Morgunblaðið - 04.06.2004, Qupperneq 36

MINNINGAR
36 FÖSTUDAGUR 4. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
F
yrir mánuði öðlaðist
ung bandarísk kona
að nafni Lynndie
England heims-
frægð. Ekki fyrir
íþróttaafrek, útlit eða sönghæfi-
leika, heldur fyrir að að vera í
bandaríska hernum í Írak og koma
fyrir á myndum af niðurlægðum
íröskum föngum.
Myndirnar staðfesta pyntingar
og niðurlægingu á föngum sem
mannréttindasamtök á borð við
Amnesty International höfðu fyrir
löngu bent á að ættu sér stað. Þær
urðu hins vegar ekki fréttaefni fyrr
en þær náðust á mynd. Ljós-
myndin er máttugri en penninn, að
því er virðist.
Myndirnar frá Abu Ghraib af-
hjúpuðu í einu
vetfangi
ákveðna goð-
sögn sem hef-
ur verið furðu
lífseig. Hún er
sú að þrátt fyr-
ir þær hörmungar sem stríð valdi,
séu herir nauðsynlegir til þess að
verja heiður föðurlandsins. Sam-
kvæmt goðsögninni eru tengsl
milli hermennsku og karlmennsku.
Hinn dæmigerði hermaður er ung-
ur karlmaður sem berst fyrir þjóð
sína af hugsjón. Þegar stríðið er
unnið heldur hann þreyttur en
brosandi heim á leið. Konan og
börnin kyssa hann á flugvellinum
og blaðaljósmyndari festir fjöl-
skylduna hamingjusömu á filmu.
Þrátt fyrir að oft hafi verið bent
á þann hrylling sem stríð hafa í för
með sér, er enn óútskýranlegur
ljómi yfir þeim og kemur hann
skýrt fram í mörgum bandarískum
bíómyndum.
Viðbrögð ýmissa háttsettra
bandarískra embættismanna og
íhaldssams fólks vestanhafs við
pyntingunum, sýna hversu annt
þessu fólki er um að goðsögninni
um heri og stríð sé viðhaldið. Þing-
menn hafa sagt að þeir skilji ekki
hvernig „þetta fólk“ komst í banda-
ríska herinn og lýst undrun á að
annað eins geti gerst innan vé-
banda hans. Bush-stjórnin hefur
lagt áherslu á að pyntingarnar í
Abu Ghraib séu alls ekki lýsandi
fyrir starfsemi hersins og að þeim
„örfáu“ einstaklingum sem að þeim
stóðu, verði refsað. Að átökunum
loknum verði fangelsið svo rifið.
Sérstaka athygli mína vöktu við-
brögð Ann Coulter, íhaldssams
dálkahöfundar vestra, við málinu,
en hún virðist varpa sökinni á
pyntingunum á kynsystur sínar.
Sagði Coulter að mál Lynndie
England sýndi að ekki ætti að
hleypa konum í herinn. Konur
væru einfaldlega grimmari en
karlmenn!
Skoðum fyrst goðsögnina um
hermanninn hugumprúða, sem
berst stoltur til sigurs í stríði fyrir
þjóð sína. Staðreyndin sú að marg-
ir hermenn í bandaríska hernum
eru ungt fólk af fátækum uppruna.
Í þessu fólki blundar ekki þrá til
þess að berjast í stríði fyrir föð-
urlandið. Í nýlegri grein í blaðinu
Guardian útskýrir einn þeirra her-
manna sem nú sætir rannsókn
vegna misþyrminga á föngum í
Írak, veru sína í hernum með eft-
irfarandi hætti: „Ég vissi ekkert
um herinn nema að þeir myndu
greiða skólagjöld mín í háskóla.“
Aðrir fara í herinn til þess að eiga
kost á ókeypis heilbrigðisþjónustu.
Hin smávaxna Lynndie England
ólst upp í hjólhýsahverfi í Vestur-
Virginíu, einu fátækasta ríki
Bandaríkjanna.
