Morgunblaðið - 01.09.2004, Blaðsíða 14

SKÝRSLA UM VIÐSKIPTAUMHVERFI
14 MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Geir H. Haarde
Varpar ljósi á
ýmislegt sem
betur má fara
GEIR H. Haarde, fjármálaráðherra
og varaformaður Sjálfstæðisflokks-
ins, segir að skýrslan sé mjög vel
unnin og ítarleg
og varpi ljósi á
ýmislegt sem bet-
ur megi fara í um-
gjörðinni um við-
skiptalífið bæði
hvað varði löggjöf
um þau atriði sem
snúi að fyrirtækj-
unum beint og
varði þau sjálf, en einnig að skipulagi
af opinberra hálfu gagnvart sam-
keppniseftirliti og þess háttar.
„Ég tel að þetta verk hafi tekist
mjög vel og þarna liggi þá fyrir til-
lögur sem hægt er að vinna upp úr í
framhaldinu sem lúta að báðum
þessum þáttum,“ sagði Geir.
Hann sagði að þar væri um að
ræða hlutafélagalöggjöfina fyrst og
fremst. Einhver atriði sneru að fjár-
málaráðuneytinu í gegnum löggjöf
um ársreikninga og endurskoðendur
og síðan væri spurningin um skipu-
lag samkeppniseftirlits og atriði sem
væru því skyld. Eftir kynningu á
skýrslunni og viðbrögð við henni
væri næst á dagskránni að vinna
frumvörp og það væri einkum á
verksviði viðskiptaráðherrans.
„Ég tel að þessi skýrsla sé mjög
góð og í henni eru margar góðar
ábendingar um það sem betur má
fara, án þess að þar sé um að ræða
neinar kollsteypur gagnvart því
kerfi sem við höfum búið við,“ sagði
Geir.
Hann sagði einnig aðspurður að
hann yrði ekkert hissa á því þó tæk-
ist góð samstaða um þær úrbætur
sem lagðar væru til. „Ég held það sé
allra manna vilji að búa þannig um
hnútana að umgjörðin um atvinnu-
lífið sé traust og sterk, að fyrirtækin
hafi lagaumgjörð sem hægt er að
treysta, þannig að fjárfestar, bæði
stórir og smáir, geti búið við öryggi
um sinn hag,“ sagði Geir.
Hann sagði að það væri mikilvægt
að réttur bæði stærri og minni hlut-
hafa í atvinnurekstri væri tryggður.
„Markmiðið með þessu öllu er auð-
vitað það að gera atvinnureksturinn
eftirsóknarverðan og ábatasaman í
landinu. Það eru náttúrlega allra
hagsmunir, bæði eigenda fyrirtækja,
starfsmanna og almennings, neyt-
enda,“ sagði Geir ennfremur.
Össur
Skarphéðinsson
Gildandi lög
nógu öflug
ÖSSUR Skarphéðinsson, formaður
Samfylkingarinnar, segir að lang-
merkustu tíðindin í skýrslunni séu
að nefnd ríkis-
stjórnarinnar
leggi ekki til að
sett verði lög um
hringamyndun.
Hún taki þvert á
móti undir þau
viðhorf sem Sam-
fylkingin hafi sett
fram að gildandi
lög séu nægilega öflug til þess að
hægt sé ráðast gegn óæskilegum
áhrifum samþjöppunar.
„Þetta hlýtur að koma mörgum á
óvart sem hafa gert mestan hávaða
úr því að auðhringar séu að taka
völdin af þingi og þjóð,“ sagði Öss-
ur.
Hann sagðist vera ánægður með
margt í niðurstöðunum, enda sýnd-
ist honum eins og sumt félli beinlín-
is að þeirri stefnu sem Samfylkingin
hefði rekið varðandi samkeppnis-
mál. „Þannig er ákaflega merkilegt
að nefndin leggur til að tekið sé af
skarið um að samkeppnisyfirvöld
geti mælt fyrir um að fyrirtækjum
skuli skipt upp ef þau verða uppvís
að því að misbeita gróflega stöðu
sinni á markaði. Þetta er tillaga sem
kom fram af hálfu Samfylkingarinn-
ar á landsfundi hennar árið 2001 og
hlaut hvergi miklar undirtektir á
þeim tíma utan Samfylkingarinnar,“
sagði Össur.
