Morgunblaðið - 03.04.2005, Side 30

30 SUNNUDAGUR 3. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
2. apríl 1995: Athyglisvert
er að fylgjast með því hvað
umræður um fiskveiðistefn-
una eru að verða áberandi í
kosningabaráttunni og jafn-
framt hvað hver frambjóð-
andinn á fætur öðrum er
tilbúinn til að taka undir
kröfur um breytingar á
henni [...]
Davíð Oddsson, forsætis-
ráðherra og formaður Sjálf-
stæðisflokksins, gerði fisk-
veiðistefnuna að umtalsefni
á fundi á Húsavík fyrir
rúmri viku. Þar sagði hann
m.a.: „Ef við horfum á kvót-
ann eins og afnotarétt, þá
virkar hann líkt og lóð, sem
bæjarfélag á og lætur í té.
Lóðin undir húsinu mínu á
Lynghaga í Reykjavík er
eign Reykjavíkurborgar en
ég get hins vegar selt húsið
með lóðarréttindum og veð-
sett það, en það er enginn
vafi á því engu að síður að
Reykjavíkurborg á lóðina
og ég borga leigu árlega til
borgarinnar fyrir lóðina,
sem hún á en ekki ég. Og
það er alveg ljóst, að eftir
50 ár getur Reykjavík-
urborg tekið þessa lóð af
mér en yrði væntanlega að
greiða mér einhverjar bæt-
ur vegna þeirrar röskunar,
sem yrði á mínum högum.
Eignarrétturinn á fiskinum
í sjónum er alveg klár hjá
ríkisvaldinu.““
2. apríl 1985: „Ýmis rík-
isfyrirtæki og ríkisstofnanir
gæta hagsýni í rekstri, sem
betur fer, og stokka upp
rekstur til að tryggja betri
fjármagnsnýtingu, eins og
nú hefur verið gert hjá RA-
RIK. En fleiri mættu fylgja
í kjölfarið. Stjórnendur rík-
isstofnana, einkum þeirra
sem gerðar eru alfarið eða
að stórum hluta út á skatt-
peninga almennings, þurfa
að halda uppi sterku og við-
varandi innra rekstr-
araðhaldi. Stundum er og
nauðsynlegt að fá fagfyr-
irtæki, utan ríkisgeirans, til
að taka út rekstur, einkum
stærri og dýrari stofnana,
til að ná fram bættri með-
ferð og nýtingu fjármagns;
tryggja sömu eða betri
þjónustu fyrir minni fjár-
muni. Einkum og sér í lagi
ætti þetta að vera krafa
skattborgaranna.“
6. apríl 1975: „Þróun
mála á alþjóðavettvangi síð-
ustu vikur hefur verið mjög
ískyggileg. Í Kambódíu hef-
ur ríkisstjórn, sem setið
hefur að völdum um fimm
ára skeið og notið stuðnings
Bandaríkjamanna, riðað til
falls. Í Suður-Víetnam hef-
ur stríðsgæfan brugðist
stjórnvöldum í Saigon ger-
samlega og framsókn
kommúnista hefur verið
ótrúlega hröð. Í Portúgal
minnka horfur dag frá degi,
að lýðræði verði komið þar
á fót á næstu árum, en um
leið vaxa líkur til þess, að
vinstri sinnað einræði og
jafnvel kommúnismi taki við
af þeim öfgaöflum til hægri,
sem áður höfðu stjórnað
Portúgal um hálfrar aldar
skeið. Í miðausturlöndum
misheppnaðist Kissinger
utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna ný sáttatilraun í
deilu Ísraels og Araba og
Feisal konungur í Saudí-
Arabíu var myrtur, en í
kjölfar þess fylgdi að sjálf-
sögðu óvissa um, hvað við
tæki í þessu volduga olíu-
ríki.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÚRRÆÐALEYSI Í MÁLUM VEIKRA BARNA
Sláandi tölur um tíðni líkamsárása ástarfsmenn grunnskóla í Reykjavík,
sem birtust á forsíðu Morgunblaðsins á
föstudag, hljóta að vekja fólk til umhugs-
unar um a.m.k. þrennt.
