Morgunblaðið - 23.01.2005, Blaðsíða 42

42 SUNNUDAGUR 23. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
Eitt sinn heyrði ég umbarn, sem á árum áðurátti að hafa verið gefiðnafnið Fimmsunntrína.Og hvers vegna? Jú,
það hafði fæðst 5. sunnudag eftir
trínitatis. Ég veit ekki hvort
þetta er satt, man að ég leit eftir
þessu í bókinni Nöfn Íslendinga,
þegar hún kom út árið 1991, en
fann ekki. Þar vantar reyndar
ýmislegt, þannig að sagan gæti
allt eins hafa gerst og verið rétt.
Hvað um það, nafnið er und-
arlegt og engin stúlka öfunds-
verð að bera það.
Annað var Freðsvunta. Og
Lofthænur hafa að minnsta kosti
fjórar verið til.
Síðan hefur mikið vatn runnið
til sjávar. En þá og seinna var
prestum fengið þetta erfiða hlut-
verk, að leyfa nöfn eða synja
þeim, og enn heyrir maður af
ýmsu sem þá gekk á. Einn á
fyrrihluta 20. aldar fékk ekki að
heita Sæberg, af því að um hvor-
ugkynsnafn var að ræða, og ann-
ar fæddur í kringum 1970 mátti
ekki heita Nökkvi, af því að
merkingin var „bátur“ eða
„skip“. Hinn 31. desember 2002
voru samkvæmt þjóðskrá 2 sem
báru nafnið Sæberg sem 1. eig-
innafn og 40 sem 2. eiginnafn. Og
55 sem báru nafnið Nökkvi sem
1. eiginnafn, 26 sem 2. eiginnafn.
Já, tímarnir breytast.
Fyrir nokkrum árum var þessi
kaleikur tekinn af prestum og
öðrum forsvarsmönnum skráðra
trúfélaga á Íslandi og settur í
hendur eða að vörum manna-
nafnanefndar, skipaðri af dóms-
málaráðherra til fjögurra ára í
senn. Og það var góð lausn, enda
fagfólk þar kallað til, með sér-
þekkingu í þessum fræðum.
En eitt gleymdist. Hnattvæð-
ingin, fallandi múrar, opnun
landamæra, breytt samfélags-
skipan hér á landi, fjölmenning-
arleg. Úrskurðir nefndarinnar
fara hins vegar aðallega eftir því
hvort nafnið samræmist íslensk-
um ritreglum og málvenjum eða
hefur öðlast sess í íslensku máli.
Samkvæmt því eru eiginnöfn
samþykkt ef þau geta tekið ís-
lenska eignarfallsendingu, en
undantekningar eru ef hefð er
fyrir öðrum rithætti þess. Að
vísu eru sérstakar reglur um fólk
af erlendum uppruna, m.a. þess-
ar:
 Ef annað foreldri barns er eða hef-
ur verið erlendur ríkisborgari má gefa
því eitt eiginnafn og/eða millinafn sem
er gjaldgengt í heimalandi foreldr-
isins, jafnvel þótt nafnið eða nöfnin
samræmist ekki íslenskum nafna-
reglum. Barninu verður þó að gefa
a.m.k. eitt eiginnafn sem samræmist
íslenskum reglum.
 Maður sem fær íslenskt ríkisfang
má halda nafni sínu óbreyttu. Kjósi
hann svo má hann líka taka sér eig-
innafn, millinafn og/eða kenninafn sem
samræmist íslenskum nafnareglum.
 Þeir sem áður hafa fengið íslenskt
ríkisfang með því skilyrði að þeir
breyttu nafni sínu geta sótt um það til
dómsmálaráðherra að fá að breyta
nafni sínu til fyrra horfs, að hluta eða
að öllu leyti. Sama gildir um niðja
þeirra.
En þetta er ekkert annað en
mismunun á þegnum landsins og
á ekki að líða. Eins er það auðvit-
að með ættarnöfnin og margt
fleira. Þar eru sumir jafnari en
aðrir.
Í þessa ferð var einfaldlega
lagt af stað með ónýtar verjur og
lélegt sjókort, enda er fleyið
komið upp á sker fyrir löngu.
