Morgunblaðið - 03.04.2005, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. APRÍL 2005 11
verkinu án skýringa. Gyðingar vilja ekki að ég
nái að klára klukkuna.“
Fischer fékk einkaleyfi í Bandaríkjunum á
umræddri skákklukku laust fyrir 1990 en hún
er m.a. frábrugðum öðrum að því leyti, segir
hann, að auk heildartímans fá menn ákveðinn
tíma fyrir hvern leik. Og það er fleira nýtt í
Fischer-klukkunni sem hann fer ekki út í að
sinni.
Svo upplýsir hann að það hafi líka verið tóm-
stundagaman sitt í mörg ár að rýna í skákir
Rússa í gegnum árin en hann fullyrðir að þeir
hafi lengi svindlað á þessum vettvangi; að hver
einasti leikur í hverri einustu skák þar sem
Sovétmenn áttust við innbyrðis hefði verið fyr-
ir fram ákveðinn.
„Fólk telur að þetta sé aðeins hugarburður
minn, en það hefur rangt fyrir sér. Tæknin er
orðin svo mikil í dag að ég furða mig á því
hvers vegna enginn spyr Kasparov almenni-
lega út í það hvernig þeir Karpov svindluðu í
einvígjum þeirra; það ætti að tengja Kasparov
við lygamæli og láta hann svara. En það er
ekki gert vegna þess að allir vita að svindlið
myndi sannast. Af hverju fæ ég ekki að segja
mína skoðun á þessu í lygamæli? En gyðing-
arnar myndu þá örugglega bara halda því
fram að ég tryði þessu svo staðfastlega að það
væri ekkert að marka!“
Hann heldur áfram að tala illa um gyðinga.
Sakar þá um að hafa stolið öllum eigum hans
úr vörugeymslu í Kaliforníu fyrir nokkrum ár-
um, og þar hafi nafngreindur lögfræðingur –
sem vann fyrir Fischer – verið höfuðpaurinn.
Bækur, verðlaunapeningar, töfl, föt, persónu-
leg bréf og myndir; allt sem hann hafi eignast
á þremur til fjórum áratugum hafi horfið.
„Þeir halda því fram að ég sé sekur um
glæp, en ég veit ekki betur en það sé ólöglegt
samkvæmt stjórnarskránni að taka eigur ann-
arra ófrjálsri hendi.“
Fréttir hafa birst um að bandarísk stjórn-
völd vilji m.a. ná í Fischer vegna þess að hann
skuldi skatt af því sem hann fékk greitt fyrir
einvígið í Júgóslavíu 1992. Hann ber það til
baka; segist aldrei hafa fengið formlegt erindi
frá bandarískum skattayfirvöldum vegna
þessa. Hann segist og ekki hafa vitað betur en
öll gjöld sem honum bæri að greiða í Banda-
ríkjunum hefðu verið greidd af lögfræðingnum
sem áður var getið. Honum hefðu verið sendir
peningar til þess en einn góðan veðurdag hefði
sá hinn sami reyndar tilkynnt Fischer að hann
skuldaði fúlgur fjár. En það fengi ekki staðist.
Helförin lygi
Höfundarréttur af bókum sem Fischer
skrifaði á sínum tíma hefur einnig verið af-
hentur öðrum segir hann, og þvertekur fyrir
að hann skuldi nokkrum í Bandaríkjunum fé;
gögn sem hann birti á Netinu sanni að hann
hafi sent áðurnefndum lögfræðingi peninga til
þess að greiða það sem honum bar þar í landi.“
Þegar blaðamaður spyr hvort allt sem
Fischer haldi fram að gert hafi verið á hlut
hans geti verið sannleikanum samkvæmt;
hvort hann sé ekki hreinlega haldinn ofsókn-
arkennd eða sjúklegri tortryggni, neitar hann
því. „Fólk getur haldið því fram en ég tel svo
ekki vera. Hatur gyðinga í minn garð er ein-
faldlega svona gríðarlegt.“
En hvers vegna í ósköpunum ætti þeim að
vera svona illa við þig; skákmanninn Bobby
Fischer?
„Í fyrsta lagi, vegna þess að ég sigraði gyð-
inginn [Arthur] Bisguire í 13 skákum í röð á
sínum tíma, sem er einstakt meðal stórmeist-
ara, nema kannski þegar úrslitin eru ákveðin
fyrir fram … Ég tapaði einu sinni fyrir Tal
fjórum sinnum í röð og það var ægilegt. Ég get
ekki ímyndað mér hvernig Bisguire hefur lið-
ið.“
Fischer segist alltaf hafa einbeitt sér að
einni skák í einu, eða einu móti, og ekki velt
vöngum yfir sigurgöngu gegn einstaka mót-
herjum sem þessari. Það hafi ekki verið fyrr
en einhver hafði orð á þessu, eftir 13. sigurinn
í röð, að hann áttaði sig sjálfur á því hvers
kyns var.