Í fyrsta lagi hvernig tryggja megi betur
öryggi bæði starfsfólks og nemenda í skól-
um. A.m.k. í almennum grunnskólum get-
ur fólk ekki sætt sig við starfsumhverfi,
þar sem búast má við árásum og barsmíð-
um. Ef ráðizt er á kennarana fara nem-
endurnir varla varhluta af ofbeldinu held-
ur.
Í öðru lagi eru líkamsárásir á starfsfólk
væntanlega aðeins toppurinn á ísjakanum,
ef svo má segja. Í skóla, þar sem dæmi eru
um tugi árása á ári, ríkir varla mikill
starfsfriður að öðru leyti. Því miður eru
dæmi um að einn veikur einstaklingur geti
spillt námi og leik fyrir heilum bekk, jafn-
vel heilum skóla. Önnur börn og foreldrar
þeirra geta auðvitað ekki sætt sig við slíkt.
Þá er komið að þriðja atriðinu, sem
Gerður Óskarsdóttir, fræðslustjóri í
Reykjavík, gerir að umtalsefni í frétt
Morgunblaðsins: „Barn sem gerir svona
er í miklum vanda og því miður eru lítil úr-
ræði í heilbrigðiskerfinu fyrir börn á
grunnskólaaldri sem eiga í geðvanda. Þau
eru bara í skólanum. Fullorðið fólk getur
lagst inn á geðdeild og fengið þar meðferð
en sambærileg innlagnarmeðferð til langs
tíma virðist ekki í boði fyrir börn á grunn-
skólaaldri.“
Miklu fleiri vísbendingar hafa komið
fram að undanförnu um að geðheilbrigð-
isþjónusta fyrir börn og unglinga væri
engan veginn fullnægjandi. Og ein afleið-
ingin er þessi; börn, sem eiga við erfiðan
vanda að etja „eru bara í skólanum“ þar
sem þeim sjálfum, skólafélögum þeirra og
kennurum líður öllum illa. Til einhverra
ráða þarf að vera hægt að grípa þegar
ástandið fer úr böndunum.
LÆKKUN LYFJAVERÐS
Ákvörðun lyfjagreiðslunefndar, umað lækka smásöluálagningu lyfja íáföngum þannig að verð þeirra
verði svipað og á Evrópska efnahags-
svæðinu, er tímabær, svo ekki sé meira
sagt. Stefnt skal að því að í lok næsta árs
verði smásöluverð lyfja sambærilegt við
það sem gerist í Danmörku og Finnlandi.
Páll Pétursson, formaður lyfjagreiðslu-
nefndar, bendir á það í Morgunblaðinu í
gær að fulltrúi lyfjasmásala í nefndinni
standi að þessari samþykkt – sem er þó
raunar ekki annað en það sem nýleg
reglugerð um nefndina segir að henni
beri að gera. Þá hafi nú þegar náðst sam-
komulag við lyfjaheildsala um að lækka
verð í áföngum þannig að meðalheildsölu-
verðið verði hliðstætt meðaltali heildsölu-
verðs í Noregi, Danmörku og Svíþjóð.
Fyrirrennari lyfjagreiðslunefndar,
lyfjaverðsnefnd, vann lengi út frá þeirri
forsendu að lyf hér á landi ættu að vera
15% dýrari en í hinum norrænu ríkjunum.
Sú forsenda var augljóslega löngu úrelt.
Lengi vel vísuðu lyfjaheildsalar til þess
að hér á landi giltu svo strangar reglur,
t.d. um þýðingu leiðbeininga með lyfjum,
að þær hefðu í för með sér kostnað sem
réttlætti verðmuninn. Nýlega hefur
reyndar verið sýnt fram á að í sumum til-
fellum þyrfti þýðing og prentun leiðbein-
inga með lyfjum að kosta álíka og þýðing
og prentun á heilu upplagi af vandaðri,
innbundinni bók, ætti sá kostnaðarliður
að útskýra verðmuninn milli Íslands og
nágrannalandanna.
Nú segir Páll Pétursson að eitthvað sé
um að kröfur hér til lyfsölu séu stífari en
annars staðar og óhætt eigi að vera að
slaka á þeim. Vinnuhópur um það verk-
efni verði settur á laggirnar. Þá er sú af-
sökun fyrir hærra lyfjaverði vonandi úr
sögunni.