En mannanafnanefndar er
engu að síður þörf og henni ef-
laust vandi á höndum, því margt
sem þangað berst er ein-
kennilegt, s.s. Kosmo, Vídó og
Finngálkn. Hins vegar er erfitt
að átta sig á því, hvers vegna
sumum nöfnunum er hafnað.
Rökin virðast svo léttvæg. Eða af
hverju fá Anai og Leonida ekki
að komast á listann góða, á með-
an leyfð eru kvenmannsnöfn eins
og Amadea og Susan, og af
hverju ekki karlmannsnafnið
Theophilus, þegar Ebenezer og
Thomas fá inni? Og í sumum til-
vikum er varla annað hægt en að
spyrja í forundran hvað sé eig-
inlega í gangi, þegar stúlka má
ekki heita Apríl, en allt í lagi er
að piltur heiti Nóvember.
Ég held að nefndinni væri
betra að eyða kröftum og gáfum í
að reyna að koma í veg fyrir
ónefni, í stað þess að vera að
hamast á þessu gráa svæði, elt-
andi ólar við hluti, sem ættu ekki
að skipta neinu máli. Eða hvern
varðar um, þótt einhver riti nafn
sitt Tímótheus, þegar aðrir mega
skrifa Arthur, Arthúr, Lúther,
Theodór og Theódór, og stúlkur
Athena, Dorothea, Dóróthea,
Ethel, Kathinka, Theodóra og
Theódóra? Og á meðan leyfileg
eru nöfn eins og Stefánný, Brest-
ir, Fólki, Har, Karkur, Matt og
Viljar? Ég bendi á, að tilgang-
urinn með lögunum, sem um
þetta voru sett árið 1996, var
m.a. að koma í veg fyrir að nafnið
yrði þeim til ama sem bæri það.
Samt er ekkert sem getur komið
í veg fyrir, að einhver heiti Ljót-
ur Bolli eða Drengur eða Ketill,
eða þá Hreinn Sveinn. Og hvern-
ig þykir konu að vera gift Fífli?
Benda má á, að viðliðurinn í
bönnuðu orðmyndinni Tímótheus
er hinn sami og forliður leyfilegu
nafnanna Theodór og Theódór,
Theodóra og Theódóra, sumsé
hið gríska „theos“ sem merkir
„guð“.
Rúsínan í pylsuendanum er sú,
að úrskurðum mannanafna-
nefndar er ekki unnt að vísa til
æðra stjórnvalds. Og þó er Ís-
land elsta lýðræðisríki í heimi, og
með þeim allra virtustu.
Eitthvað er nú bogið við þetta
allt saman.
Fimmsunntrína
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Sonur þinn má
heita Bambi,
Kjallakur eða
Sólimann, en alls
ekki Baltazar,
Daniel eða
Theophilus. Og
dóttirin Bryndísa,
Víggunnur og
Þúfa, en ekki að
ræða um Naomi, Siv eða Theresa. Sigurður Ægisson
veltir í dag fyrir sér ályktunum hinnar ágætu manna-
nafnanefndar.
MINNINGAR
✝ Aðalsteinn Gísla-son fæddist í
Krossgerði á Beru-
fjarðarströnd 16. júní
1913. Hann lést 13.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Gísli Sigurðsson
kennari, f. 27. sept-
ember 1876, d. 26.
júlí 1937, og Vilborg
Einarsdóttir hús-
freyja, f. 14. ágúst
1875, d. 27. júlí 1959.
Systkini Aðalsteins
voru: Þóra Tryggv-
ína Tryggvadóttir,
1898–1935, Guðfinna, 1903–1998,
Sigurður Óskar, 1905–1925, Ingólf-
ur, 1907–1925, Einar Björgvin,
1910–1971, og Málfríður Guðný,
1911–1996.
Aðalsteinn kvæntist 29. ágúst
1946, Áslaugu Jónsdóttur, f. í
Svínadal í Kelduhverfi 26. febrúar
1927, d. 23. maí 2000. Þau skildu
1959. Þau áttu þrjú börn, þau eru:
28. janúar 1991 með Davíð Stefáns-
syni, f. 14. október 1973. b) Ingólf-
ur, f. 19. maí 1978. c) Ásgeir, f. 8.
apríl 1983. Tryggvi Þór átti Sölva
Blöndal, f. 18. september 1971, með
Þórhildi Blöndal, f. 13. júlí 1949. 3)
Vilborg, kennari og sjúkraliði við
dvalarheimilið Sunnuhlíð í Kópa-
vogi, f. 9. október 1954, gift Áskeli
Þórissyni, f. 19. mars 1953. Dóttir
þeirra er Laufey Dóra, f. 27. apríl
1990. Vilborg átti Aðalstein Arnar-
son, f. 17. nóvember 1972 með Erni
Bragasyni, f. 10. febrúar 1953.
