Morgunblaðið - 17.04.2005, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 17. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Námskeið fyrir byrjendur og lengra komna.
Námskeið fyrir börn.
Einkatímar/taltímar.
Franska fyrir ferðamenn.
Kennum í fyrirtækjum.
Frönskunámskeið
hefjast 2. maí
Tryggvagötu 8,
101 Reykjavík, fax 562 3820.
Veffang: http://af.ismennt.is
Netfang: alliance@simnet.is
Innritunn til 29. apríl
í síma 552 3870✆
Mikils titrings gætirnú í mörgum ríkjaBandaríkjanna enfyrir dyrum stend-ur mikil fækkun
innanlandsbækistöðva Bandaríkja-
hers. Donald Rumsfeld mun fyrir
hönd varnarmálaráðuneytisins
leggja tillögur sínar fram 16. maí
nk. en úr varnarmálaráðuneytinu
hafa borist fréttir um að loka eigi
allt að fjórðungi þeirra 425 her-
stöðva sem starfræktar eru í
Bandaríkjunum. Ákvarðanir varð-
andi fækkun herstöðva Bandaríkj-
anna á erlendri grundu tengjast
ekki þessu ferli beint en óhjá-
kvæmilegt er þó að þær komi til
umræðu í þessu samhengi.
Um er að ræða umfangsmestu
endurskoðun á staðsetningu her-
stöðva í áratug. Þessi endurskoðun
þekkist undir skammstöfun nefnd-
arinnar, sem fjallar um málið,
BRAC (e. Defense Base Realign-
ment and Closure Process), en fjór-
um sinnum áður hefur verið ráðist í
viðlíka endurskoðun, 1988, 1991,
1993 og 1995. Var lokað níutíu og
sjö herstöðvum í þeim aðgerðum.
Markmiðið með endurskoðuninni,
að því er fram kemur á vef banda-
ríska varnarmálaráðuneytisins,
Pentagon, er að endurskipuleggja
viðbúnað herstöðva í Bandaríkjun-
um og endurskoða staðsetningu
þeirra þannig að þær gagnist sem
best í þeim verkefnum sem nú eru
uppi á borðum hjá Bandaríkjaher;
jafnframt því sem reynt er að efla
viðbúnaðarstig mannaflans sem á
þessum stöðvum er staðsettur og
skapa aðstæður til að hann geti
skjótt og auðveldlega farið á vett-
vang þar sem hans er þörf.
George W. Bush Bandaríkjafor-
seti skipaði í BRAC-nefndina í mars
og er þess nú beðið að Donald
Rumsfeld varnarmálaráðherra leggi
fram tillögur Pentagon í herstöðva-
málunum, það ber honum að gera
16. maí nk. Fara þær bæði til
Bandaríkjaþings og nefndarmanna
BRAC, þeir hinir síðarnefndu nota
síðan sumarið til að fara yfir tillög-
urnar. Þeim ber að senda sínar nið-
urstöður til forsetans 8. september
en Bush hefur síðan fram til 23.
september til að annaðhvort sam-
þykkja skýrslu BRAC eða hafna.
Lokun hefur efnahagsleg áhrif
Endurskoðun á staðsetningu her-
stöðva á að vera efnisleg en ekki
byggð á pólitískum forsendum. Í
mörgum ríkjum hafa yfirvöld engu
að síður gripið til þess ráðs að ráða
málsmetandi aðila til þess að tala
fyrir því að engar breytingar verði
gerðar hjá þeim. Sem dæmi má
nefna að Florida-ríki hefur ráðið þá
Dick Armey, fyrrverandi leiðtoga
repúblikana í fulltrúadeild Banda-
ríkjaþings, og William Cohen, fyrr-
verandi varnarmálaráðherra, til að
tala máli ríkisins en 21 herstöð er í
Florida; hefur vera þeirra þar skilj-
anlega mikil efnahagsleg áhrif, eða
sem nemur um 44 milljörðum
Bandaríkjadala á ári hverju.
Mörg önnur ríki hafa tekið sama
kost, margir bera enda mikinn kvíð-
boga vegna þeirra áhrifa sem brott-
hvarf herstöðva getur haft; störf
tapast og tekjur minnka. Ekki er þó
víst að þetta skili neinum árangri,
sumir áætla að lendi tiltekin herstöð
á lista Pentagon séu aðeins um 10%
líkur á að hún verði tekin af honum
aftur.
