Morgunblaðið - 17.04.2005, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 17. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
íslensku. Þegar maðurinn hafði heyrt erindi frú
Margrétar sagði hann: „Gerið allt sem frúin bið-
ur um.“
Að styrjöldinni lokinni, yfirtók Sölunefnd
setuliðseigna birgðastöð hersins við Njarð-
argötu. Hún var vestan núverandi gatnamóta
Fossagötu-Skerplugötu. Veturinn 1946–47 var
mikill innbrota- og þjófnaðafaraldur í Reykja-
vík, eitt gengið braust inn í geymslur sölunefnd-
arinar og var upprætt í framhaldi af því. Íbú-
arnir steinsváfu og höfðu ekki hugmynd um
þessa dramatísku atburði. Nokkrum árum
seinna var svo í þessum skemmum sett upp
heimsins fyrsta flotvarpa, gerði það Jón E.
Helgason, bátsmaður á togaranum Neptúnusi.
Vorið 1946 var sett upp Tívolí við syðri enda
Njarðargötu, í Tívolíinu var bílabraut, hring-
ekjur, skotbakkar og tjörn þar sem gestir gátu
siglt á litlum bátum. Leiksvið var þarna, yfir því
var 20 metra hár gálgi, þar sem erlendir loftfim-
leikamenn sýndu listir sínar, þegar gjaldeyr-
isleyfi fengust fyrir slíku. Eitt sinn um versl-
unarmannahelgi var Brynjólfur Jóhannesson að
fara með gamanmál þarna á sviðinu. Þegar
fyrstu setningu lauk hló fólkið, þegar hláturinn
þagnaði krunkaði hrafn uppi á skyggnisbrún-
inni, hló þá fólkið aftur, svona gekk öll sýningin,
krummi lék á móti Brynjólfi. Skýringin á þessu
skemmtilega atviki var sú að flugvirkjar Flug-
félagsins höfðu farið út á land að gera við flugvél
um vorið, með þeim kom hrafnsungi sem þeir
ólu í flugskýlinu. Um verslunarmannahelgina
áttu flugvirkjarnir frí, krumma leiddist og þá
flutti hann sig í Tívolíið. Seinna gerðist krummi
svo sjálfboðaliði í ruslahreinsun. Þarna í tív-
olíinu safnaði hann saman öllu sælgætisbréfi á
næturnar og setti í rólubát.
Í Tívolíinu var reistur veitingaskáli sem kall-
aður var Vetrargarðurinn, þar voru haldnir
dansleikir og gat orðið sukksamt á þeim. Áfengi
var ekki veitt þarna, því var annaðhvort smygl-
að inn eða forstjórinn sá um að koma því inn
gegn aukagjaldi. Þegar heitt var orðið inni í
Vetrargarðinum voru opnaðar hurðir út í garð,
staðkunnugir klifruðu þá bara yfir Tívolígirð-
inguna, inn um vængjahurðina, út um aðal-
innganginn og fengu miða hjá dyraverðinum til
að komast inn aftur. Miðana fengu svo ein-
hverjar stelpur sem komust ekki inn af því að
húsið var orðið fullt. Svo var bara farið aftur yfir
girðinguna. Geiri dyravörður stoppaði einn á
þriðja hring og sagði að fjölkvæni væri bannað á
Íslandi.
Á laugardaginn fyrir páska árið 1948 voru
nokkrir ungir menn að æfa svifflug á A-V flug-
brautinni, börnin í hverfinu voru við flugvall-
argirðinguna og fylgdust með. Svifflugan var
dregin upp með Dodge-sjúkrabíl frá hernum.
Eitthvað mistókst í flugtakinu og dráttarvírinn
slitnaði. Flugan tók u-beygju til vinstri og rakst
húsið nr. 9 við Hörpugötu, nefið festist í þakinu,
vængirnir brotnuðu af, annar hékk í stjórnvír-
unum niður suðurgaflinn og hinn hékk yfir
mæninn að vestanverðu. Fastir þarna í þakinu
voru tveir helsærðir menn og fátt til bjargar
nema ein járnsög og kúbein sem nágrannar
lögðu til. Svo kom stigabíll slökkviliðsins, hon-
um var bakkað inn í garðinn og mennirnir náð-
ust niður. Þeir dóu báðir um nóttina. Eftir þetta
var svifflug bannað á flugvellinum.
