Morgunblaðið - 09.02.2005, Blaðsíða 22

Kennarar, nemendur og aðrir starfs-menn Háskóla Íslands fjölmenntu í há-tíðarsalinn í gær á opinn málfund semFélag prófessora (FP) og Félag há-
skólakennara (FH) efndu til með fjórum rektors-
efnum. Kosning fer fram 10. mars næstkomandi
og í kjöri eru prófessorarnir Ágúst Einarsson í
viðskipta- og hagfræðideild, Einar Stefánsson í
læknadeild, Jón Torfi Jónasson í uppeldis- og
menntunarfræði og Kristín Ingólfsdóttir í lyfja-
fræðideild.
Í upphafi fundarins flutti Páll Skúlason, fráfar-
andi rektor, ávarp. Páll rakti þau markmið sem
skólinn hefði sett sér með sérstakri aðgerðaáætl-
un árið 2001, þ.e. að gera HÍ að enn öflugri rann-
sóknarháskóla, auka fjölbreytni náms og efla al-
þjóðleg samskipti og bæta starfsskilyrði í
háskólasamfélaginu. Páll sagði ágætlega hafa
gengið að framfylgja þessu en eitt helsta verkefni
nýs rektors væri að leiða nýja áætlun til næstu
fimm ára. Úttekt á skólanum sýndi að hann væri á
fullri ferð við að byggja upp öflugan rannsókn-
arháskóla, á fáum árum hefði nemendum í rann-
sóknarnámi fjölgað úr 100 í 1.500 og starfsskilyrði
verið bætt á sumum stöðum, m.a. með Öskju, og
að framkvæmdir við Háskólatorg myndu hefjast
innan tíðar.
Slagsmál við ríkisvaldið
Páll sagði stjórnskipulagið hafa tekið breyting-
um, deildir skólans hefðu fengið aukið sjálfstæði
og aukna ábyrgð en mikilvægasta breytingin væri
stofnun svonefnds háskólafundar, samráðs- og
stefnumótunarvettvangs háskólasamfélagsins.
Fundurinn hefði ekki skipað sér nógu góðan sess
og þar væri brýnt verkefni fyrir nýjan rektor að
bæta úr.
Varðandi jafnréttismál sagði Páll mikið hafa
áunnist í Háskólanum en enn mætti gera betur.
Tekist hefði að fjölga konum í hópi kennara úr
20% árið 1997 í 29% árið 2004. Hlutfallslega hefði
orðið mest fjölgun kvenna meðal prófessora skól-
ans, úr 6% í 14%. Páll sagði skólann njóta trausts
meðal nemenda og þjóðarinnar allrar en mörg
brýn úrlausnarefni biðu nýs rektors. Mikilvægt
væri að auka fjárveitingar til kennslu vegna fjölg-
unar nemenda, launastikuna þyrfti að leiðrétta,
fjárveitingar til rannsókna þyrftu að verða jafnhá-
ar fjárveitingum til kennslu með árangurstengd-
um rannsóknasamningi og bæta þyrfti aðstöðu í
skólanum, ekki síst fyrir meistara- og doktors-
nema. Þá sagði Páll það vera „lífsnauðsynlegt“ að
fá auknar heimildir til fjáröflunar. Það væri „óþol-
andi“ fyrir skólann að geta ekki aflað tekna til að
standa undir rekstrinum. Þetta væri búið að
margítreka við stjórnvöld en ekki með miklum ár-
angri.
„Þetta eru slagsmál við ríkisvaldið sem við þurf-
um að halda áfram og sífellt að rökræða við
menntamálaráðherra og starfsmenn í mennta-
málaráðneytinu,“ sagði Páll og beindi orðum sín-
um til rektorsefnanna.
Fjórar spurningar voru síðan lagðar fyrir rekt-
orsefnin af fundarstjóra, Önnu Agnarsdóttur dós-
ent, fyrir hönd aðstandenda fundarins. Þær eru
birtar sérstaklega hér í opnunni en rektorsefnin
fengu fimm mínútur hvert til að svara spurning-
unum.
