Morgunblaðið - 12.12.2004, Qupperneq 36

36 SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
V
iðeyjarsund er
það sund kallað
þegar synt er úr
Viðey til Reykja-
víkurhafnar.
Fyrstur manna
til þess að synda
þetta sund var
Benedikt G.
Waage fyrir réttum 90 árum. Þetta
sundafrek hans vakti mikla athygli
enda lengsta sund sem synt hafði ver-
ið á Íslandi til þess tíma ef horft er
framhjá afrekum fornkappa eins og
Grettis Ásmundssonar. Sjö ár voru
liðin frá því tveir Akureyringar syntu
yfir Oddeyrarál. Annar þeirra var
Lárus Rist sem stakk sér til sunds al-
klæddur. Sund hans átti mikinn þátt í
sundvakningunni næstu árin.
Benedikt var hálfþrítugur að aldri
og á þessum tíma meðal fræknustu
íþróttamanna þjóðarinnar. Sjósunds-
maður hafði hann verið lengi. Árið
1909 synti hann frá Örfirisey til lands,
um 600 m langt sund á 12 mínútum.
Sjávarhitinn var 11 gráður. Sama ár
varð hann þriðji bæði í 100 m og 500 m
sundi á móti sem haldið var þegar
Sundskálinn í Skerjafirði (Grettisskál-
inn) var vígður. Þegar fyrsta nýárs-
sundið fór fram í Reykjavíkurhöfn, 1.
janúar 1910, varð hann annar á eftir
Stefáni Ólafssyni. Það var 50 m langt
sprettsund. Sundkóngur Íslands varð
Benedikt svo árið 1911 eftir sigurinn í
öðru Íslendingasundinu sem fram fór í
Skerjafirði. Engeyjarsund, þ.e. frá
Engey til Reykjavíkurhafnar (um 2,7
km) synti hann einnig fyrstur manna
árið 1912 á 59 mín. Sjávarhitinn var 10
gráður. Lengra sund hafði enginn af
seinni tíma mönnum synt í sjó.
Benedikt var ekki við eina fjölina
felldur í íþróttum. Hann sigraði í
stangarstökki á Landsmóti UMFÍ
1911 og varð árið eftir (og 1919) Ís-
landsmeistari með KR í knattspyrnu.
Árið 1924 var hann í sveit ÍR sem sigr-
aði á fyrsta Fimleikameistaramóti Ís-
lands (flokkakeppni).
Sundið tók nær tvær klukkustundir
Um tíma og langt fram á vorið 1914
átti Benedikt við fótmeiðsli stríða.
Hann gat því ekki byrjað æfingar fyr-
ir sundið fyrr en komið var fram á
sumarið. Hinn 23. ágúst tók hann góða
æfingu. Synti þá frá Viðey að Kleppi
(um 1 km) á 19 mínútum. Bátur fylgdi
honum alla leiðina en kalt var í sjónum
og allmikill innstraumur.
Um morguninn sunnudaginn 6.
september lögðu tveir árabátar frá
bæjarbryggjunni í Reykjavíkurhöfn
og héldu til Viðeyjar. Benedikt hafði
boðið nokkrum vinum sínum að fylgj-
ast með sér á sundinu. Í þeim hópi
voru m.a. dr. Helgi Pjeturss, Ólafur
Björnsson ritstjóri Ísafoldar, Egill
Guttormsson verslunarmaður, Jónas
Jónsson frá Hriflu og Helgi Jónasson
frá Brennu, einnig kallaður Brennu-
Helgi. Sigurjón Pétursson glímu-
kappi, sem síðar var kenndur við Ála-
foss, kom út í eyna á kappróðrarbáti
sínum. Sá bátur var frægur frá árinu
áður þegar danskir sjóliðar hertóku
hann við Reykjavíkurhöfn vegna þess
að Einar, bróðir Sigurjóns, sem reri
honum, hafði lítinn bláhvítan fána á
stöng í skut bátsins. Þegar út í Viðey
kom var bátunum lagt að landi vest-
anvert við Viðeyjarhúsin. Þar fyrir of-
an gengur hellir inn í Virkishöfða.
Gengu Benedikt og félagar hans að
honum og gáfu honum nafnið Sund-