Hann benti á að einnig væri lagt
til að Samkeppnisstofnun fengi mun
rýmri heimildir til vettvangsrann-
sókna. Þetta væri tillaga sem Sam-
fylkingin hefði lagt fram á Alþingi
og hefði verið felld af ríkisstjórn-
inni. „Sömuleiðis er lagt til að Sam-
keppnisstofnun fái mun rýmri fjár-
ráð til þess að framfylgja eftir-
litshlutverki sínu. Það er sömuleiðis
tillaga sem Samfylkingin hefur
mörgum sinnum lagt fram á þingi
og ríkisstjórnin hefur fellt. Ég segi
því: Batnandi mönnum er best að
lifa og megi þeir sækjast sem oftast
í smiðju Samfylkingarinnar í þess-
um efnum.“ Hann bætti því við að
ýmislegt væri óljóst í skýrslunni
enn hvað útfærslu varðaði. Til dæm-
is væri lagt til að verðlagsftirlit og
neytendamál ýmiss konar yrðu flutt
frá Samkeppnisstofnun, en ekki
væri alveg ljóst hvar ætti að koma
þeim fyrir. Þetta gæti samt sem áð-
ur verið mjög til bóta ef ríkisstjórn-
in bæri enn gæfu til að skoða frekar
ýmsar hugmyndir sem komið hefðu
fram í þessum efnum, meðal annars
frá Samfylkingunni, um að þessi
mál eigi að vera í höndum Neyt-
endasamtakanna eins og sums stað-
ar annars staðar.
Össur sagði að stóra hættan í
þessu máli af sjónarhóli Samfylk-
ingarinnar fælist í breytingum sem
lagðar væru til á stjórn samkeppn-
ismála.
Steingrímur
Sigfússon
Engar af-
dráttarlausar
tillögur
STEINGRÍMUR Sigfússon, formað-
ur Vinstri grænna, sagðist ekki hafa
haft tækifæri til að kynna sér skýrsl-
una náið þar sem
hann væri stadd-
ur erlendis, en það
litla sem hann
hefði heyrt af
henni benti til að
þetta væri heldur
linkulegt og að í
skýrslunni væru
engar afdrátttar-
lausar tillögur um neinar beinar að-
gerðir.
Steingrímur sagði ennfremur að
nefndin hefði verið einhvers konar
friðþægingarhópur sem settur hefði
verið á fót af ríkisstjórninni vegna
þess að það hefði verið mikill þrýst-
ingur á að eitthvað væri gert í þessum
efnum og mikill óróleiki í samfélaginu
yfir samþjöppun í viðskiptalífinu.
„Þetta var náttúrlega ekki þver-
pólitískt eða þverfaglegt á neinn hátt
heldur svona hefðbundinn ríkis-
stjórnarstarfshópur í anda þeirra
stjórnarhátta sem hafa tíðkast á þeim
bæ og maður var kannski ekkert
bjartsýnn á það fyrirfram að það
kæmi mikið úr úr því.“
Hann sagði að nefndarskipunin
hefði þó verið ákveðinn vottur um að
þarna væri kannski eitthvað á ferð-
inni sem ástæða væri til að athuga, en
því miður virtust engar afgerandi til-
lögur eða niðurstöður hafa orðið.
Hann sagði líka að kannski skiptu
gjörðir meira máli í þessum efnum,
hvaða merki kæmu frá stefnu og
starfi stjórnvalda á sama tíma. „Og ég
get nú ekki séð til dæmis að hug-
myndir um að einkavæða Landssím-
ann og selja hann í heilu lagi einum
aðila séu til marks um að þessi rík-
isstjórn hafi eitthvað lært.“
Steingrímur minnti einnig á að
hann hefði flutt tillögu um að heildar-
úttekt á stjórnunar- og eigna-
tengslum í íslensku viðskiptalífi yrði
uppfærð og endurnýjuð. Tvær slíkar
skýrslur hefðu verið gerðar áður og
sér fyndist alveg kominn tími til að
endurtaka það, þar sem hraðar og
miklar breytingar hefðu orðið.