Kjarni málsins er sá, að hér á landi rík-
ir fákeppni og æ meiri samþjöppun, bæði
í innflutningi lyfja og smásölu. Við slíkar
aðstæður er strangt eftirlit opinberra að-
ila nauðsynlegt og óhjákvæmilegt. Það
eru miklir hagsmunir þeirra, sem þurfa
að kaupa lyf, og skattgreiðenda almennt,
að kostnaður vegna þeirra sé ekki meiri
en gerist almennt í nágrannalöndunum.
H
eilsu Jóhannesar Páls páfa
II. hefur hrakað jafnt og
þétt undanfarnar vikur og
nú er svo komið að honum
er vart hugað líf. Undan-
farna daga hefur fólk um
allan heim beðið fyrir páf-
anum, allt frá Jerúsalem til
Jóhannesarborgar og Ríó til Reykjavíkur. Á Pét-
urstorginu í Róm söfnuðust saman um 30 þúsund
manns fyrir neðan íbúð hans þar sem ljós loguðu í
gluggum í gærkvöldi, föstudagskvöld. Þaðan voru
beinar útsendingar fram á nótt á sjónvarpsfrétta-
stöðvum á borð við CNN og Sky og inn á milli var
skotið fréttum og viðtölum, sem tengdust páfan-
um. Páfinn var lagður á sjúkrahús 1. febrúar og
hefur tvisvar verið lagður inn eftir það. Dauðastríð
páfans hefur ekki farið fram í beinni útsendingu,
en ekkert hefur verið gert til að fela þjáningar
hans og hrakandi heilsufar. Um páskana fékk allur
almenningur að sjá að hann mátti vart mæla þegar
hann hugðist veita blessun sína. Alltaf hefur hins
vegar verið lögð áhersla á að hann væri með fullri
vitund og er ein ástæða þess ef til vill að þeirri
spurningu er ósvarað hvað gerist í Páfagarði falli
páfinn í dá og ekkert um það að finna hvað gera
skuli í því tilfelli í rómversk-katólskum sið – ekki
hver skuli fara með vald páfa, hvernig valdið flytj-
ist til eða hver eigi að ákveða læknismeðferð páfa,
liggi hann í dái. Í yfirlýsingum frá Páfagarði hefur
komið fram að líkami hans sé smám saman að gefa
sig, en embættismenn katólsku kirkjunnar neit-
uðu snarlega að nokkuð væri hæft í frétt ítalskrar
fréttastofu á föstudag um að heilasívaki hans starf-
aði ekki lengur og tóku sérstaklega fram að hann
væri ekki tengdur við heilasívaka. Ljóst var hins
vegar að í Páfagarði er páfanum ekki hugað líf.
Javier Lozano Barragan, kardináli og heilbrigð-
isráðherra Páfagarðs, sagði að páfi væri „að dauða
kominn“. „Í kvöld eða nótt, opnar Kristur dyrnar
fyrir páfa,“ sagði Angelo Comastri, prestur í Páfa-
garði og aðstoðarmaður páfa, við mannfjöldann,
sem baðst fyrir á Péturstorginu í gærkvöldi.
Söguleg páfatíð
Páfatíð Jóhannesar
Páls II. hefur verið
söguleg. Mjög skiptar
skoðanir eru um hann, en almenningur hefur fagn-
að honum sem poppstjörnu og hann virðist höfða
til ungs fólks. Hann hefur verið mjög staðfastur í
afstöðu sinni gegn styrjöldum og fátækt og margir
halda því fram að hann hafi átt stóran þátt í því að
rífa niður járntjaldið. En hann hefur verið gagn-
rýndur harðlega fyrir gamaldags viðhorf um sam-
skipti kynjanna og hlutverk kvenna í kirkjunni og
fékk meðal annars viðurnefnið „Ajatollah Woj-
tyla“ í þýska vikuritinu Der Spiegel árið 1980, þótt
ef til vill megi færa rök að því að meiri sátt hafi
náðst um hann eftir því sem árin hafa liðið. Í það
minnsta fer tímaritið mun mildari höndum um
hann í langri grein í nýjasta tölublaði þess, en það
gerði fyrir 25 árum.