Spurning 1
Jón Torfi sagði fjármögnun vera meginvið-
fangsefni allra háskóla. Háskóli Íslands hefði for-
ystu í rannsóknum í landinu og til þessa verkefnis
yrði að tryggja aukið fé. Rökstuðningur skólans
fyrir auknu fé yrði þó að vera í samræmi við
breyttar áherslur skólans og samfélagsins.
Sagði hann skólann verða að hafa skýrar hug-
myndir um að hverju hann vildi stefna og hverju
hann vildi breyta. Málflutningur Háskólans yrði
m.a. að snúast um mikilvægi háskólastarfsins en
einnig þyrfti að minna stjórnvöld á mikilvægi fjöl-
breytninnar. Málflutningur Háskólans yrði einnig
að snúast um sérstöðu greina og sérstakar að-
stæður einstakra greina. Sem dæmi nefndi Jón
Torfi að íslenskukennsla væri ekki sérvandamál
íslenskuskorar eða hugvísindadeildar. Hún væri
sameiginlegt verkefni íslensks samfélags. Með
þessum nýju áherslum yrði að ganga til nýrra
samninga við ríkisvaldið.
Kristín sagði umhverfi Háskólans hafa gjör-
breyst á stuttum tíma. Í stað þess að vera í vernd-
uðu umhverfi ætti skólinn nú í samkeppni við aðra
skóla um fjármagn og athygli. Háskóli Íslands
hefði sérstöðu, hefði gert margt afburðavel fyrir
afburðalítið fé. Það væri alveg ljóst að fjárframlög
hefðu ekki fylgt þróun Háskólans og framlagi
hans til samfélagsins á undanförnum árum.
Kristín sagði að styrkja þyrfti fjárhag skólans í
stefnumótunarvinnu í samvinnu við stjórnvöld. Í
því skyni þyrfti að kynna betur starfsemi skólans,
bæði fyrir stjórnvöldum og almenningi.
Einar sagði fjárskort vera meginvanda Háskóla
Íslands. Fjárskorturinn kæmi fram á marga vegu,
m.a. í of lágum launum, ósamkeppnisfærum mark-
aði, of fáum kennurum, of miklu kennsluálagi, hús-
næðisskorti, aðstöðuleysi og litlu rannsóknafé.
Hann sagði nýlegar skýrslur Ríkisendurskoðunar
og OECD staðfesta hve „geigvænlegur“ fjárskort-
urinn væri og hve illa væri búið að skólanum. Sam-
anburður við sambærilega skóla erlendis kæmi
illa út fyrir íslenska háskóla.
Hann sagði auka þyrfti tekjur skólans, ekki
væri hægt að leysa vandann með frekari sparnaði.
„Þegar þjóð og ráðamenn eru búin að fallast á
okkar markmið, að Íslendingar verði að eiga rann-
sóknarháskóla í fremstu röð í okkar heimshluta,
þá er björninn í raun unninn. Það er auðvelt að
sýna fram á það að Háskóli Íslands er sterkur
grundvöllur undir slíka stofnun og í raun eini
skynsamlegi grundvöllur alþjóðlegs rannsóknahá-
skóla á Íslandi,“ sagði Einar.
Sagði hann skólann ekki eiga að lenda í þeirri
stöðu að aðrir háskólar gripu frumkvæðið, seldu
stjórnvöldum sínar áætlanir og settu skólann í þá
stöðu að vera á móti. Háskólanum í Reykjavík og
Háskólanum á Akureyri hefði tekist vel að selja
ráðamönnum sín framtíðarmarkmið, þó að þau
byggðust á „veigalitlum grunni og lítilli vísinda-
starfsemi“. Framtíðarsýn HÍ væri trúverðugri og
byggð á traustari grunni.