hellir. Að sögn Örlygs Hálfdánarson-
ar, sem manna best þekkir Viðey og
sögu hennar, heitir þessi hellir öðru
nafni Hákarlabás. Lítill austankaldi
var þegar róið var út í eyna en brátt
lygndi og gerði þá sléttan sjó. Bene-
dikt var kunnáttusamlega búinn und-
ir sundið. Blaðið Ísafold segir svo frá
hinn 9. september að hann hafi verið
„roðinn svínafeiti hátt og lágt um all-
an líkamann og þar yfir helt lýsi
miklu“. Var þetta gert til að húðin
þyldi betur sjávarkuldann. Þá fór
Benedikt í sundbol og stakk vatns-
þéttri bómull í eyru sér. Að síðustu lét
hann sundhettu á sig. Þannig gekk
hann út þarahrönnina og lagðist til
sunds frá Sundhelli kl. 12.18. Hann
fylgdi Sigurjóni Péturssyni sem fór
fremstur á báti sínum og gaf stefnuna
til lands. Benedikt tók þegar rösklega
til sundtaka og miðaði svo vel áfram
að fyrsta km synti hann á 20 mín. Eft-
ir það fór sundhraðinn minnkandi.
Ýmist synti hann hliðarsund eða
bringusund. Skriðsundi beitti hann
aðeins við og við í hálfa mínútu eða
svo til þess að hita sér. Hitinn í sjón-
um var 10,7 stig. Í skut báts Sigurjóns
var drengur sem geymdi flösku með
heitu kaffi í. Þegar Benedikt var nær
hálfnaður með sundið fékk hann sér
kaffi en án þess þó að hvíla sig. Hélt
hann á kaffiílátinu með annarri hendi
en synti með hinni. Eftir það fékk
hann kaffisopa við og við. Þegar
Benedikt var kominn inn í Reykjavík-
urhöfn sótti svo kuldi að honum að
honum miðaði um hríð býsna lítið
áfram. Seinustu skorpuna til lands
sótti hann sig aftur og synti nánast
hraðsund í lokin. Klukkan 14.14 kom
hann að Völundarbryggju (sem var
við enda Ingólfsstrætis). Hann hafði
þá verið 1 klst. og 56 mínútur á leið-
inni.
Sund Benedikts mældist um 3,5 km
í beinni línu en menn áætluðu að það
hefði verið mun lengra eða um 4,4 km
vegna strauma sem ýmist voru á móti
eða báru hann af leið.
Helgi frá Brennu taldi og skráði
sundtök Benedikts meðan á sundinu
stóð. Samkvæmt honum var fjöldi
þeirra þessi:
Kl. 12.30 40 (eftir 12 mín. sund)
" 12.45 37
" 13.00 39
" 13.15 38
" 13.18 39 (eftir klukkutíma sund)
" 13.30 36
" 13.45 37
" 14.00 40
Þegar Benedikt nálgaðist land
komu áhugasamir róandi á bátum til
að fylgjast með honum og hvetja til
dáða. Á bryggjunni var þyrping
manna samankomin og þegar Bene-
dikt tók land gullu við margföld
húrrahróp viðstaddra. Benedikt var
að vonum þreyttur og kaldur eftir
sundið. Sigurjón tók hann því á
herðar sér og bar hann upp bryggj-
una til baðhússins á Hverfisgötunni.
Þegar þangað kom var svínafeitin
nudduð af honum og hann lagður í
baðkar með 35 gráðu heitu vatni. Þá
var hann nuddaður upp úr salti um
alla húðina til að fá hita í hana. Eftir
það fór hann í sturtu, fyrst heita og
síðan kalda og var loks nuddaður um
allan skrokkinn. Öll þessi meðferð tók
um klukkutíma. Þá hafði hann náð sér
að fullu og fékk sér hálftíma göngu
inn að Laugarnesi.
Dæmafár vaskleikur
Blöðin í Reykjavík spöruðu ekki
hrósyrðin í garð Benedikts. Morgun-
blaðið segir svo 7. sept., daginn eftir
sundið: „Þetta er svo mikið sundafrek
að annálsvert má heita. Þess ber að