Hann benti á að það væri verið að
færa hvert svið viðskipta á fætur öðru
yfir í einkavædda fákeppni eða einka-
vædda einokun.
Guðjón Arnar
Kristjánsson
Allrar
athygli vert
GUÐJÓN Arnar Kristjánsson, for-
maður Frjálslynda flokksins, sagði
að sér hefði ekki gefist tækifæri til
að kynna sér skýrsluna nema rétt til
að líta yfir frétta-
tilkynningu
vegna útkomu
hennar, en af
henni að dæma
væru þær áætlan-
ir sem þar birtust
allrar athygli
verðar.
Guðjón sagði
að það væri ekkert nema gott um
það að segja að þessi mál væu skoð-
uð vandlega. Þegar fyrirtæki með
mikla fjármuni væru annars vegar
væru lífeyrissjóðirnir þar einnig
undir og það væri spurning hvort
setja þyrfti þeim eftirlit með svip-
uðum hætti og fyrirtækjunum. Að
vísu væru lífeyrissjóðirnir undir eft-
irliti Fjármálaeftirlitsins en það
væru bankarnir líka.
Guðjón bætti því við að ef menn
væru að skoða þetta umhverfi al-
mennt, þ.e.a.s. atvinnufyrirtækin,
verslunina, bankana, fjárfestingar-
fyrirtæki og lífeyrissjóðina, þá væri
einnig spurning hvað varðaði annars
konar félög sem væru sterk eigna-
lega séð og væru að nota fjármuni.
„Maður gæti látið sér detta í hug,
þótt maður viti svo sem ekki um það,
að einhver stéttarfélög eigi mikla
sjóði og hvort slík lög og reglur sem
hér er verið að ýja að eigi þá jafn-
framt að ná til annarra félaga en fé-
laga sem eru beinlínis í atvinnu-
rekstri, að því gefnu að eignir þeirra
séu komnar yfir eitthvert hámark.“
Hann sagði að verið væri að skoða
þessi mál heildstætt og þyrfti að líta
á það miðað við hvaða völd menn
hefðu með fjármunum, áhrifum og
eignum. Það þyrfti að skoða þessi
mál frá öllum hliðum. Áhugavert
væri að kynna sér skýrsluna betur
og síðar kæmi til kasta þingsins.
Ari Edwald
ARI Edwald, framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins, segir margt
jákvætt við skýrslu viðskiptaráð-
herra og sumt í samræmi við það
sem samtökin
hafi talað fyrir á
undanförnum ár-
um, til dæmis að
skipta upp Sam-
keppnisstofnun
sem gefi stofnun-
inni færi á að ein-
beita sér að sam-
keppniseftirliti.
Of snemmt sé hins vegar að fullyrða
um áhrif skýrslunnar á starfsemi
fyrirtækja, enda hafi hún ekki verið
rædd á vettvangi samtakanna. „Við
áttum því miður enga aðild að þess-
ari nefnd og gagnrýndum þá hönn-
un viðskiptaráðherra á nefndar-
starfinu á sínum tíma, þar sem
þetta hét stefnumótun á starfsum-
hverfi íslensks viðskiptalífs.“ Eðli-
legt hefði verið að SA kæmi að
þeirri vinnu.