Ágúst sagði meginmálið í fjárhag skólans vera
það að verja þyrfti jafnmiklu fjármagni til há-
skólastigsins og á öðrum Norðurlöndum. Nýjustu
tölur OECD sýndu að einungis væri varið um 1%
af landsframleiðslu til háskólastigsins hérlendis af
hálfu hins opinbera. Sambærilegar tölur fyrir
Danmörku, Noreg, Finnland og Svíþjóð væru frá
1,3 til 1,8%. Eitt prósent af landsframleiðslu okkar
væri um átta milljarðar og því sæist vel hve gíf-
urlegt fjármagn skorti enn til þess að Íslendingar
stæðu jafnfætis öðrum Norðurlöndum. Sagðist
Ágúst vilja þrjá samninga við ríkisvaldið, þ.e. um
kennslu í grunnnámi, framhaldsnámi og um rann-
sóknir.
Hann hafnaði alfarið skólagjöldum í grunn-
námi. Hófleg skólagjöld gætu þó átt við í fram-
haldsnámi í félagsvísindum sem væru í innlendu
samkeppnisumhverfi, enda hefðu bæði viðskipta-
og hagfræðideild og lagadeild farið fram á slíka
heimild. Skólagjöld ættu hins vegar ekki við í
framhaldsnámi í raunvísindum og heilbrigðisvís-
indum. „Eitt dyggilegasta verkefnið er hins vegar
að bæta samstarf og efla stöðu skólans gagnvart
ráðuneytum fjármála og menntamála og gagnvart
stjórnmálaflokkum. Háskólinn hefur nú veika
stöðu í pólitískri umræðu innan allra flokka og
hagsmunasamtaka. Eigi Háskólinn að eflast er
það lykilatriði að þessari þróun verði snúið við.
Það er því forgangsmál af minni hálfu að skiln-
ingur á mikilvægi Háskóla Íslands aukist meðal
ráðamanna,“ sagði Ágúst m.a.
Spurning 2
Kristín sagði að stöðugt þyrfti að endurskoða
stjórnskipulag skólans til að meta hvort kerfið
sem slíkt gæfi bestu mögulegu niðurstöðu eða
hvort gera mætti betur. Nú væri komin átta ára
reynsla á núverandi stjórnskipulag og tími kom-
inn til að staldra við. Skipulagið einkenndist af
jafningjastjórnun sem hefði þann kost að vera lýð-
ræðislegt, margir kæmu að ákvarðanatöku og það
hlyti að vera jákvætt. Á móti kæmi að hlutverka-
skipti væru frekar óskýr og það lýsti sér m.a. í því
að rektor væri á sama tíma formaður háskólaráðs
og sá sem ætlað væri að framfylgja stefnu há-
skólaráðs.
Einar sagðist vera sammála því að auka stjórn-
skipulegt sjálfstæði deildanna. Þær væru hinar
eiginlegu rekstrareiningar skólans og æskilegt að
þær tækju sjálfar ákvarðanir um akademísk og
rekstrarleg málefni, væru sjálfráða í fjármálum og
tækju fulla ábyrgð á innri málum. Í þessu sam-
bandi væri mikilvægt að efla stöðu deildarforseta,
sem hefði verið úthýst úr háskólaráði með breytt-
um háskólalögum fyrir átta árum. Deildarforsetar
ættu að setjast í háskólaráð á ný og eiga þannig
beina aðild að æðstu stjórn skólans.
Ágúst sagðist vera talsmaður valddreifingar og
þess að vald og ábyrgð færu saman. Hann vildi því
auka sjálfstæði deilda Háskólans og færa meira
starf til þeirra. Hann væri hins vegar andvígur því
a
s
f
a
h
H
h
a
v
b
þ
s
v
e
k
Málfundur í hátíðarsal Háskóla Íslands
Vilja fá
eru an
F
a
Frambjóðendur til rektors-
kjörs við Háskóla Íslands
leggja allir áherslu á að skólinn
fái aukið vægi sem rannsókn-
arháskóli og fái til þess aukið
fjármagn frá stjórnvöldum.
Hafna þeir skólagjöldum í
grunnnámi sem tekjuöfl-
unarleið, að því er fram kom á
framboðsfundi í gær.