Til þess að fyrirbyggja allan
misskilning er rétt að geta þess, að
undirrituð telur fátækt ekki rétt-
læta misgjörðir og pyntingar á
fólki. En óhætt er að fullyrða, að
margt fólk sem gengur í herinn,
gerir það ekki af löngun til þess að
falla að ákveðinni karlmennsku-
ímynd, eða vegna þess að það lang-
ar til þess að verða sent á átaka-
svæði. Fullyrða má að ýmsir
bandarískir hermenn líti fyrst og
fremst á veru sína í hernum sem
leið til þess að brjótast úr fátækt.
Ekki kemur heldur á óvart að
pyntingar eigi sér stað innan vé-
banda hersins og þær eru svo
sannarlega ekkert nýtt eða ein-
stakt fyrirbrigði. Nú í vikunni
skoruðu ellefu samtök og net-
miðlar á ríkisstjórn Íslands að
koma á framfæri við Bandaríkja-
stjórn formlegum og skýrum mót-
mælum við þau mannréttindabrot
sem viðgangast í herstöð stjórn-
arinnar við Guantanamo-flóa á
Kúbu.
Beiting hervalds felur í sér að
reynt er að ná markmiðum með of-
beldi. Vissulega er ætlast til þess
að hermenn beiti einungis „lög-
mætu ofbeldi“ sem ríkisstjórn
þeirra hefur fyrirskipað þeim að
framkvæma og lítur með velþókn-
un á. Ekki kemur samt á óvart að
hermenn freistist til þess að taka
valdið til að kúga aðra í eigin hend-
ur.
Alvarlegast við viðbrögð banda-
rískra ráðamanna er þó að í þeim
felst að sú skoðun að ekkert sé at-
hugavert við þær aðferðir sem
Bandaríkjamenn og bandamenn
þeirra kjósa að beita í því skyni að
„frelsa“ Írak. Hér er átt við stríðið
sjálft og þá skoðun bandarískra
ráðamanna, að vera erlendra her-
liða í Írak sé sjálfsögð og æskileg.
Eini bletturinn á hernáminu séu
pyntingar „örfárra“ hermanna á
föngum í Abu Ghraib.
En fórnarkostnaðurinn við stríð-
ið er gríðarlegur. Ljóst er að mörg
þúsund saklausir borgarar, karlar,
konur og börn hafa látið lífið í því.
Mér er til efs að margir Banda-
ríkjamenn og aðrar stuðnings-
þjóðir stríðsins kysu að kalla annað
eins yfir sjálfar sig. Ætli við mynd-
um ekki vilja að reynt yrði til
þrautar að finna lausn, áður en
sprengjum færi að rigna yfir okk-
ur.
Og engu breytir fyrir þá sem
beittir voru pyntingum í Abu
Ghraib að fangelsið sjálft verði rif-
ið. Byggingin sjálf er einungis um-
búðir utan um rotið innihald, sem
þarf að taka til róttækrar endur-
skoðunar.
Eftirfarandi orð bandarísks
dálkahöfundar um pyntingarnar í
Abu Ghraib voru mælt til banda-
rísku þjóðarinnar, en þau gætu
jafnframt átt við á hinu „staðfasta“
Íslandi.
„Ef okkur líka ekki myndirnar
af okkur sjálfum frá Abu Ghraib,
ætti okkur ekki að líka stríðið.“
Góði dátinn
Lynndie
…engu breytir fyrir þá sem beittir voru
pyntingum í Abu Ghraib að fangelsið
sjálft verði rifið. Byggingin sjálf er
einungis umbúðir utan um rotið inni-
hald, sem þarf að taka til róttækrar
endurskoðunar.
VIÐHORF
Eftir Elvu Björk
Sverrisdóttur
elva@mbl.is
✝ Njáll Hólmgeirs-son fæddist í
Fossseli í Reykdæla-
hreppi 24. febrúar
1919. Hann lést á
dvalarheimilinu
Hvammi á Húsavík
26. maí síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Hólmgeir Björnsson,
f. 24. ágúst 1880, d.