Einu sinni kom málari til að mála þak á einu
húsinu. Í kjallara hússins fann hann tóg sem
hann festi í strompinn. Eftir hádegismatinn var
húsmóðirin að vaska upp og horfir út um
gluggann. Sér hún þá málarann detta ofan af
þakinu, beint fyrir framan gluggann. Frúnni
brá. Þegar málarinn skaust svo á fleygiferð upp
aftur leið yfir hana. Skýringin á þessu yfirnátt-
úrlega atviki var sú að öryggistógið var teygja,
gerð til að skjóta á loft svifflugum.
Með stúdentshúfu í málningarvinnunni
Sunnudagaskóli var haldinn í kapellu Háskól-
ans, guðfræðinemar æfðu sig á börnum úr ná-
grenninu sem settu þessa prúðu menn ósjálfrátt
í samband við himnaríki og fannst skólinn vera
hluti af því. Stúdentarnir gengu með sérstakar
húfur og var mikil virðing borin fyrir þeim, ef
einhver slíkur kom inn í strætó datt allt í dúna-
logn. Svo gerist það eitt vorið að nýr maður er
kominn í hverfið. Sá sat ekki auðum höndum
heldur byrjaði strax að mála húsið upp í leiguna.
Þessi málari bylti öllu sem börnin höfðu lært í
sunnudagaskólanum, hann var nefnilega með
stúdentshúfu á hausnum í málningarvinnunni
og sú varð fljótlega öll útbíuð í málningu. Hver
var þessi maður, jú þarna var kominn Sverrir
Hermannsson, seinna þingmaður, ráðherra og
bankastjóri.
Að styrjöldinni lokinni áttu Íslendingar mikið
af peningum sem lítið var hægt að kaupa fyrir.
Tóku sig þá til nokkrir menn og stofnuðu Ís-
lendingasagnaútgáfuna. Settu þeir upp verk-
smiðju sem framleiddi Íslendingasögur. Prent-
smiðjur voru í kjallaranum á Hörpugötu 14 og
skúrunum bak við Hörpugötu 13, afgreiðsla og
pökkun voru á miðhæðinni á Hörpugötu 13.
Þegar mest var að gera í jólamánuðinum gengu
starfsmennirnir fyrir amfetamíni. Þegar sögu-
markaðurinn var mettur, flutti þarna á hæðina
Gunnar Guðmundsson, fyrrverandi SS-maður
og meistaranjósnari, ásamt konu sinni sem köll-
uð var Labba. Gunnar stundaði frímerkja-
viðskipti á alþjóðamarkaði og gat útvegað er-
lendan gjaldeyri. Sá er þetta ritar fór eitt sinn í
sendiferð fyrir Gunnar, kom hundblautur til
baka og var þá fylltur af heitum pönnukökum
og kakói. Þeir voru ekki alvondir þessir SS-
menn. Þegar prentsmiðjan hætti þarna á þrett-
án tók til starfa í skúrunum eggjasölusamlag,
forstöðumaðurinn hét Ágúst Jóhannesson, átti
hann heima innst við Þverveg og var með
hænsnabú nálægt þeim stað sem Davíð Odds-
son á nú heima. Í eggjasölusamlaginu var tekið
við eggjum til dreifingar í verslanir og selt
hænsnafóður. Ég steig þarna mín fyrstu spor á
vinnumarkaði, 10 ára gamall, og vann við að
mála eggjakassa, aðstoða við fóðurflutning og
sendast. Fljótlega fór Ágúst að selja matvöru
með hænsnafóðrinu, svo lagðist eggjasamlagið
af og þetta breyttist í matvöruverslun.
Á Þvervegi 2 var KRON-búð, þannig að íbúar
austast í hverfinu áttu nokkuð langt að sækja
verslun, þetta hagnýtti Ágúst og var með marg-
ar fjölskyldur þarna í föstum viðskiptum. Vör-
urnar fluttum við strákarnir í strætó og fengum
5 kr. á tímann. Lærlingarnir í prentsmiðjunni
höfðu á kvöldin verið að æfa sig í prentlist og
bókaútgáfu, framleiðslan var ljósblá smárit sem
þeir seldu í sjoppur. Lögreglan komst í málið og
þá var lagerinn falinn á millilofti þarna í skúr-
unum. Seinna fundum við Gunnlaugur Jónsson
þennan litteratúr og fórum að selja verkamönn-
um sem unnu að viðgerð á flugbrautinni. Menn-
irnir voru sólgnir í þetta, eins og allt sem bann-
að er.