22 MIÐVIKUDAGUR 9. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKATTATILLÖGUR
VERZLUNARRÁÐS
Verzlunarráð Íslands hefur lagtfram athyglisverðar tillögur umróttækar breytingar á skattkerf-
inu. Þær felast í því að samræma ýmsa
helztu skatta, s.s. tekjuskatt einstaklinga
og fyrirtækja og virðisaukaskatt í sömu
tölu; 15%. Í viðtali við Jón Karl Ólafsson,
formann Verzlunarráðs, í Morgunblaðinu
í gær, segir hann að ráðið hafi ekki tekið
afstöðu til þess hvort hækka eigi skatta,
sem í dag eru lægri en 15%, t.d. fjár-
magnstekjuskatt og erfðafjárskatt. Þór
Sigfússon, framkvæmdastjóri ráðsins,
bendir hins vegar á það augljósa í blaðinu
í gær: „Í löndum sem hafa tekið upp flat-
an skatt er ákveðið grundvallaratriði að
allar tekjur séu skattlagðar með sama
hætti.“
Það vekur óneitanlega athygli hversu
mikill samhljómur er með þessum tillög-
um Verzlunarráðsins og skattatillögum
Bandalags starfsmanna ríkis og bæja,
sem lagðar voru fram vorið 2003. Þar var
gert ráð fyrir að tekjuskattar einstak-
linga og fyrirtækja, svo og fjármagns-
tekjuskattur, yrðu samræmdir í 20%. Ög-
mundur Jónasson, formaður samtak-
anna, benti þá á að kjaramisrétti í landinu
fælist ekki fyrst og fremst í þeim launum,
sem væru greidd, heldur í því að fjár-
magnstekjur auðmanna væru skattlagð-
ar með öðrum hætti en launatekjur.
Verzlunarráð nálgast málið frá öðru
sjónarhorni og bendir á kosti þess að hafa
sem einfaldast skattkerfi. Ráðið vill að
um leið og skatthlutföll verða samræmd,
verði endurgreiðslur, afslættir, styrkir
og bætur frá hinu opinbera endurskoðuð
og skattstofn virðisaukaskattsins breikk-
aður. Rökin eru meðal annars þau að ein-
falt skattkerfi dragi úr skattsvikum og
undanskotum, sé aðlaðandi fyrir erlenda
fjárfesta og að hægt sé að lækka mjög
jaðarskatta, sem letji fólk til vinnu.
Verzlunarráð horfir því einkum á já-
kvæð áhrif samræmingar skatthlutfalla á
hagkerfið, en BSRB fremur á sanngirnis-
og réttlætisrökin. Þótt nálgunin sé þann-
ig ólík og jafnframt gert ráð fyrir ólíku
skatthlutfalli, bendir samhljómurinn með
tillögum Verzlunarráðs og BSRB þó til að
hugmyndir um samræmingu skatthlut-
falla og einföldun kerfisins geti orðið
grundvöllur að endurskoðun á skattkerf-
inu, sem breið samstaða gæti ríkt um.
Morgunblaðið hefur oftlega tekið und-
ir þau sjónarmið, að sanngirnisrök hnígi
að því að skattleggja launatekjur og fjár-
magnstekjur með sama hætti. Hins vegar
hefur blaðið líka bent á þann raunveru-
leika, að það er auðveldara að skattleggja
launatekjur en fjármagnstekjur, því að
launþegar eru ekki eins hreyfanlegir á
milli landa og fjármagnið.
Verzlunarráð leggur fram ýmsar fleiri
tillögur til skattbreytinga í skýrslu sinni,
sem gefin var út í gær í tilefni viðskipta-
þings. Þar á meðal er að söluhagnaður
móðurfélags vegna sölu á dótturfélagi
verði undanþeginn skattskyldu, með
svipuðum hætti og í ýmsum nágranna-
löndum. Núverandi reglur hafa ýtt undir
að menn stofni erlend eignarhaldsfélög
um hluti í íslenzkum fyrirtækjum. Jón
Karl Ólafsson benti á það í ræðu sinni á
viðskiptaþingi í gær að erlendu eignar-
haldsfélögin væru nú um 200 talsins, en
auðvelt ætti að vera að ná þeim aftur til
landsins með einföldum skattabreyting-
um.