Maki Hulda Björk Jóhannsdóttir, f.
26. maí 1973. Þau eiga Hákon, f. 12.
september 2001.
Aðalsteinn stundaði nám við
Menntaskólann á Akureyri og lauk
þaðan gagnfræðaprófi. Hann lauk
íþróttakennaraprófi frá Íþrótta-
skólanum að Laugarvatni og kenn-
araprófi frá Kennaraskóla Íslands.
Hann var farkennari víða á Aust-
fjörðum, kenndi á Hellissandi og í
Kelduhverfi. Þá kenndi hann í
Keflavík og Kópavogi. Þegar hann
var kominn á eftirlaunaaldur vann
hann við trésmíðar um árabil,
lengst af hjá Trésmiðjunni Víði.
Útför Aðalsteins var gerð frá
Höfðakapellu á Akureyri 21. jan-
úar.
1) Kristín, dósent við
Háskólann á Akureyri,
f. 8. maí 1946, gift Hall-
grími Indriðasyni, f.
16. ágúst 1947. Börn
þeirra eru: a) Berg-
lind, f. 2. október 1968,
maki Björn Margeir
Sigurjónsson, f. 16. júlí
1967. Þau eiga Maríu
Kristveigu, f. 23. ágúst
2004. b) Aðalsteinn, f.
25. nóvember 1976. c)
Tryggvi f. 26. maí
1979, maki Þóra Pét-
ursdóttir, f. 26. febr-
úar 1978. Þau eiga
Kötlu, f. 31. janúar 2004. 2) Tryggvi
Þór, framkvæmdastjóri Arbetarnas
Bildningsförbund (ABF) í Örebro í
Svíþjóð, f. 27. júní 1950, kvæntur
Svanhvíti Gróu Ingólfsdóttur, f. 27.
maí 1949. Börn þeirra eru: a) Unn-
ur, f. 17. október 1973, maki
Tommy Nyström, f. 5. febrúar
1965. Þau eiga Sindru Linn, f. 24.
október 2002. Unnur átti Ásu Rut, f.
Drottinn vakir, Drottinn vakir
daga’ og nætur yfir þér.
Blíðlynd eins og besta móðir
ber hann þig í faðmi sér.
Allir þótt þér aðrir bregðist,
aldrei hann á burtu fer.
Drottinn elskar – Drottinn vakir
daga’ og nætur yfir þér.
(Sigurður Kr. Pétursson.)
Elsku pabbi minn.
Þetta vers kenndir þú mér þegar
ég var lítil stúlka. Ég vil þakka þér
fyrir að vera alltaf til staðar þegar á
þurfti að halda. Hvíl í friði.
Vilborg.
Hann þekkti sinn vitjunartíma Að-
alsteinn Gíslason tengdafaðir minn
þegar hann að kvöldi 12. janúar
hringdi í dóttur sína og áréttaði nokk-
ur grundvallaratriði í lífi sínu. Taldi
sig lánsaman mann að hafa náð háum
aldri og vera umvafinn góðri fjöl-
skyldu. Hann kvaddi svo þennan
heim tæpum sólarhring síðar.
Eftir langa ævi átti hann ríkulegan
sjóð minninga sem hann óspart sótti í
á síðari árum, minningar hans frá
æsku- og uppvaxtarárunum í Beru-
firði gátu orðið svo skýrar og lifandi
að undrum sætti. Það mun nú falla í
okkar hlut, afkomenda hans, að rifja
upp minningar hans um leið og við
hugsum með hlýju og ást til þessa
sómakæra heiðursmanns.
Aðalsteinn, farkennari í Berufirði
ungur maður, sem tók við kennslu af
föður sínum, Gísla Sigurðssyni, sem
lamaðist og gat ekki sinnt kennara-
starfi. Að vera farkennari í dreifbýli á
þessum tíma hefur verið líkast því að
vera förumaður fyrr á öldum. Hann
sagði mér að hann hefði gist og kennt
á öllum bæjum í Berufjarðarhreppi
áður en þessum reynslutíma lauk.