„Þetta er eitt þeirra högga sem ég hef veitt
gyðingum í skákheiminum. Þeir höfðu greini-
lega hugsað mikið um þetta, reynt að hjálpa
Bisguire og gefa góð ráð en allt kom fyrir
ekki.“
Fischer nefnir fleiri gyðinga sem hann hefur
leikið grátt við skákborðið, þannig að blaða-
maður spyr aftur hvort hann trúi því virkilega
að skákin sé svo mikilvæg í augum gyðinga.
„Já, hún er það. Gyðingar eru moldríkir, rík-
astir allra í veröldinni, og margir eru á þeirri
skoðun að þeir hafi hagnast óheiðarlega. Þeim
er mikið í mun að skara fram úr á öllum svið-
um; tónlist, skák, leiklist, bókmenntum – til
þess að sýna fram á að það sé þeim beinlínis
eðlislægt. Að þess vegna sé mjög eðlilegt að
gangi jafn vel í viðskiptum og öllu öðru.“
Fischer bendir svo á að hann sé ekki sá
fyrsti sem tali illa um gyðinga; nefnir bæði
Napóleon og Martein Lúther og bætir svo við:
„En það er talsverð ráðgáta hvers vegna gyð-
ingar eru jafnillir og raun ber vitni.“
Enn er spurt, eins og í kvæðinu; Ertu nú al-
veg viss um?
„Þú mátt kalla þetta hvað sem þú vilt, en
staðreyndirnar tala sínu máli,“ segir Bobby
Fischer.
Tvennt nefnir hann svo til viðbótar:
„Það eitt ætti að hringja aðvörunarbjöllum
að gyðingar skuli misþyrma nýfæddum börn-
um sínum; að þeir skuli umskera nokkurra
daga gömul börn. Umskurður er glæpur. Þeir
segja að það sé ekki kvalafullt en það er bara
bull. Sömuleiðis það að þessi hluti líkamans
sem fjarlægður er sé óþarfur.“
Hitt atriði sem Fischer nefnir er það að gyð-
ingar skuli halda því fram að Helför nasista í
Síðari heimsstyrjöldinni hafi raunverulega átt
sér stað.
„Lesið bækur sem voru skrifaðar á stríðs-
árunum. Þar er hvergi minnst á Helförina.
Gyðingar halda að fólk sé heimskt; það er vita-
skuld ekki hægt að fela svona nokkuð hafi það
átt sér stað. Ég segi því: þegar gyðingar halda
því fram að frásagnir af Helförinni séu upp-
spuni þá skal ég fara að trúa því að hún hafi átt
sér stað.“
Svo furðar Fischer sig á því að til skuli vera
lög sem banna fólki að halda því fram að Hel-
förin sé uppspuni. „Hvers vegna þarf að semja
lög um að banna það? Ekki þarf lög sem banna
að halda því fram að tunglið sé úr grænum
osti!“
Annar gestanna spyr þá gestgjafann: Er þá
ekkert að marka skólabækurnar? Ekkert að
marka það sem altalað er?
„Hvað um Galileo? Kenningar hans um jörð
og sól hlutu ekki hljómgrunn á sínum tíma en
allir vita nú að það sem þá var talin almenn
vitneskja var bara rugl.“
Tók áhættu með E5 …
Fischer rifjar upp að hann hafi lært skák af
systur sinni þegar hann var sex ára. „Ég hafði
gaman af ýmsum þrautum þegar ég var
krakki. Mér var sagt að skák væri erfiðasti
leikur sem til væri og krafðist því að fá að læra
hann.“ Hann svarar því neitandi hvort hann
hafi haft einhvern til að tefla við framan af.
„Ég tefldi mikið við sjálfan mig.“
Var þá mikið um jafntefli, eða vannst þú
kannski yfirleitt?
„Ég vann oftast, sem er forvitnilegt vegna
þess að ég reyndi alltaf að vera sanngjarn!“
segir hann. Reyndi að stýra bæði hvítu og
svörtu mönnunum eins vel og hann gat, gegn
sjálfum sér.
Þegar Fischer er beðinn um að nefna þá
skák sína sem hann telur merkilegasta á ferl-
inum, þarf hann að hugsa sig nokkuð um.
„Hvað áttu við með merkilegasta?“
En þá sú fallegasta, frá hans sjónarhóli?
Á endanum nefnir hann skákina við Donald
Byrne síðla árs 1956, sem stundum hefur verið
kölluð skák aldarinnar. „Hann virtist ekki
gera nein alvarleg mistök en tapaði samt
hratt!“ Svo segir Fischer að útilokað sé að
finna nokkra skák sem ekki sé hægt að bæta,
ekki hafi verið hægt að leika betur að ein-
hverju leyti en gert var. Hin fullkomna skák er
ekki til; „ekki einu sinni þessi gegn Byrne. Ég
tók áhættu með E5 leiknum ...“
Talið berst að peningum og Fischer er
spurður hvort hann sé ríkur maður.
