Morgunblaðið - 19.12.2004, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Einn uppreisnarmannannavar með hermannahúfu yf-irmanns. En til að vekjameiri athygli hafði hannskreytt hann með skær-
rauðu kvensokkabandi skreyttu
blúndu. Ég velti fyrir mér hvort hann
vissi til hvers það væri í raun. Ég hafði
klifið Apafjall, eða Korongnang Fugo
eins og það er kallað á staðnum, til
þess að hafa upp á uppreisnarmönnum
í Darfur og spyrja þá til hvers þeir
væru að berjast. Við sátum í skugg-
anum og sötruðum te.
Ég ákvað að koma hingað eftir að
Colin Powell, fráfarandi utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, lýsti yfir því 9.
september að verið væri að fremja
þjóðarmorð í vesturhluta Súdans. Á
þremur vikum í landinu hafði ég fáa
hitt, sem töldu að verið væri að fremja
þjóðarmorð fremur en kerfisbundna
stríðsglæpi. En jafnvel þótt það séu
ýkjur að kalla það þjóðarmorð, sem er
að gerast í Darfur, þar sem 1,65 millj-
ónir manna hafa neyðst til að flýja
heimili sín, þýðir það ekki að alþjóða-
samfélagið geti leyft sér að líta í aðra
átt.
Mánuðum saman hefur sama kunn-
uglega, jafnvel síendurtekna sagan
verið sögð í sjónvarpsfréttum frá
Darfur. Þar hefur verið útskýrt að
vegna þurrka og vaxandi jarðrofs hafi
þrýstingur á að komast yfir land auk-
ist jafnt og þétt og það hafi egnt meiri-
hlutann, sem einkum samanstendur af
afrískum þjóðflokkum, sem yrkja
landið, gegn minnihlutanum, sem
einkum telur arabíska hirðingjaþjóð-
flokka, sem þurfa mikið beitiland fyrir
búpening og úlfalda og opið svæði fyrir
árlegar ferðir sínar. Allt er þetta satt.
Þorpin tæmd
Við höfum einnig séð og lesið hrylli-
legar fréttir af grimmd, sem Afríku-
mennirnir, sem hafa verið flæmdir frá
þorpum sínum í flóttamannabúðir,
segja af því hvernig arabískir Janja-
weed-bardagamenn, eins og þeir eru
kallaðir, hermenn og flugvélar réðust
á þá. Dögum saman talaði ég við flótta-
menn í búðunum og frásagnir þeirra
voru ótrúlega líkar og samræmi á milli
þeirra. Hins vegar sögðu þeir alltaf að
fáir hefðu verið drepnir í þorpunum,
sem þeir bjuggu í.
Mér virtist sem bardagamennirnir
legðu frekar áherslu á að tæma þorp-
in en að myrða marga þorpsbúa. Aft-
ur á móti var mér ekki jafn ljóst hvað
afrísku uppreisnarmennirnir, sem
áttu upptök að átökunum í febrúar
2003, vildu í raun.
Ég fékk far með þyrlu frá Samein-
uðu þjóðunum á leið til Golo, sem er
litlu stærra en þorp og liggur hátt
uppi á Jebel Marra, grýttri hásléttu,
sem upp úr skaga hrjóstrug fjöll með
hvassar útlínur. Á Jebel Marra er
mikið ræktað, bæði korntegundin
dúrra og önnur grunnvara auk tóm-
ata, appelsína, súraldina og annarra
tegunda, sem fólkið hér – aðallega af
Fur-ættbálknum – selur fyrir reiðufé
og seldi víða fyrir stríðið, allt frá bæj-
um Darfur til Kartúm.
Golo er eins og flestir aðrir bæir í
Darfur á valdi stjórnarhersins. Þar á
einnig við líkt og víðast hvar annars
staðar í Darfur að hermennirnir fara
ekki mikið út fyrir bæinn og í raun er
það svo að fyrir utan ákveðið einsk-
ismannsland er talað um yfirráða-
svæði uppreisnarmanna.