20. mars 1966, bóndi
í Fremstafelli,
Hriflu, Fossseli,
Hömrum, Hjalla og
Víðum og kona hans
Guðfinna Sigurjóns-
dóttir, f. 15. janúar 1885, d. 25.
mars 1937. Njáll átti tvær eldri
systur: Fjólu, f. 24. mars 1910, d.
17. október 1992, húsfreyju í
Glaumbæjarseli, Hömrum og
Hjalla í Reykjadal og Sigrúnu
Kristbjörgu, f. 13. maí 1914, d.
6. apríl 1973, húsfreyju á Brett-
ingsstöðum í Laxárdal, Tungu-
gerði á Tjörnesi og Húsavík.
Njáll bjó með foreldrum sín-
um í Fossseli frá 1919 til 1936
og á Hömrum í Reykjadal frá
1936 til 1938. Bjó síðan með föð-
ur sínum, í mótbýli við eldri
systur sína Fjólu og mann henn-
ar Stefán Jón Tómasson, á
Hjalla í Reykjadal frá 1938 til
1962.
Njáll kvæntist 3.
júní 1962 Aðal-
björgu Þorvalds-
dóttur, f. 1. október
1916. Foreldrar
hennar voru hjónin
Þorvaldur Pálmi
Guðmundsson, f. 29.
júní 1872, d. 15.
nóvember 1953
bóndi á Völlum í
Þistilfirði og kona
hans Jónína Krist-
veig Kristjánsdótt-
ir, f. 7. október
1874, d. 26. apríl
1947. Aðalbjörg var
ekkja Ketils Sigurgeirssonar, f.
3. desember 1912, d. 14. október
1956, bónda í Stafni, Reykjadal.
Aðalbjörg eignaðist tvær dætur
með Katli: Kristínu Ingibjörgu
og Jónínu Kristveigu.
Njáll og Aðalbjörg bjuggu í
Víðum í Reykjadal frá 1962 til
1974 og á Narfastöðum í sömu
sveit frá 1974 til 1986. Þau
brugðu þá búi og fluttu til Húsa-
víkur. Bjuggu fyrst í Þórshamri
en síðan lengst af á dvalarheim-
ili aldraðra, Hvammi. Aðalbjörg
lést á sjúkrahúsinu á Húsavík 9.
maí 2001.
Útför Njáls verður gerð frá
Einarsstaðakirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
Kærleikurinn öfundar ekki.
Kærleikurinn er ekki raupsamur, hreykir
sér ekki upp.
Hann hegðar sér ekki ósæmilega, leitar
ekki síns eigin, hann reiðist ekki, er ekki
langrækinn.
Hann gleðst ekki yfir óréttvísinni, en
samgleðst sannleikanum.
Hann breiðir yfir allt, trúir öllu, vonar
allt, umber allt.
(I.Korintubréf 13.)
Njáll fæddist og ólst upp til
sautján ára aldurs í Fossseli, heið-
arbýli á vestanverðri Fljótsheiði.
Þaðan af hlaðvarpanum er fagurt að
líta til lyngivaxinna heiða og ása,
skógarrjóðra, fossa og hrauna, en
skammt undan dreifist Skjálfanda-
fljót um eyrar og urðir. Líklegt er
að þessi stórbrotna fegurð hafi átt
nokkurn þátt í að móta hann, ásamt
ástríkum foreldrum og systrum.
Njáll var hreinlyndur, hæglátur,
glaðlyndur og kíminn. Aldrei sá ég
hann skipta skapi, enda mun það
hafa verið fátítt. Ekki heyrði ég
hann hallmæla nokkrum manni.
Segja má að kærleikur hans til alls
þess sem lifir hafi verið öllu æðra á
hans lífsgöngu.