Svar: „Nei, ég er ekki ríkur. Ég á að vísu 3
milljónir dollara í Sviss [sem er andvirði um
180 milljóna miðað við gengið nú]. Fékk 3,5
milljónir fyrir einvígið í Júgóslavíu 92 – en
hafa verður í huga það sem mamma sagði þá
við mig; að ég yrði að deila í þá upphæð með
20, vegna þess að ég hefði ekki unnið mér inn
neina peninga í svo mörg ár.“ Svo ber hann
milljónirnar 3 saman við eitthvað annað: Með-
alíbúð á Manhattan [í New York] kostar 1
milljón dollara; menn fá stundum 5 milljónir
dollara fyrir eina rokktónleika. Nei, ég held að
ég teljist ekki ríkur.“
Vildi tefla í Reykjavík
Sú saga er lífseig að Fischer hafi upphaflega
ekki viljað mæta Spasský í Reykjavík í einvíg-
inu um heimsmeistaratitilinn 1972. Það segir
hann fjarri sannleikanum, en opinberlega hafi
reyndar svo virst á sínum tíma.
„Þetta var brella hjá [Leyniþjónustu Banda-
ríkjanna] CIA. [Ed] Edmundson [forseti
Skáksambands Bandaríkjanna] var þar á mála
og vildi búa til vandræði á fundinum í Amst-
erdam þar sem átti að semja um keppnisstað.
Einhvern veginn komst hann að því að
Spasský myndi velja Reykjavík og ég var
ánægður með það. Sagðist myndu velja eins og
þá væri málið leyst. En hann hélt nú ekki; við
mættum ekki vera sammála fyrst í stað. Ekk-
ert vandamál yrði að semja um Reykjavík, en
fyrst yrði ég að velja Sarajevo í Júgóslavíu –
og síðan myndum við fá einhverjar aðrar kröf-
ur okkar uppfylltar í staðinn fyrir að sam-
þykkja Reykjavík.“
Hann verður hugsi um stund, og segir svo:
„Ég er ekki einu sinni viss um að þeir hafi vilj-
að að ég ynni einvígið,“ og á við landa sína.
„Þeim var svo illa við mig.“
Slembiskákin
Fischer svarar því, aðspurður, að hann hafi
ekki hinn minnsta áhuga á „gömlu skákinni“
lengur. Slembiskák, sem svo er kölluð og
kennd við hann sjálfan, er það eina sem heillar
hann við íþróttina. „Skák er leiðinleg; ég hef
áhuga á skák sem íþrótt og skemmtun, ekki
sem vísindum eins og leikurinn er orðinn. Þeg-
ar ég tefli vil ég að bæði ég sjálfur og áhorf-
endur skemmti sér.“
Skák er gengin sér til húðar sem keppn-
isíþrótt, segir hann. „Það er ágætt fyrir fólk að
kaupa sér skáktölvu til þess að þjálfa hugann.
Og sem áhugamál er skák ágæt, en sem
keppnisíþrótt er skákin algjörlega ónýt.“
Slembiskákin er ekki mjög frábrugðin, að
sögn Fischers, og ekki mikið erfiðari en sú
hefðbundna. Aðalatriðið sé að komast út úr því
fari að góðir skákmenn kunni hverja einustu
byrjun utanbókar.
Svona eins og í kveðjuskyni er Fischer
spurður í síðasta sinn hvort hann sé jafnsann-
færður um að gyðingar séu eins slæmir og
hann vill vera láta.
„Spurðu Palestínumenn hvort gyðingar séu
til vandræða,“ var svarið.
Svo er staðið upp, Fischer og vinkona hans,
Miyoko Watai, sem hlýddi á samtalið, kvödd
með handabandi og haldið á braut.
Hugsunin um málsháttinn hverfur samt
ekki. Ekki verða allir á eitt sáttir væri kannski
táknrænn fyrir hann. Eða væri Sjaldan er ein
báran stök ef til vill betri?
vildi taka við mér
Morgunblaðið/RAX
skapti@mbl.is, magnuss@mbl.is
TENGLAR
...........................................................
http://home.att.ne.jp/moon/fischer
’Þegar hann er spurður síðar ísamtalinu hvers vegna þeir
Sæmi hafi náð svona vel saman
útskýrir Fischer það þannig að
Sæmi sé svo ólögguleg lögga.
„Lögregluþjónar eiga það til
að líta niður á fólk og vilja sýna
vald sitt. Að minnsta kosti í
Bandaríkjunum, og ég við-
urkenni að það er ekki alltaf að
ástæðulausu. En Sæmi er allt
öðruvísi.“‘