Frá Golo tekur eina og hálfa
klukkustund að ganga að næstu búð-
um uppreisnarmanna. Þær eru
skammt frá yfirgefnu þorpi, sem heit-
ir Debenaira. Fyrir aftan þorpið er
Korongnang Fugo. Þegar leiðin upp
er hálfnuð verða á vegi manns 40 eða
50 menn úr Frelsisher Súdans (SLA)
sem er önnur tveggja helstu upp-
reisnarhreyfinganna í Darfur og sú
stærri.
Uppreisnarmennirnir stilltu
byssum sínum upp við veginn og ég
spurði þá fyrir hverju þeir væru að
berjast. Ég sagði að Darfur hefði not-
ið sjálfstæðis til 1916 og samningur-
inn, sem stjórn íslamista í Kartúm
hefði heitið að undirrita við uppreisn-
armenn í suðurhluta Súdans fyrir árs-
lok þýddi að innan sex og hálfs árs
myndu íbúar í suðrinu, sem eru að-
allega kristnir eða iðka hefðbundin
trúarbrögð, eiga þess kost að ganga
til þjóðaratkvæðis um sjálfstæði. Síð-
an spurði ég hvort þeir vildu – þótt
flestir íbúar Darfur væru múslímar
eins og flestir íbúar norðurhluta Súd-
ans – ef til vill líka búa í Darfur end-
urbornu sem sjálfstæðu landi? Nán-
ast allir horfðu á mig fullkomlega
gáttaðir. Þeir virtust ekki hafa hug-
mynd um hvað ég væri að tala.
Vilja „rétt sinn og frelsi“
Abulgassim Ahmed Ali, einn af yf-
irmönnunum á staðnum, sagði þá að
allt sem fólki sitt vildi væri „réttur
sinn og frelsi“. En hvað, spurði ég,
merkti það fyrir honum? „Fólkið hér
eru bændur,“ sagði hann. „Þegar við
sækjum uppskeruna og flytjum hana
á ösnum á markaðinn tekur ríkis-
stjórnin af okkur peningana“ – og þar
átti hann við lögreglumennina í Golo.
Síðan kvartaði hann undan skorti á
vatni, heilbrigðisþjónustu og slæmum
vegum.
Annar yfirmaður í Debenaira heitir
Ali Hamed Fatah. Hann sagði mér
hvernig arabísku hirðingjarnir hefðu
komið í fyrra og látið úlfaldana sína,
nautgripina og geiturnar traðka á
ökrum Debenaira og éta uppskeruna.
Þorpsbúi hefði þá verið sendur til
Golo að kvarta við lögregluna, en ver-
ið handtekinn samstundis og sæti enn
í fangelsi. „Þannig að við tókum
byssur í hönd.“ Hann sagði að í októ-
ber í fyrra hefðu Janjaweed, hermenn
og sprengjuflugvél ráðist á þorpið,
myrt 21 og neytt íbúana til að flýja.
Ég spurði uppreisnarmennina hvort
þeir hefðu verið á staðnum þegar ráð-
ist var á þorpið og þeir sögðust hafa
verið það.
„Janjaweed hafa fleiri nautgripi en
við, en samt vilja þeir taka okkar með
valdi,“ kvartaði Ali Hamed. „Einnig
koma stjórnvöld eða hermenn í þorp-
in, taka konurnar okkar og nauðga
þeim. Það gerðist líka fyrir stríðið.“
Og hvað annað lá honum á hjarta?
„Við erum mjög fátæk og viljum
mennta syni okkar og dætur, en ef þú
átt ekkert til að borga með geta kenn-
ararnir sent börnin burt.“
Ég gekk frá Debenaira-búðunum
niður fjallið. Á slóðinni var mikill
troðningur. Það var markaðsdagur í
Golo og fjöldi fólks kom og fór. Asnar
þess voru hlaðnir varningi. Konur
klæddar fallegum, litríkum fötum
hlógu þegar þær fóru framhjá á ösn-
um sínum og menn í hefðbundnum
hvítum kyrtlum með túrban á höfði
heilsuðu mér, námu staðar til að heils-
ast og láta tímann líða. Ég sá ekki
einn einasta lögregluþjón eða her-
mann á leiðinni aftur til Golo. Í stóru
búðunum umhverfis bæina Nyala og
El Fasher eru menn hræddir við að
hætta sér út af ótta við að Janjaweed
ráðist á þá og konurnar óttast að þeim
verði nauðgað.