Þróttmiklir þróttarar
Fram á sjötta áratuginn fór fisksölubíll um
hverfið og stjórnaði honum Halldór Sigurðsson,
höfuðpaur í stofnun knattspyrnufélagsins
Þróttar og fyrsti formaður. Dóri stoppaði á
ákveðnum stöðum, blés í lúður og þá þustu hús-
mæður á vettvang. Fiskinn viktaði Dóri með
einhverju apparati sem hann hélt á í hægri
hendi og sagði svo bara túkall eða fimmkall, svo
var þræddur vírspotti gegnum hausinn og allir
voru ánægðir. Strákarnir í hverfinu urðu auðvit-
að Þróttarar.
Á miðvikudagskvöldum klukkan sex voru
kvikmyndasýningar á vegum félagsins í bragga
við Grímsstaðavör og það kostaði krónu inn.
Sýningarmaður var Gunnar Eyland sem vann
við Trípolíbíó. Leiðin úr Skerjafirði í bíóbragg-
ann, var í gegnum fiskverkunarstöð Alliance við
Þormóðsstaði, þar var vaktmaður sem hét Ol-
sen og var gamall norskur veiðimaður, orðróm-
ur var um að nú veiddi hann bara smástráka
sem væru þarna í óleyfi. Íþróttamennirnir not-
uðu því sérstakt indíánagöngulag, þegar þeir
fóru þarna gegnum stöðina, aldrei varð vart við
Olsen og sennilegt að hann hafi sett orðróminn
af stað til að spara sér vinnu. Eftir að Þróttur
var stofnaður var farið að æfa knattspyrnu af
kappi. Útbúinn var æfingavöllur á túninu aust-
an hólanna. Þegar fréttist að til stæði að fara í
keppnisferð til Danmerkur og aðeins þeir bestu
fengju að fara með, færðist fjör í leikinn. Æft
var myrkranna á milli og smáatriði eins og
skólaganga iðkuð í hægagangi. Þetta stúss í
kringum Þrótt leiddi til þess að tveir strákanna
urðu íþróttafréttaritarar og seinna ritstjórar og
fréttastjórar. Stúlkur voru einnig í Þrótti, en
þær unnu það afrek að vinna alla flokka á Ís-
landsmótinu í handbolta árið 1957.
Það kom stundum fyrir í suðaustan haust-
veðrum að tívolígirðingin við Njarðargötu féll á
hliðina, við það varð allt Tívolíið sjálfvirkt leik-
svæði barnanna í hverfinu. Einhvern tíma var
brotist inn í skotbakkana og stolið byssum. Gylfi
Helgason fann loftriffil frosinn í forarpolli, hann
losaði riffilinn og fór rakleitt með hann til Rann-
sóknarlögreglunnar á Fríkirkjuvegi 11. Lög-
reglumennirnir vildu fá að vita hvernig svona
byssa virkaði. Gylfi spennti upp byssuna og
hleypti af, út úr hlaupinu kom brúnn strókur
sem varð að risastórri drulluklessu á betrekk-
inu í þessu fína húsi Thors Jensens sáluga.
Skýringin á þessu var sú að á meðan Gylfi beið
hafði vatnið í hlaupinu þiðnað. Nú hófust samn-
ingar um fundarlaun, stóðu þeir fram á vor.
Niðurstaðan varð sú að Gylfi fékk stóra loft-
skammbyssu. Hann sagði lögreglumönnunum
það að fundarlaun væru 33% og ef þeir létu sig
hafa peninga gæti hann lent í óreglu og þá yrði
þetta ennþá meira vesen fyrir lögregluna.
Sunnan í Skildinganeshólum stóð veglegt
steinhús, þar átti heima frú sem hét Margrét.
Börnum stóð stuggur af frúnni og kölluðu
krakkarnir hana Hóla-Möngu. Þegar Margrét,
sem alltaf var prúðbúinn utandyra, sást fara
með strætó niður í bæ, áræddu krakkarnir að
leika sér sunnanmegin í hólunum. Þar efst var
steinn sem í var grafið LANDAMERKI 1839.
Hver var þessi dularfulla kona? Fullu nafni hét
hún Margrét Friðriksdóttir Möller Árnason og
var systir Ólafs Friðrikssonar ritstjóra. Mar-
grét hafði á árum áður verið moldrík, eiginkona
Ólafs kaupmanns Árnasonar á Stokkseyri. Gáfu
þau út sína eigin seðla og áttu húsið Suðurgötu
14 í Reykjavík. Ólafur gerðist aðili að fjár-
glæfrafélögum Einars Benediktssonar og tap-
aði í því kompaníi auð sínum og lífi. Ólafur rit-
stjóri var í átta ár umboðsmaður þeirra hjóna í
Kaupmannahöfn, þar sem hann jafnframt nam
félagsmálafræði. Þekkinguna flutti hann með
sér heim og varð hún upphaf öflugrar alþýðu-
hreyfingar.