Margar eru minningarnar sem
leita á hugann nú þegar Njáll, móð-
urbróðir minn, er kvaddur.
Bernskuminningar frá heimsóknum
í Hjalla, á hátíðum og afmælum.
Minningar um heimsóknir hans í
Þórshamar á haustin í sláturferð-
um. Laumaði hann þá gjarnan,
kankvís, brjóstsykurpoka að litlum
systursyni og strauk hlýrri hendi
um vanga. Ljúfar eru allar mínar
æskuminningar um móðurbróður
minn.
Kynni okkar frænda hófust þó
fyrir alvöru eftir að faðir minn, sem
þá var orðinn ekkill, varð heimilis-
fastur hjá þeim Njáli og Öbbu.
Margar frístundirnar dvaldi ég hjá
þeim á Narfastöðum. Fyrir allar
þær sólskinsstundir vil eg nú þakka.
Faðir minn Hákon, mágur Njáls í
rúm sextíu ár, vill nú að leiðarlokum
þakka honum órofa tryggð og vin-
áttu allt frá fyrstu kynnum. Einnig
fyrir alla hans umhyggju og hjálp-
semi sem engin takmörk þekkti.
Bróðir minn Jón og fjölskylda
hans þakka honum allar liðnar
stundir og umhyggju hans í þeirra
garð.
Að endingu vil eg koma á fram-
færi innilegu þakklæti til starfs-
fólksins í Hvammi fyrir umönnun og
umhyggju fyrir honum allt til loka.
Guð blessi minningu Njáls Hólm-
geirssonar.
Þinn systursonur,
Hólmgeir Helgi.
Allt undir himninum hefur sinn
tíma. Jarðvist Njáls ömmubróður
míns er lokið og þótt það væri okk-
ur vel ljóst að hverju stefndi þá er
dauðinn alltaf jafnendanlegur og
maður finnur fyrir sárum söknuði
að kveðja þann sem yfirgefur þessa
tilveru. Ég var aldrei mikið samtíða
Njáli frænda mínum en þær stundir
sem ég eyddi með honum eru engu
að síður fjársjóður sem maður býr
að þó hann hverfi nú yfir móðuna
miklu.
Fáum er gefið það lundarfar sem
Njáll bjó að, hann var einstaklega
elskuríkur maður og glaðværð hans
og kímnigáfa gátu ekki annað en
smitað út frá sér og jafnan fór mað-
ur frá honum ríkari í hjarta sínu en
áður.
Í bernsku minni var alltaf eitt-
hvað spennandi við að fara í heim-
sókn til Nalla og Öbbu Það eitt að
koma í gamla Víðabæinn og kanna
alla hans ranghala og leyndardóma
var heilt ævintýri út af fyrir sig.
Síðan að þiggja veitingar sem voru
ætíð afar rausnarlegar og hefðu
ekki verið betri þó konungar væru í
heimsókn enda var þeim hjónum
víst sama um tign manna, þau ein-
faldlega elskuðu sitt fólk og veittu
ætíð af rausn. Ég kom samt ekki oft
í Víðar, og man betur eftir heim-
sóknunum í Narfastaði, sé Njál al-
veg ljóslifandi fyrir mér hvernig
hann hló og spaugaði, tók bakföll og
strauk sér um andlitið eins og hann
táraðist af gleði yfir öllu og engu.
Það var engin uppgerð að hann
hafði gaman af því að fá ættingjana
í heimsókn „elsku fólkið mitt“ sagði
hann jafnan, kyssti mann minnsta
kosti tíu kossa fasta og innilega og
hló svo með öllu andlitinu í fölskva-
lausri gleði yfir lífinu.
Þegar ég kom síðast til þessa
góða frænda míns var hann þrotinn
að heilsu og kröftum en samt fékk
ég að sjá þetta einstka hamingjublik
augna hans yfir því að hitta „elsku
fólkið sitt“, ég fann að hann þekkti
mig. Daginn eftir var hann allur.