Talsmenn Pentagon hafa sagt að
þeir vilji loka heilum fjórðungi
þeirra 425 stöðva, sem starfræktar
eru í Bandaríkjunum. Rumsfeld dró
þó nokkuð í land nýverið er hann
sagði að fækkunin yrði í reynd
minni að umfangi, eftir því sem
bandarískir hermenn færu að snúa
heim frá Írak og frá herstöðvum
Bandaríkjanna á erlendri grundu.
En sem kunnugt er tilkynnti
Bush Bandaríkjaforseti 16. ágúst í
fyrra að á næstu tíu árum yrðu
gerðar róttækar breytingar á her-
afla Bandaríkjanna erlendis. Af um
230.000 hermönnum, sem væru í
herstöðvum víða um heim, yrðu um
60.000 til 70.000 kallaðir heim, flest-
ir væntanlega frá Evrópu, einkum
Þýskalandi.
Lagði Bush við þetta tækifæri
áherslu á að kalda stríðinu væri lok-
ið, hætta á árás Sovétríkjanna, sem
núverandi skipulag heraflans tæki
enn mið af að verjast, væri úr sög-
unni. Nýjar hættur og ný tækni
krefðist þess að skipulagið yrði
hugsað algerlega upp á nýtt, auk
þess sem fé yrði sparað.
Íslendingar ættu að þekkja þessa
umræðu betur en margir aðrir,
enda hafa málefni varnarstöðvar-
innar í Keflavík verið í deiglunni
hér um langa hríð. Viðræður milli
íslenskra og bandarískra ráða-
manna um málefni hennar hafa að
vísu mjög dregist á langinn og nú
síðast gat ekkert orðið af fundi Ro-
berts Zoellicks, varautanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, með íslensk-
um stjórnvöldum hér í Reykjavík.
Skv. upplýsingum frá bandaríska
sendiráðinu er þó von til þess að Zo-
ellick gefist tóm til að sækja Davíð
Oddsson utanríkisráðherra heim á
allra næstu vikum eða mánuðum.
Vilja aðstöðu í Mið-Asíu
Donald Rumsfeld, varnarmála-
ráðherra Bandaríkjanna, var á
ferðalagi um Mið-Asíu fyrir helgi og
kom m.a. við í fyrrverandi Sovétlýð-
veldinu Kirgistan. Þar ræddi hann
við Kurmanbek Bakijev, starfandi
forseta landsins, en Askar Akajev
forseti hrökklaðist sem kunnugt er
frá völdum fyrir skömmu.
Eftir því var tekið að Rumsfeld
fékk fyrirheit frá Bakijev þess efnis,
að Bandaríkjamenn gætu áfram
treyst á að hafa aðgang að Manas-
flugvelli þar í landi, þó að Bakijev
hafi að vísu einnig sagt að stjórn-
völd í Kirgistan sæju enga ástæðu
fyrir því að fjölgun yrði á erlendum
hermönnum í landinu.
Um eitt þúsund bandarískir her-
menn hafa nú bækistöðvar á Man-
as-flugvelli, þaðan gera KC-135 her-
þotur bandaríska flughersins og
C-130 flutningavélar út vegna við-
veru og verkefna Bandaríkjahers í
nágrannaríkinu Afganistan. Banda-
ríkjamenn hafa einnig hersveitir í
Úzbekistan og er þessi viðvera
þeirra á þessum slóðum til marks
um áherslur þeirra og breytta
heimssýn; kalda stríðinu er lokið og
víglína baráttunnar gegn hryðju-
verkum er ekki í Evrópu heldur ein-
mitt í löndum eins og þeim, sem áð-
ur voru nefnd.
Í fréttaskeyti Associated Press
vegna heimsóknar Rumsfelds til
Kirgistans var búin til tenging á
milli áhuga Bandaríkjamanna á að
hafa herstöðvar í löndum Mið-Asíu;
á sama tíma og að stefnt væri að
lokun stöðva heimafyrir. Og þó að
engin bein tengsl séu þar á milli er
ljóst að hvort tveggja – breyttar
áherslur að því er varðar herstöðvar
á erlendri grundu og fækkun stöðva
í Bandaríkjunum – er hluti af þeirri
umbreytingu sem núverandi stjórn-
völd vestanhafs vilja koma um
kring.