gæta, að sundmenn annars staðar
sem frægir hafa orðið fyrir lengdar-
sund, eru í sjó sem er þetta 16–18 st.
heitur. – Vaskleikur Benedikts
dæmafár að synda svona langa leið í
jafnköldum sjó.“ Og Vísir segir hinn 8.
sept. „Eins og áður er sagt er þetta
mesta sundafrek, sem menn vita til að
framið hafi verið hér á landi síðan
Grettir svam úr Drangey forðum, sér-
staklega þegar þess er gætt, að
Bened. iðkar ekki sundíþróttina sem
aðalstarf, heldur aðeins í hjáverkum.“
Síðar í sömu frétt segir blaðið: „Þessa
vegalengd synti Waage á l klt. og 56
mín. og er það afbragðs hraustlega
gert og íslenskri sundíþrótt til mikils
sóma.“
Íþróttaleiðtoginn mikli
Í frásögninni af sundinu í Ísafold
hinn 9. sept. (og hér er stuðst við) var
því spáð að hinn ungi sundkappi
myndi ekki láta þar við sitja og ekki
láta mörg ár líða þar til hann reyndi
við Drangeyjarsund. Sú varð ekki
raunin á. Benedikt synti ekki fleiri
langsund í sjó. Það gerði hins vegar
vinur hans Erlingur Pálsson sem
næstur varð til að synda Viðeyjarsund
árið 1925 og bætti svo um betur
tveimur árum síðar er hann synti
Drangeyjarsund eins og Grettir Ás-
mundarson hafði gert tæpum 900 ár-
um áður.
Benedikt sneri sér að félagsmálum
íþróttamanna og átti eftir að verða
einn af helstu íþróttaleiðtogum þjóð-
arinnar fram yfir miðja 20. öldinni.
Þegar hann synti úr Viðey var hann
nýkjörinn formaður Íþróttafélags
Reykjavíkur og hafði verið formaður
Knattspyrnufélags Reykjavíkur í
rúmt ár (1912–1913). Árið 1915 var
hann kjörinn í stjórn ÍSÍ og sat í henni
til ársins 1962 eða í alls 47 ár. Formað-
ur sambandsins var hann í 36 ár, frá
1926 til 1962. Benedikt gegndi fjöl-
mörgum ábyrgðarstörfum fyrir
íþróttahreyfinguna. Yrði það langt
mál að telja þau öll upp. Alþjóða-
ólympíunefndin valdi hann í sínar rað-
ir árið 1946 og í henni átti hann sæti til
dauðadags (1966).
Fyrsta Viðeyjarsundið
Sigurjón Pétursson og Benedikt Waage. Benedikt G. Waage var í fremstu röð í sundi og fimleikum.
Höfundur er íþróttafræðingur.
Benedikt G. Waage var meðal fræknustu íþróttamanna þjóð-
arinnar og mikill sundmaður. Hann fór oft í sundlaugarnar í
Laugardal þar sem aðstaðan var ekki sérlega beysin.
Völundarbryggja. Neðst fyrir miðju er Kveldúlfsstöðin við Skúla-
götu um 1930. Kveldúlfsbryggjan er fram undan Vatnsstíg, en
vestar og ofar Trésmiðjan Völundur og Olíustöð BP á Klöpp.
Þátttakendur í nýárssundi í Reykjavíkurhöfn 1910. F.v. Sigurjón
Sigurðsson, Guðmundur Kr. Guðmundsson, sigurvegarinn Stefán
Ólafsson með bikarinn, Sigurjón Pétursson og Benedikt Waage.
Ljósmynd/ÍSÍ Ljósmynd/Íþróttablaðið
Benedikt G. Waage var
fyrstur manna til að synda
Viðeyjarsundið fyrir réttum
90 árum. Ingimar Jónsson
rifjar upp afrek ofurhugans,
sem síðar varð einn af
helstu íþróttaleiðtogum
þjóðarinnar.







  














 













 

Heimildir
Vísir. 26. ágúst. 1914 (Synt úr Viðey)
Vísir. 8. sept. 1914 (Viðeyjarsundið)
Morgunblaðið. 7. sept. 1914 (Mikilsháttar
sundafrek)
Ísafold. 9. sept. 1914 (Mikil sundþraut)
Óðinn. 2. tbl. (maí) 1918 (Benedikt G. Waage)