Aðalsteinn ungur og auralaus nem-
andi við Menntaskólann á Akureyri, á
götóttum skóm. Hugurinn stóð til
verkfræði eða tengdra greina, en að-
stæður heima höguðu því svo að hann
hélt aftur í sveitina sína og gekk til
fyrri starfa við kennslu, sem eftir það
varð hans ævistarf.
Kennari í Kelduhverfi eftir stríð
heillast af ungri og glaðværri konu.
Þau giftast og flytja suður til Kefla-
víkur og eignast þar þrjú mannvæn-
leg börn, Kristínu, Tryggva og Vil-
borgu. Lífið rennur sitt skeið og brátt
tekur við nýr tími með nýjum við-
fangsefnum.
Þegar Kópavogur er að breytast
frá byggð í bæ flytja þau Aðalsteinn
og Kristín dóttir hans saman á Ás-
braut 3, þá hefst enn nýr tími fyrir
þau bæði. Aðalsteinn hefur kennslu í
Kársnesskóla, en vinnur á sumrin í
byggingarvinnu og fær þannig útrás
fyrir sköpunargleði og hagsýni hins
verkfæra manns. Það er á þessum
tímamótum, sem ég kynnist þessu
óvenjulega sambýli á Ásbrautinni.
Þar ríkti ekki ótti og afskiptaleysi
milli sambýlisfólks í fjölbýlishúsi. Þar
voru alla dyr opnar og öllu deilt.
Lífið heldur áfram og nú blasa við
hin efri ár. Heilsan er góð og ekkert
gefið eftir sem sækja má. Eftir að
venjulegum eftirlaunaaldri við
kennslu var náð hóf tengdafaðir minn
smíðar af fullum krafti í Trésmiðjunni
Víði. Jafnframt þessu hóf hann að
stunda sund af meira kappi en fyrr og
safnaði að sér verðlaunagripum sem
prýddu heimili hans. Sundið í Kópa-
vogslauginni var honum líkamleg
nauðsyn og félagsleg afþreying.
Baráttuna við ellina vinnur enginn,
en miðað við atgervi og líkamsþrótt
kom skyndilegt fráfall þessa heiðurs-
manns okkur að óvörum. Við áttum
saman yndisleg jól í Kjarrhólmanum í
Kópavogi og gátum rifjað upp góðar
minningar. Á stofuveggnum hangir
ljósmynd af Búlandstindi þar sem
hann speglast í lognkyrrum Berufirð-
inum. Augu gamals manns stöðvast
við kyrrðina og fyrr en varir er hug-
urinn kominn heim. Heim þar sem all-
ar góðar minningar áttu sitt upphaf
og allt var í traustum skorðum.
Aðalsteinn trúði því að dauðinn
væri nýtt upphaf. Líf með nýjum for-
merkjum. Við ættingjar þínir og vinir
eigum minningarnar um þig og þinn
tíma og á þann hátt munt þú lifa með
okkur.
Hallgrímur Indriðason.
Blásið var á lífsljós tengdaföður
míns á þrettánda degi nýs árs. Þar
með lauk ævi Austfirðingsins og
kennarans Aðalsteins Gíslasonar. Líf-
ið lék ekki alltaf við Aðalstein en vilja-
styrkurinn var ótrúlega mikill. Á
þeim tíma þegar fátæktin lá yfir land-
inu eins og mara tókst honum að
brjótast til mennta og ljúka kennara-
námi en varð þá að láta staðar numið.
Efnin leyfðu ekki að áfram væri hald-
ið en löngunina skorti ekki svo mikið
er víst. Hér er hvorki tími né rúm til
að rekja baráttusögu Aðalsteins en
svo mikið er víst að hann kleif tinda
sem aðrir töldu ófæra.
Aðalsteinn gerði ekki miklar kröfur
til lífsins og hann átti erfitt með að
skilja kröfuhörku nútímamannsins og
löngun hans í fánýti. Líf Aðalsteins
var einfalt en innihaldsríkt. Hann
kunni að meta ljóð skálda 19. aldar og
hann hafði góðan smekk og kunnáttu
þegar kom að íslenskri tungu. Hann
gat farið með ljóð höfuðskálda og var
sjálfur ágætlega hagmæltur. Það
skipti hann hins vegar litlu hvort bux-
urnar voru í brotum eða skyrtan rétt
hneppt.