Athygli vakti að Halldór Ásgrímsson
forsætisráðherra greip þessar hugmynd-
ir á lofti og tók undir með Verzlunar-
ráðinu um að endurskoða þyrfti þessa
skattlagningu. „Ég tel að ekki síður sé
mikilvægt fyrir ykkur, forkólfa atvinnu-
lífsins, að fá þarna tækifæri til þess að
auka gagnsæi á markaðnum og eyða tor-
tryggni sem getur og hefur skapast þeg-
ar upp spretta erlend eignarhaldsfélög
eins og gorkúlur og eignarhald á venju-
legu meðalstóru fyrirtæki er farið að
minna á ofvaxið ættartré í Íslendinga-
bókinni hans Kára Stefánssonar,“ sagði
forsætisráðherra.
Ef hægt er með tiltölulega einföldum
breytingum að ná eignarhaldsfélögunum
aftur inn í landið, er það stór kostur fyrir
bæði innlendar eftirlitsstofnanir á fjár-
málamarkaði og hinn almenna fjárfesti,
sem fær þá skýrari mynd af eignarhaldi
félaga á hlutabréfamarkaðnum.
EFLING ÞEKKINGAR Á LÝÐRÆÐI
Hingað til hefur kosningaþátttaka áÍslandi verið góð, en hún er vita-
skuld táknræn fyrir áhuga almennings á
því að hafa áhrif á umhverfi sitt. Sá
áhugi er mikill auður sem mikilvægt er
að halda við og virkja til frambúðar.
Á blaðamannafundi sem Norræn lýð-
ræðisnefnd hélt í fyrradag og greint var
frá í blaðinu í gær, kom fram sú tillaga
að skapaðar verði forsendur til þess að
auka pólitíska virkni almennings á
Norðurlöndum, ekki einungis á kosn-
ingadaginn, heldur allt kjörtímabilið.
Lagt er til að það verði gert með svo-
kölluðum borgaralegum tillögum, þjóð-
aratkvæðagreiðslum og aukinni nýtingu
á upplýsingatækni til að efla þátttöku-
lýðræðið, til að mynda í formi umræðu-
torga á Netinu.
Kristín Ástgeirsdóttir, sagnfræðing-
ur og formaður lýðræðisnefndarinnar,
sagði megintillögu nefndarinnar lúta að
því að norrænu ríkin og sjálfstjórnar-
svæðin móti hvert um sig eigin stefnu til
að treysta lýðræðið. Telur hún mikil-
vægt að grípa til aðgerða til að auka og
jafna hlut borgaranna í lýðræðislegum
ákvörðunum, hvort heldur sem er hjá
sveitarfélögum eða í landsmálum, en
einnig er lagt til að þekking á lýðræðinu
sé efld og almenningur uppfræddur um
rétt sinn.
Morgunblaðið hefur um langt skeið
lagt áherslu á nauðsyn þess að efla og
þróa lýðræði með markvissum hætti og
tekur því undir þá tillögu nefndarinnar
að „stofnaður verði vinnuhópur sem
fylgi eftir tilmælum nefndarinnar, miðli
þekkingu, hvetji til lýðræðisrannsókna,
samræmi tölfræði og safni bestu starfs-
aðferðum í lýðræðisástundun Norður-
landabúa“, en þannig lýsti Kristín til-
lögunni í blaðinu í gær. Kristín benti á
að minnkandi kosninga- og stjórnmála-
þátttaka Norðurlandabúa væri visst
áhyggjuefni – ef til vill vegna þess að
fólk hafi meiri áhuga á einsmálshreyf-
ingum en stjórnmálaflokkum. Það er
vissulega umhugsunarvert, ekki síst þar
sem stjórnmálaflokkarnir eru einn af
stólpum lýðræðiskerfisins, eins og haft
er eftir Kristínu. Það er því ærin ástæða
til að efla rannsóknir á lýðræði með sem
víðtækustum hætti og þá ekki síður um-
ræðu um nýja möguleika í þróun þess,
útfærslu og framkvæmd. Þannig aukast
til mikilla muna líkurnar á að hægt verði
að virkja sem flesta til að taka þátt í
ákvarðanatöku um sameiginleg málefni
samfélagsins.
P
a
f
v
d
a
m
l
f
s
h
r
P
á
m