Holræsamál í háskólahverfinu
Oft er það haft í flimtingum að húsameistari
ríkisins hafi gleymt salernum í aðalbyggingu
Háskólans, eitt er víst, ekkert var holræsið og
rann frárennslið niður í skurðina í Vatnsmýr-
inni, sömu skurði og við vorum að veiða í horn-
síli. Einhverjir veiktust og þetta varð leiðinda-
mál. Árið 1955 var svo byrjað að leggja ræsi frá
Háskólahverfinu, ræsið var lagt austan Reykja-
víkurvegar gegnum lóðirnar á Reykjavíkurvegi
31 og Hörpugötu 1 og þaðan niður í fjöru.
Skurðurinn var svo djúpur að þegar flóð var
mátti sigla bát langt inn í land. Eigandi Hörpu-
götu 1, Elíeser Jónsson flugmaður, sagði að
þetta væri í þágu samfélagsins og ekki hægt að
setja sig upp á móti því. Þegar rörið, sem var
metri í þvermál, var komið gegnum endilanga
lóðina, sá Elíeser að nú væri lóðin verulega
skert, hann fékk bætur frá borginni og keypti
flugvél. Þetta óx og dafnaði, varð á endanum
heljarmikill flugrekstur sem kallaður var Flug-
stöðin.
Eitt vorið var komin í hverfið ný fjölskylda,
kom hún akandi á heljarstórum Buick-bíl. Þetta
var Gunnar Jósefsson og hans fólk. Gunnar
hafði átt dráttarbraut á Akureyri og hafði pirr-
að KEA. Dráttarbrautin hafði orðið til í fjörunni
fyrir neðan Hótel KEA og ekki á neinum skipu-
lagsuppdráttum. Bæjarstjórnin lét þá gera nýtt
skipulag með breiðgötu sjávarmegin við skipa-
smíðastöðina. Vegna þessa gerði Gunnar upp öll
sín mál og flutti suður, þarna í litla Skerjafirði
hafði fjölskyldan keypt hús og Gunnar var orð-
inn byggingameistari Hitaveitu Reykjavíkur.
Gunnar beitti sér fyrir því að lögð var hitaveita í
hverfið. Fyrst norðan flugbrautar 1965 og svo
að sunnanverðu fimm árum síðar. Í Skerjafirði
átti heima moldríkt fólk, einnig örsnautt og allt
þar á milli. Allt var þetta eins og stór fjölskylda
og heldur eins konar ættarmót árlega. Minnis-
stæður er verkamaður einn sem bjó í einu her-
bergi og eldhúsi með sinni fjölskyldu. Eftir
vinnu skar hann niður ónýta hjólbarða sem
hann notaði fyrir eldivið. Fyrir nokkrum árum
fór sá er þetta ritar á tölvunámskeið í Rafiðn-
aðarskólanum, þar var þá þessi verkamaður
kominn, orðinn kennari og virtist hafa yngst um
tuttugu ár á fimmtíu árum. Var þar kominn son-
ur verkamannsins.
Á níunda áratugnum var farið að flytja í
Skerjafjörð hús sem þurfti að taka af lóðum
annars staðar í borginni, lagðar voru nýjar göt-
ur sem fengu m.a. nöfn gatna sem lent höfðu
undir flugvellinum. Þó að þetta hafi verið gert
verður Skerjafjörðurinn aldrei aftur eins og
hann var. Það verður engin Magga Halldórs,
Margrét Árnason eða Steini í KRON.
Systur höfundar, Erla og Katrín Gunnarsdætur,
á hjólum í Skerjafirði árið 1956.
Hörpugata 1, hús Elíesers Jónssonar, var upprunalega 40 fermetrar, en síðan hefur talsvert verið
byggt við húsið og er það nú um 400 fermetrar.
Húsið við Þjórsárgötu 5 sem Margrét Halldórsdóttir reisti eftir að flugvél hafði kveikt í gamla húsinu
hennar.
Húsið við Reykjavíkurveg 31, sem Sverrir Her-
mannsson málaði vorið 1955.
Höfundur er tæknifræðingur.
Ljósmynd/Gunnar Gestsson