Heiðarleiki og ráðvendni ein-
kenndu líf Aðalsteins. Hann gerði
ætíð meiri kröfur til sín en annarra. Í
uppvextinum hlýtur honum að hafa
verið kennt að feta hinn mjóa veg því
það gerði hann dyggilega alla sína tíð.
Lífið verður fábreyttara án Aðal-
steins Gíslasonar; mannsins sem fór
rösklega 16 þúsund sinnum í renni-
brautina í Kópavogssundlaug og var á
tíræðisaldri svo stinnur og stæltur að
yngri menn máttu öfunda hann.
Krafturinn var með ólíkindum. Aldrei
heyrðist hann kvarta.
Eftir því sem árin liðu varð honum
tíðræddara um æskustöðvarnar og
þær liðu ljóslifandi hjá þegar hann
talaði. Atburðir sem áttu sér stað fyr-
ir tugum ára voru oft rifjaðir upp og
þeir sem hlustuðu voru farnir að
þekkja fólkið sem nefnt var til sög-
unnar. Nú er það flest löngu horfið á
vit feðra sinna.
Án efa eru gamlir Berfirðingar
búnir að fagna gömlum vini og félaga
en við – sem eftir sitjum – kveðjum
mann sem lifði langa ævi og skilur eft-
ir sig falleg spor.
Áskell Þórisson.
Afi minn Aðalsteinn Gíslason var á
margan hátt óvenjulegur maður.
Rætur hans og uppruni voru í sam-
félagi sem stóð nær 19. öld en þeirri
20. en hann hafði vakandi áhuga á
samtíma sínum, og meðal hans helstu
kosta voru fordómaleysi og þekking-
arleit. Hann var hávaxinn og svipmik-
ill, heilsuhraustur svo af bar enda
gekk hann á milli bæja og landshluta
sem barnakennari á fyrri hluta 20.
aldar. Seinna gerðist hann sundgarp-
ur og hélt þannig miklu líkamsþreki
fram á síðustu daga.
Hann hafði sterka lund og sveigði
skoðanir sínar og viðmót ekki að
ríkjandi vindum. Sterkustu bernsku-
minningar mínar tengdar afa eru af
honum liggjandi uppi í sófa með bók í
hönd. Bestu minningarnar eru þó að
hafa legið við hliðina á honum á sóf-
anum og hlustað á ævintýri og sögur
sem hann spann upp og gleymdi jafn-
óðum. Aldrei sama sagan tvisvar.
Afi varð fyrir áföllum í lífinu, en
hann byrgði þau með sér. Hann hafði
oft orð á því hvað hann væri lánsam-
ur, hann hefði ekki yfir neinu að
kvarta. Háaldraður sýndi hann ný-
fæddri dóttur minni ómældan áhuga
og kærleik.
Afi sagði margar sögur, og oft
tengdust þær fólkinu í Berufirði og
sveitunum í kring á uppvaxtarárum
hans. Ég vona að frásagnir hans og
fólkið sem þær snerust um fylgi mér
og minni mig á það í ysi daganna, og
kapphlaupi um lífsfyllingu og verald-
leg gæði að einu sinni var til annar
heimur þar sem fólki gafst ekki kost-
ur á að flýja sjálft sig.
Yfir Berufirði gnæfir Búlandstind-
ur formfagur og hefur vakað yfir fólki
þar um aldir. Þetta fjall var afa hug-
stætt. Svo mjög að fjallið var ekki að-
eins fögur náttúrusmíð heldur eitt-
hvað annað og meira. Tindurinn
gnæfði yfir æskuminningum hans og
birtist þar í margbreytileika sínum, í
vetrarkuli, þoku og þar sem það
speglaðist í sól og spegilsléttum firði.
Í hug minn skín hamrafjallið
sem horfði á mig barn í túni,
að slokknaðri sól vildi ég sofna í það,
sofa þar vakna?
(Snorri Hjartarson.)
Berglind Hallgrímsdóttir.
Aðalsteinn Gíslason, fyrrverandi
kennari, móðurbróðir minn, er látinn,
AÐALSTEINN
GÍSLASON