Elsku Nalli minn, ég þakka þér fyr-
ir allar góðu og gefandi stundirnar,
við grátum brottför þína en þér
verður vel fagnað af þeim sem bíða
þín í eilífðarlandinu.
Brosir dagur, brosir nótt,
blíða og ylur vaka,
skepnur fyllast fjöri og þrótt,
fuglar glaðir kvaka,
döggin blikar, grundin grær,
gjörvallt segir fjær og nær:
Sjáið sigur lífsins.
(H. Hálfd.)
Ingibjörg Sigtryggsdóttir
frá Steindal.
Fyrstu minningarnar sem ég á
um Njál er að ég er að fara fram í
Hjalla með móður minni og ferð-
uðumst við með mjólkubílnum í
Laugar. Þar beið Nalli við brúsa-
pallinn að sækja okkur á gömlu
Farmal-dráttarvélinni og urðu mikl-
ir fagnaðarfundir sem og alltaf þeg-
ar Njáll hitti fólkið sitt. Ég man
þetta eins og það hefði gerst í gær,
hvernig hann fagnaði okkur, nota-
lega sönglið hans á leiðinni og
hvernig hann hélt um stýrið. Hann
hélt með annarri hendinni um stýr-
ismiðjuna og stýrði þannig. Síðar
hef ég oft hugsað um hvort ekki hafi
verið nokkuð erfitt að stýra með
þessu móti þar sem ekki var þessi
ágæta dráttarvél með vökvastýri.
Þegar ég var krakki og lengi síðan
furðaði ég mig á hvernig Nalla tæk-
ist að halda tóbakinu í pípunni, píp-
an hans var nefnilega ekki eins og
venjuleg pípa með góðri holu fyrir
tóbakið, í hans pípu var nánast eng-
in hola, svei mér þá ef hausinn á
pípunni var ekki nærri kúptur, en
hann gat látið tóbakskornin tolla á
pípuhausnum og fylgdist ég með
þessu af athygli, beið eftir að allt
hryndi af en það gerðist ekki.
Síðan eru góðar minningar um
heimsóknir í Víðar, þegar hann
hafði flutt þangað. Í minningunni
var þessi gamli bær heill ævintýra-
heimur einhvernveginn eins og þar
væru endalausir ranghalar og her-
bergi sem gengið var inn í hvert af
öðru og þessar heimsóknir voru al-
veg dásamlegar, að fara um bæinn,
hitta Nalla og finna hvað maður var
hjartanlega velkominn og svo voru
veitingarnar á heimili Nalla og
Öbbu alveg heill kapítuli út af fyrir
sig, með endalausum hnallþórum,
silungsbrauði, kleinum, pönnukök-
um og endalausu góðgæti og ekki
látið af að hvetja mann til að borða
eins mikið og maður gat í sig látið.
Það er næsta víst að þetta var ung-
um matlystugum dreng sérstakt
ánægjuefni.
Njáll var sérstaklega glaðsinna
og man ég alla tíð eftir hans bjarta
brosi sem náði yfir allt andlitið og
augun ljómuðu af gleði hvenar sem
maður kom til hans. Síðustu ævárin
var hann á dvalarheimilinu Hvammi
og þar vann hann hug og hjarta
allra, bæði starfsmanna og annara.
Elsku Njáll, ég og fjólskylda mín
kveðjum þig og þökkum fyrir að
hafa verið þér samtíða.
Far þú vel frændi og vinur,
Stefán Sigtryggsson
frá Steindal.
NJÁLL
HÓLMGEIRSSON
Hjartans þakkir til allra þeirra, sem sýndu
okkur hlýhug og samúð við andlát og útför
föður míns, tengdaföður og afa,
GUÐMANNS HEIÐMARS,
Öldugötu 7a,
Reykjavík.
Gunnar Þór Guðmannsson, Sigrún A. Jónsdóttir,
Katrín Ösp Gunnarsdóttir,
Björn Þór Gunnarsson.