„Það sem er jákvætt við þessa
framsetningu er að það er gert ráð
fyrir því að þessi skýrsla fari í um-
ræðu og menn fái tækifæri til þess
að ræða um hana og hafa skoðun á
efninu áður en frekar verði unnið úr
því. Ég geri ráð fyrir að við gerum
það.“
Ari setur ákveðinn fyrirvara við
tillögur um samkeppnislöggjöf og
um heimild til að mæla fyrir um
skipulagsbreytingar, eða brjóta upp
fyrirtæki. „Það er auðvitað atriði
sem við höfum ekki talið vera þörf
fyrir og hljótum að hafa ákveðinn
fyrirvara á. Þetta er mjög afdrifa-
ríkt úrræði og vandmeðfarið en af
skýrslunni má dæma að meirihluti
nefndarmanna hugsi þetta sem
ákvæði sem sé beitt með mjög
þröngum skilyrðum. Þ.e.a.s. að það
sé verið að bregðast við viðvarandi
brotum á samkeppnislögum sem
ekki hafi tekist að koma í veg fyrir
með öðrum hætti.“
Um stjórnarhætti fyrirtækja í
skýrslunni segir Ari að samtökin
hafi verið í hópi þeirra sem hafi talið
samspil leiðbeinandi reglna í við-
skiptalífinu og lagareglna heppileg-
asta fyrirkomulagið í þeim efnum.
Of snemmt
að fullyrða
um áhrifin Hreinn Loftsson
Í heildina tek-
ið hófstillt og
skynsamleg
HREINN Loftsson, stjórnarformað-
ur Baugs, segir skýrslu nefndar
viðskiptaráðherra í heildina tekið
hófstillta og skyn-
samlega. Athygl-
isverð sé sú niður-
staða nefndar-
innar að ekki sé
þörf á sérstökum
hringamyndunar-
lögum, ekki síst í
ljósi þeirrar um-
ræðu sem hafi
verið í þjóðfélaginu, einkum af hálfu
stjórnmálamanna.
„Ég get tekið undir mjög margt í
skýrslunni. Ég tel til dæmis að um-
fjöllun í sambandi við hlutverk
stjórnarformanna í hlutafélögum sé í
samræmi við það sem ég hef talið og
er sammála. Að stjórnarformenn séu
ekki í framkvæmdastjórn, og stýri
ekki daglegum málum fyrirtækis.“
Sama eigi við um minnihlutavernd
og að minnihluti í fyrirtæki geti farið
fram á sérstakar rannsóknir. Einnig
þætti eins og að ákvarðanir um kjör
og kauprétti fari fyrir hluthafafundi
og að upplýsingagjöf verði almennt
efld í félögum og lífeyrissjóðir og
verðbréfasjóðir geri eigendum sínum
grein fyrir hvernig þeir fari með at-
kvæðisrétt í félögum sem þeir hafa
fjárfest í.
Hreinn segir að rökræða megi
hvort auka eigi möguleika Sam-
keppnisstofnunar til að breyta skipu-
lagi fyrirtækja. Í því efni telji hann þó
að menn verði að gæta meðalhófs og
ganga ekki lengra en tíðkast í sam-
keppnislöndunum og taka hæfilegt
mið af smæð markaðarins hér á landi.
Annars sé hætta á að samkeppnisum-
hverfi stærri fyrirtækja verði skert.
Hreinn telur að tillögur nefndar-
innar hafi ekki nein veigamikil áhrif á
starfsemi fyrirtækja sem tengd eru
Baugi eins og þær komi fyrir núna,
enda sé ekki verið að grípa inn í með
sértækum aðgerðum heldur setja
ramma utan um starfsemi fyrir-
tækja.
Sigurður Einarsson
Menn verða
að gæta hófs
SIGURÐUR Einarsson, stjórnarfor-
maður KB banka, segir að sér virðist
skýrsla nefndar viðskiptaráðherra
við fyrstu sýn
hlutlaus enda
skyldu menn forð-
ast að ana út í
miklar breytingar
á íslensku við-
skiptaumhverfi að
óathuguðu máli.