Má segja sem svo að sú fækkun
sem varð á stöðvum innanlands í
fyrri endurskoðun BRAC-nefndar-
innar og minni umsvif í Evrópu, t.d.
í Keflavík, hafi verið viðbrögð við
því að aðstæður höfðu breyst, dreg-
ið hafði úr hættunni sem var fyrir
hendi í kalda stríðinu. Umbyltingin
sem Rumsfeld hefur unnið að und-
anfarin ár sé hins vegar alvöru til-
raun til að endurskilgreina upp-
byggingu herja Bandaríkjanna og
viðveru Bandaríkjahers á erlendri
grundu.
Hreyfanleiki er lykilorðið í nýrri
stefnu Pentagon en jafnframt hefur
það verið keppikefli manna þar á
bæ að færa herlið frá svæðum, þar
sem ekki þarf að búast við hern-
aðarátökum, t.d. í Vestur-Evrópu
(og þar með Íslandi).
Ráða má að önnur sjónarmið séu
uppi í bandaríska utanríkisráðu-
neytinu og í Hvíta húsinu heldur en
í Pentagon, þar horfa menn til póli-
tískra þátta einnig; sem skýrir í
raun hvers vegna bandaríski herafl-
inn í Keflavík er ekki þegar horfinn
frá landinu.
Viðbúið er að í tengslum við
fækkun herstöðva í Bandaríkjunum
kvarti einhverjir undan því, að hald-
ið sé opnum herstöðvum á erlendri
grundu, s.s. á Íslandi, á meðan
bandarískir ríkisborgarar missi
vinnuna í sinni heimabyggð vegna
lokunar herstöðva þar. Vekur í því
samhengi athygli að á vefsíðu sem
Pentagon heldur úti í tengslum við
BRAC er þessu atriði svarað sér-
staklega á undirsíðu er ber yfir-
skriftina „algengar spurningar“ (e.
frequently asked questions). Segir
þar frá því að nú sé unnið að um-
fangsmikilli endurskoðun á her-
stöðvum Bandaríkjanna erlendis,
gera megi ráð fyrir fréttum af lokun
stöðva, þar sem það á við, síðar á
þessu ári. Kemur síðan nokkuð loðið
orðalag um að þessir hlutir muni
verða skoðaðir í samhengi. (Þar
segir á ensku: „This effort will in-
form the BRAC process as the
statutory requirement for publish-
ing BRAC recommendations in
May 2005 will accommodate
decisions regarding overseas basing
generated by the effort that is now
underway.“)
Ísland skilgreint sem
„samstarfsöryggissvæði“?
Sú hugsun sem liggur að baki
endurskoðun á uppbyggingu herja á
erlendri grundu byggist á því að
mögulegt verði að hafa tiltækar
mjög svo hreyfanlegar hersveitir
sem eru undir það búnar að fara á
vettvang annars staðar í heiminum,
hvar sem er í heiminum, á einungis
tíu dögum; ráða niðurlögum þess
andstæðings sem við er að etja á
þrjátíu dögum; og vera reiðubúnar í
átök á nýjan leik þrjátíu dögum síð-
ar.
Hermálaspekúlantarnir vestra
sjá fyrir sér að margar þessara
léttu, hreyfanlegu sveita gætu gert
út frá Bandaríkjunum sjálfum.
Menn sjá ennfremur fyrir sér að um
þrjár tegundir herstöðva verði að
ræða: „meginaðgerðabækistöðvar
(e. main operating bases)“, þar sem
hersveitir verði staðsettar varan-
lega; „útvarðaraðgerðastöðvar (e.
forward operating bases)“, bæki-
stöðvar sem geti verið svolítið
breytilegar að stærð og umfangi, en
þar sem nokkur fjöldi hermanna
verði þó með varanlegar bækistöðv-
ar; og loks „samstarfsöryggissvæði
(e. cooperative security locations)“,
aðstaða sem önnur ríki bjóði uppá,
þar sem verði lítil eða nánast engin
varanleg viðvera bandarískra her-
sveita en þar sem verði hins vegar
að finna ýmsan tækjabúnað og/eða
tilbúnar áætlanir er varða skipu-
lagningu (er tengist flutningi her-
sveita eða undirbúningi einhverra
aðgerða á vegum hersins).