Helstu stjórnmálaleiðtogar upp-
reisnarmanna eru nú hvorki í Darfur
né Súdan, en það er ekki erfitt að
finna mikilvægt fólk í Darfur, sem
hefur samúð með þeim. Einn af þeim,
sem mestrar virðingar njóta, er
magdúmi Fur-ættflokksins, Ahmed
Abdel Rahman Adam Rigal. Hann
býr í Nyala í suðurhluta Darfur.
Hann er einn hæstsetti maðurinn í
Fur-ættflokknum, sem nafnið Darfur
er dregið af. Fjölskylda magdúmanna
– þannig er hann titlaður – hefur leik-
ið stórt hlutverk í að stjórna ætt-
flokknum, eins og hann sagði mér,
„frá upphafi soldánaveldisins Darfur
á fimmtándu öld“. Magdúminn er
fyrrverandi háskólaprófessor og
embættismaður, sem talar óaðfinnan-
lega, gamaldags ensku og hann talaði
um SLA sem „strákana okkar, sem
eru að verja ættflokkinn“, land Fur-
ættflokksins, „fyrir árásum arabískra
ættbálka“ og ríkisstjórninni „vegna
þess að hún styður arabana opinber-
lega“.
Magdúminn sagði mér líka að hann
hefði fengið fréttir um að í ákveðnum
þorpum, þar sem framin hefðu verið
fjöldamorð, græfu stjórnvöld nú upp
lík og flyttu þau. Hann útskýrði að
þetta væri vegna þess að þau vildu
ekki að hópurinn, sem Kofi Annan, yf-
irmaður Sameinuðu þjóðanna, hefði
sett saman til þess að rannsaka ásak-
anirnar um þjóðarmorð, fyndi þau.
Ógerningur var að fá slíkar fullyrð-
ingar staðfestar fremur en svo margt
annað, sem ég heyrði í Darfur.
Þegar ég spurði magdúmann hvort
hann vildi upplifa það að Darfur fengi
sjálfstæði á ný sagði hann: „Að sjálf-
sögðu munum við ekki vera áfram
hluti af Súdan ef illa verður farið með
okkur. Það er augljóst. Við viljum
okkar frelsi, lýðræði og … sanngjarn-
an hlut í ríkisstjórninni.“ Magdúminn
sagði að fengi Darfur það sem líta
mætti á sem sanngjarnan hlut af auð-
inum og völdunum í Kartúm, og þetta
viðkvæði átti ég eftir að heyra hvað
eftir annað, „þá höfum við ekkert á
móti því að tilheyra Súdan áfram, að
því tilskildu að við höfum yfirráð í
landi okkar.“
Næststærsta uppreisnarhreyfing-
in nefnist Réttlætis- og jafnréttis-
hreyfingin eða JEM. Þótt hún sé mun
minni en SLA líta margir svo á að hún
sé pólitískt mun öflugri. Ástæðan er
sú að hún hefur sterk sambönd í Kart-
úm og að því er margir íbúar Darfur
sögðu mér náin tengsl við Hassan Al-
Ótti og tortryggni í
Ljósmynd/Tim Judah
Uppreisnarmenn úr Frelsisher Súdans með alvæpni í Debenaira.
Flóttamenn í Abu Shok-búðunum við bæinn El Fasher.
Ástandið í Darfur í Súdan hefur lengi verið slæmt og átök-
um linnir ekki. Stríðsglæpir hafa verið framdir með kerf-
isbundnum hætti og 1,65 milljónir manna hafa neyðst til
að yfirgefa heimili sín. Tim Judah kynnti sér ástandið í
Súdan og heimsótti uppreisnarmenn.
Debenaira, Súdan.