Karol Józef Wojtyla fæddist í þorpinu Wado-
wice skammt frá Krakow í Póllandi 18. maí árið
1920 og því hefur verið haldið fram að margt í fari
hans og hugsun megi rekja til uppruna hans. Faðir
hans var foringi í hernum og móðir hans heima-
vinnandi. Wojtyla missti móður sína þegar hann
var átta ára, minnstu munaði að hann yrði fyrir
skoti þegar hann var 15 ára, þegar hann var 12 ára
lést eini bróðir hans, Edmund og hann var ekki
orðinn tvítugur þegar hann kom að föður sínum
látnum. „Þegar ég var tvítugur hafði ég misst alla,
sem ég elskaði,“ skrifaði hann.
Wojtyla var íþróttamaður í æsku, stóð í marki í
fótbolta og var áhugaleikari, en alltaf var trúin og
bænin honum efst í huga, að sögn þeirra, sem
þekktu hann þá.
Þegar heimsstyrjöldin síðari braust út og Þjóð-
verjar lögðu undir sig Pólland gekk hann ekki í
andspyrnuna eins og margir félaga hans, en hann
safnaði félögum í leynilegan bænahóp. Þegar hann
var 38 ára varð hann vígslubiskup, sá yngsti í Pól-
landi, og fimm árum síðar yngsti erkibiskupinn.
Hann varð kardináli árið 1967 og ellefu árum síðar
varð hann páfi, sá fyrsti í rúmar fjórar aldir, sem
ekki var ítalskur, og tók sér nafnið Jóhannes Páll
II. eftir forvera sínum, sem sat aðeins í 33 daga.
Wojtyla var þá aðeins 58 ára og unglamb í elliræð-
inu í Páfagarði.
Óvænt áhersla
á alþjóðapólitík
Hann var ekki lengi að
láta að sér kveða. Strax
1979, árið eftir að hann
kemst til valda, fer
hann til Póllands. Þar talaði hann um reisn ein-
staklingsins og réttindi og frelsunarmátt sannleik-
ans. „Stjórnir Austur-Evrópu eru hneyksli þess-
arar aldrar,“ sagði hann í predikun og sovéska
fréttastofan Tass stimplaði hann undirróðurs-
mann. Höfundurinn Malachi Martin, sem mikið
hefur skrifað um trúmál, segir í bókinni „The Keys
of This Blood“, sem fjallar um „baráttu Jóhann-
esar Páls II. við Rússa og Vesturlönd“, að þegar
hann varð páfi 1978 hafi margir átt von á því að
hans fyrsta verk yrði að reyna að blása nýju lífi í
katólsku í Evrópu. Krossferðin til að endurkristna
Evrópu hafi hins vegar aldrei hafist: „Þess í stað
beindi hann páfadómi sínum í allt aðra átt. Í fyrstu
var hún misskilin, síðan var reynt að finna ein-
hverjar skýringar, en það er ekki fyrr en núna
[bókin er skrifuð 1990] að fólk er farið að gera sér
grein fyrir því að þessi páfi er alþjóðastjórnmála-
maður, allan tímann hefur hann hrærst í vídd al-
þjóðastjórnmála og haft alþjóðleg markmið í
huga.“
Der Spiegel heldur því fram að ef til vill hafi
hinn nýbakaði páfi ekki gert sér alveg grein fyrir
því að hann var að leika sér að eldinum þegar hann
fór til Póllands, en Martin færir rök að því að hann
hafi áttað sig betur á því hvað var í vændum en
flestir aðrir. Hann vitnar í ræðu, sem Wojtyla
flutti í New York árið 1976, þá lítt þekktur biskup
frá Krakow. „Við stöndum nú frammi fyrir mestu
sögulegu glímu, sem mannkynið hefur háð,“ sagði
hann, „… prófsteinn á tvö þúsund ára menningu
og kristna siðmenningu með öllum þeim afleið-
ingum, sem hún getur haft á mannlega reisn, rétt
einstaklingsins og rétt þjóða.“ Martin talar um
þrjá valdapóla í alþjóðapólitík kalda stríðsins.
Hann bætir hinum herlausa Páfagarði við and-
stæðingana í vestri og austri, sem horfðust í augu
gráir fyrir járnum, og segir að með heimsókninni
til Póllands hafi hinn slavneski páfi leikið fyrsta
leikinn í heimspólitísku endatafli síðasta árþús-
unds.