„Mín skoðun er
sú að það við-
skiptaumhverfi sem við búum við á
Íslandi sé býsna gott, það lagaum-
hverfi sem við búum við sé býsna gott
og þær eftirlitsstofnanir sem við bú-
um við standi sig býsna vel.“
Hann bendir á varðandi þá skoðun
nefndarinnar að ekki sé æskilegt að
stjórnarformenn séu í reynd hluti af
framkvæmdastjórn félags, að nefndin
bendi sjálf á að óháðir stjórnarmenn
þekki ekki alltaf fyrirtæki og rekstr-
arumhverfi þess jafnvel og fram-
kvæmdastjórar, og hafi því ef að lík-
um lætur minna en ella fram að færa
við mótun stefnu fyrirtækis. Þetta
svari í reynd spurningunni af hverju
samsetning stjórnar KB banka sé
með þeim hætti sem hún er. „Ég tel
reyndar öfugmæli að það sé auðveld-
ara fyrir mann sem er annars staðar í
fullu starfi að hafa eftirlit með störf-
um fyrirtækis og stjórnendum þess
heldur en mann sem hefur víðtæka
þekkingu og gerir lítið annað. Mér
finnst jafnframt að menn megi ekki
tapa sér í þessu efni. Það er vissulega
hlutverk stjórnar að hafa eftirlit með
störfum fyrirtækisins, en meginverk-
efni stjórnar er jafnframt að hámarka
arðsemi viðkomandi fyrirtækis.
Menn verða því að gæta hófs í þessu
sambandi.“
Af öðru efni sem fram kemur í
skýrslunni segist Sigurður ekki sjá að
það sé til bóta að skipta um Sam-
keppnisstofnun eins og lagt sé til. Að
öðru leyti hafi hann ekki haft tíma til
að kynna sér efni skýrslunnar til hlít-
ar.
Þór Sigfússon
Atriði um
stjórnarhætti
orka tvímælis
ÞÓR Sigfússon, framkvæmdastjóri
Verslunarráðs Íslands, telur atriði í
skýrslu nefndar viðskiptaráðherra
orka tvímælis,
t.d. er varða
stjórnarhætti
fyrirtækja, þar
sem sé að sumu
leyti gengið
lengra en þekkist
í flestum sam-
keppnislandanna.
„Sérstaklega
finnst mér varðandi starfandi
stjórnarformann – ef það er vilji að
skoða þau mál að stjórnarformaður
hafi ekki eftirlit með sjálfum sér, að
það sé mun hyggilegra að láta það
gerast á markaðnum. Þannig að fyr-
irtækin þurfi hugsanlega að upplýsa
um verksvið stjórnarformanns og
kynna það á markaði og að um leið
séu settar leiðbeiningar um hvað sé
verksvið stjórnarformanns og fyrir-
tæki framfylgi þeim leiðbeiningum
eða útskýri af hverju þau gera það
ekki.“
Hyggilegra sé að styrkja leiðbein-
ingar sem ráðið átti þátt í gefa út um
stjórnarhætti fyrirtækja í stað þess
að koma á fót flókinni lagasetningu.
„Við viljum fyrst ná málefnalegri
umræðu og skoðanaskiptum um
þessar hugmyndir og við munum, í
ljósi þess að við höfum ekki tekið
þátt í þessari vinnu að neinu marki,
vænta þess að við fáum í umræðunni
á Alþingi að taka þátt í eðlilegum
skoðanaskiptum.“
Sjónarmið Verslunarráðs verða
kynnt nánar í næstu viku.
„ÉG HEF ákveðnar efasemdir um
hvort heppilegt sé að leggja bann við
því að stjórnarformenn gegni öðrum
störfum fyrir við-
komandi félög,“
segir Þórður
Friðjónsson,
framkvæmda-
stjóri Kauphallar
Íslands. Þórður
segir sjaldgæft að
slíkar reglur séu
bundnar í lög í
löndunum í kringum okkur og ekki
ástæða til að þrengja að íslenskum
fyrirtækjum hvað það varðar.
„Þetta fyrirkomulag hefur hentað
útrásarfyrirtækjum mjög vel og mér
finnst það umhugsunarefni hvort
hafa eigi áhrif á það með lagabreyt-
ingum,“ segir Þórður.
Hann segir hins vegar að eðlilegt
sé að skýr verkaskipting sé á milli
stjórnarformanns og forstjóra, „en
það á að fara varlega í lagasetningu
sem þessa og á að fara vel yfir hugs-
anlegar afleiðingar áður en ákvörð-
un er tekin um slíkt“.
Þórður Friðjónsson
Hentar vel
útrásarfyrir-
tækjum