur lýst, en eiturlyf,
alnæmi og glæpir eru vatn á myllu
hans.
Af því lýðskrumarinn snið-
gengur með þessu þær heilastöðv-
ar þar sem vitsmunirnir hafa að-
setur getur besta fólki stundum
virst að rödd hans sé fersk og
skynsöm. Það er eitthvað sem
hvíslar að kannski hafi hann rétt
fýrir sér, þegar reyndin er sú að
hann hefur ekki annað gert en að
sá tortryggni, öryggisleysi og ótta.
I slíku andrúmslofti þrífst hann
líkaeinnabest.
6. LÝDSKRUMARINN
EINFALDAR
Hvemig á maður að fá alla hina
til að hugsa það sem maður vill að
þeir hugsi? Adolf Hitler, skæðasti
lýðskrumari aldarinnar, kunni
svarið. „Með því að nota
töffamátt einfaldana,
I andspænis þeim
ÉL | hrynur öll mót-
■k spyrna,“ er haft
■ eftir harðstjóran-
um.
Hitier þóttist
nefnilega viss um
| lært að
slíkri ákefð.
5...LÝDSKRUMARINN
HOFDAR TIL LAGRA
HVATA
Það er ekki aðferð lýðskrumar-
ans að höfða til skynseminnar eða
vitsmunanna. Þar stæði hann
fljótt á gati og yrði vægast sagt hjá-
kátiegur. Nei, hann notar rök til-
finningalífsins, sem yfirleitt eru
óhrekjandi. Hann höfðar til þeirra
heilastöðva sem geyma frumstæð-
ar og lágar hvatir sem mann-
skepnan á sameiginlegar með
dýrunum — tortryggni, hræðslu,
að fólk væri heimskt, það væri
hægt að reka það eins og sauði. Og
kannski hafði hann rétt fýrir sér,
að minnsta kosti starfa flestir lýð-
skrumarar sem eitthvað kveður
að eftir þessu meginatriði: Þorri
fólks veit að A er fýrsti stafurinn í
staffófinu. En ef reynt er að skýra
út fýrir því að B sé næsti stafur er
hluti fólksins hættur að vera með
á nótunum. Því sé best að halda
sig við A, fáeinar einfaldar fullyrð-
ingar, sem þurfa alls ekki að vera
snjallar, nýjar eða ffumlegar. Gott
er til dæmis að ala á ótta við eitt-
hvað óþekkt, útiendinga eða Evr-