Framgöngu hans í alþjóðastjórnmálum og
áherslu á friðsamlegar lausnir má auðveldlega
skýra með því að hann kynnist bæði stjórnarfari
nasista í Póllandi hernámsáranna og stjórnarfari
kommúnista í Póllandi eftirstríðsáranna. Þegar
hann settist á páfastól var hann tilbúinn. Hann
lýsti yfir stuðningi við Samstöðu og styrkti með
peningum. Í Der Spiegel kemur fram að þegar
Leoníd Bresnjev íhugaði að fara með herinn inn í
Pólland í lok ársins 1981 skrifaði hann Sovétleið-
toganum bréf, sem ekki var birt fyrr en löngu síð-
ar, og sagði: „Þá væruð þið eins og nasistarnir
1939.“
Vissulega má deila um valdastöðu Páfagarðs, en
Martin er ekki eini sagnfræðingurinn, sem lagt
hefur áherslu á þátt Jóhannesar Páls páfa í að
styðja Samstöðu í baráttunni, sem leiddi til falls
kommúnistastjórna í Austur-Evrópu, og víst er að
það er enginn vafi í huga Lech Walesa, fyrrverandi
leiðtoga Samstöðu og forseta Póllands eftir að
kommúnistar hrökkluðust frá. „Ef ég ætti í dag að
vega og meta þátt allra aðila,“ sagði Walesa í við-
tali við fréttastofuna AFP á föstudag, „myndi ég
segja að helmingurinn væri Jóhannesi Páli II. að
þakka, 30% pólsku þjóðinni og Samstöðu. Marg-
aret Thatcher, Ronald Reagan, Helmut Kohl, Bor-
ís Jeltsín og Míkhaíl Gorbatsjev sáu um restina.“
Í maí árið 1981 var Jóhannesi Páli sýnt bana-
tilræði á Péturstorginu og hann skotinn þremur
skotum. Tilræðismaðurinn var Tyrki, Mehmet Ali
Agca, og var félagi í hægri öfgasamtökunum Gráu
úlfunum, en margt benti til þess að honum hafi
verið fengið verkefnið austan járntjalds þótt það
kæmist aldrei á hreint. Framburður hans var mis-
vísandi, ýmist stóð KGB á bak við tilræðið, búlg-
arska leyniþjónustan eða hann var einn að verki.
Páfinn náði sér aftur eftir tilræðið, en afleið-
ingar þess á heilsu hans áttu eftir að koma í ljós
síðar. Tveimur árum síðar heimsótti hann Agca í
fangelsi með þau orð á vörum að ástin sigri hatrið.
Þegar Agca fékk náðun árið 2000 og var sleppt úr
fangelsi var það fyrir beiðni fórnarlambsins. Við
tilræðið jukust jafnvel vinsældir páfans og mót-
tökur hans voru líkari því að rokkstjarna væri á
ferð en trúarleiðtogi.
Maraþonmaður
guðs
Þegar Jóhannes Páll
II. varð páfi voru kat-
ólikkar í heiminum um
750 milljónir, nú er tal-
ið að rúmlega einn milljarður manna um heim all-
an játi katólska trú. Jóhannes Páll hefur verið
mjög víðförull og Der Spiegel kallar hann „mara-
þonmann guðs“. Blaðinu reiknast til að hann hafi
lagt að baki 1,2 milljónir kílómetra í 104 ferðum,
sem jafngildi því að fara 29 sinnum umhverfis jörð-
ina eða þrisvar fram og til baka til tunglsins. Talið
er að um 250 milljónir manna hafi séð páfann í eig-
in persónu og þar á meðal eru fjórar milljónir, sem
voru viðstaddar messu í Manila á Filippseyjum ár-
ið 1995. Hann hefur komið fljúgandi á þyrlu á úti-
messu, komið fram með Bob Dylan, faðmað að sér
fátæk börn og kropið í skítnum fyrir fram heimili
móður Teresu í Kalkútta. Á ferðum sínum gerir
hann sér far um að heimsækja fátækrahverfi,
hvort sem það er í rómönsku Ameríku eða heima