Þegar þessir þrír flokkar eru
bornir undir Michael T. Corgan,
dósent í alþjóðasamskiptum við
Boston-háskóla, segir hann að
„meginaðgerðabækistöðvar“ yrðu
t.d. í Austur-Evrópu, til „útvarðar-
aðgerðastöðva“ teldust t.a.m. stöðin
í Kirgistan en Ísland félli skv. skil-
greiningunni undir þriðja liðinn;
þ.e.a.s. yrði „samstarfsöryggis-
svæði“ einfaldlega vegna þess að
fjöldi hermanna í Keflavík yrði allt-
af lítill þegar mannafli Bandaríkja-
hers í heild sinni væri hafður í huga.
„Condoleezza Rice, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna [þáverandi
þjóðaröryggisráðgjafi], ræddi ein-
mitt þennan þriðja kost á fundi með
helstu embættismönnum úr banda-
ríska utanríkisráðuneytinu og varn-
armálaráðuneytinu fyrir ári,“ segir
Valur Ingimundarson, dósent í
sagnfræði við Háskóla Íslands um
þetta efni.
„Efni fundarins var lekið í The
New York Times, og þar var haft
eftir Rice, að Bush forseti vildi ekki
kalla heim orrustuþoturnar frá Ís-
landi nema fundin væri leið til að
„sefa“ íslensk stjórnvöld, eins og
hún komst að orði.“
Valur bætir því við, að Banda-
ríkjamenn vilji í raun gera Keflavík
að varastöð vegna þess, að hern-
aðargildi landsins hafi gufað upp
eftir lok kalda stríðsins, án þess þó
að segja upp varnarsamningnum.
Hann túlkar það svo, að Rice hafi
litið á þennan þriðja kost sem mála-
miðlun eftir þá kreppu sem kom
upp í samskiptum ríkjanna árið
2003, en draga megi í efa, að ís-
lenskum stjórnvöldum hugnist hún
ef niðurstaðan yrði sú, að þoturnar
hyrfu.
Þeirri afstöðu hafa þau raunar
komið til skila og hafa ber í huga að
síðan Rice lét umrædd ummæli falla
hefur Davíð Oddsson utanríkisráð-
herra tvívegis fundað vestra, með
Bush forseta í júlí á síðasta ári og
Colin Powell í nóvember. Ummæli
Davíðs eftir fundinn með Powell
benda til að niðurstaðan verði ekki
endilega algerlega eftir forskrift
Rumsfelds og hans bandamanna í
Pentagon en Davíð sagði m.a. að
„það sé orðið viðurkennt sjónarmið
að það eigi að vera tilteknar var-
anlegar loftvarnir á Íslandi, þær
eigi að vera í samræmi við varn-
arsamninginn, þær eigi að vera
tryggðar á milli Íslands og Banda-
ríkjanna, en ekki í tengslum við
aðra bandamenn í Evrópu“. Á móti
muni Íslendingar taka að sér aukna
hlutdeild í kostnaði sem fellur til
vegna reksturs Keflavíkurflugvallar
og aukins borgaralegs flugs á vell-
inum.
Herstöðvamál í brennidepli
Fréttaskýring | Fyrir dyrum
stendur mikil fækkun
innanlandsbækistöðva
Bandaríkjahers. Davíð Logi
Sigurðsson ræðir hér um
hvernig sú endurskoðun
tengist málefnum varnar-
stöðvarinnar í Keflavík.
AP
Donald Rumsfeld með bandarískum hermönnum í Camp Liberty-herstöð Bandaríkjamanna í Bagdad sl. þriðjudag.
Rumsfeld fór frá Írak til fundar við ráðamenn í Afganistan og Kirgistan og kom einnig við í Azerbaídjan og Pakistan.
david@mbl.is
 Meira á mbl.is/ítarefni