Morgunblaðið - 17.04.2005, Síða 14

14 SUNNUDAGUR 17. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
egar ég sat á gólfinu
í herberginu mínu
og velti fyrir mér
hvernig ég ætti að
byrja þessa grein
var bankað laust á
hurðina þótt dyrnar
væru opnar. „Tea
time,“ sagði Saleh hressilega og
færði mér bolla af svörtu tei sem er
vinsælli drykkur en vatn eða nokkuð
annað í Íran. Enn eina ferðina
fannst mér eins og ég væri drottn-
ing með óhugnanlega margt þjón-
ustufólk. Slík er gestrisnin.
Árið 1384 er nýgengið í garð. Vor-
jafndægur marka áramótin. Lang-
flestir Íranir fagna tímamótunum
með fjölskyldu sinni. Allar flugvélar,
lestar og rútur eru yfirfullar dagana
fyrir og eftir áramótin en hátíðar-
höldin jafnast á við jólahald okkar
Íslendinga.
Saleh býr sjálfur í Evrópu en
dvelur í Íran yfir áramótin ásamt
eiginkonu sinni og tveimur dætrum.
Íslamska byltingin árið 1979 hafði
mikil áhrif á lífshlaup hans eins og
annarra og varð til þess að hann fór
til Evrópu í nám. Saleh talar um ár-
in eftir byltinguna, þegar hann sjálf-
ur var á menntaskólaaldri, sem
svarta tíma. „Fyrir byltinguna var
ástandið að mörgu leyti mjög slæmt.
Enginn mátti gagnrýna stjórnvöld
en þau horfðu mikið til Ameríku.
Það fór fyrir brjóstið á mörgu fólki,“
segir Saleh og vísar þar til blómstr-
andi kapítalisma og mikillar Amer-
íkudýrkunar sem einkenndi Íran á
áttunda áratugnum. Vegna þess tók
fjöldi fólks þátt í byltingunni, allt frá
hörðum kommúnistum yfir í íhalds-
sama bókstafstrúarmenn. Karlar og
konur á öllum aldri. En fæstir gerðu
sér grein fyrir því sem á eftir kom.
„Öllum háskólum var lokað í nokkur
ár meðan menningarbyltingin stóð
yfir. Valdhafarnir voru klókir. Þeir
vissu að innan háskólanna væri upp-
lýst fólk sem væri líklegt til að vinna
gegn byltingunni,“ segir Saleh og
bætir við að fyrst eftir byltinguna
hafi pólitískt starf verið leyfilegt og
að ýmsar grasrótarhreyfingar hafi
blómstrað. „Margir halda að írönsk
stjórnvöld séu bara snarrugluð en
þetta eru svo sannarlega snjallir
menn. Með því að leyfa pólitískar
skoðanir til að byrja með komust
þeir að því hverjir voru á móti bylt-
ingunni. Svo bjuggu þeir til lista
með nöfnum fólks sem einn daginn
var lesinn upp í sjónvarpinu.“
Útlendingur alls staðar
Saleh fór til Evrópu og lærði
tannlækningar og hefur búið þar í
tuttugu ár. „Það er ágætt að vera í
Evrópu en það er samt erfitt að hafa
búið í einu landi í tuttugu ár en vera
alltaf álitinn útlendingur. Þegar fólk
hittir mig er það jafnvel steinhissa á
því að ég skuli vera menntaður. Síð-
an kem ég til Írans og þá er ég líka
hálfgerður útlendingur í augum Ír-
ana enda er ég í rauninni mun evr-
ópskari í hugsun,“ segir Saleh.
Saleh er yngstur af átta systk-
inum. Faðir hans, Ali, er látinn en
Saleh lýsir honum sem frekar
skrítnum manni. „Hann var súfisti
en það er samblanda af íslam og
hindúisma. Hann trúði því að maður
öðlist betra líf í gegnum hugleiðslu.“
Ali var ekki samþykkur því að Saleh
færi í nám til útlanda. Saleh stóð
fast á sínu og vann í sykurverk-
smiðju í tvö ár til að safna fyrir flug-
miðanum. „Þetta var að sjálfsögðu
erfitt en þetta hefði verið ómögulegt
ef ég væri kona. Þær hafa nánast
enga möguleika á að komast í burtu
frá Íran. Ef faðir þeirra bannar
þeim að fara burt hvað eiga þær þá
að gera og hvernig eiga þær að
safna peningum?“ spyr Saleh en
bætir við að konur eigi góða mögu-
leika á háskólanámi í Íran enda
þurfi þær ekki að sinna herskyldu í
tvö ár eins og karlar og geti því und-
irbúið sig undir ströng inntökupróf
háskólanna. Þetta segir Saleh vera
meðal ástæðna fyrir því að konur
eru nú í meirihluta í háskólum
landsins.
Móðir Saleh er aldrei kölluð ann-
að en Mama enda er hún höfuð stór-
fjölskyldunnar, elst systkina sinna.
Mama lifir fyrir börnin sín og hefur
stöðugar áhyggjur af því hvort þau
fái nóg að borða. Tvær dætra henn-
ar búa enn hjá henni, ákveðnar í að
giftast ekki, en hin hafa stofnað fjöl-
skyldur. Einn sona hennar býr í
Ástralíu og þá sjaldan að hann
hringir verður Mama himinlifandi
þótt heyrn hennar sé svo takmörkuð
að hún viti lítið hvað hann hefur að
segja. Hún segist vera 84 ára en í
raun og veru veit hún ekki sinn rétta
aldur. Það voru engin fæðingarvott-
orð þegar hún fæddist inn í stóran
systkinahóp. Mama er ein af þessum
gömlu konum sem verður alltaf fal-
leg. Grátt hárið gerir hana virðulega
og hreyfingar hennar sýna reisn og
auðmýkt á sama tíma. Ef ég þekkti
þann heim segði ég eflaust að hún
hefði fallega áru.
Síðasta hálfa árið hefur reynst
henni erfitt. Á þessum stutta tíma
hefur hún misst eiginmann sinn og
tvo bræður. Það var henni því mikil
gleði að fá Saleh og fjölskyldu hans í
heimsókn. Eftir hverja máltíð tekur
lengri tíma að sannfæra hana um að
allir hafi fengið nóg að borða. Syst-
urnar, Sarah og Maria, þjóna til
borðs og borða ekki fyrr en allir
hafa fengið nóg. Sultan skal ekki
borin fram í krukkunni heldur í lítilli
glerskál. Útlendingarnir og tengda-
dóttirin eiga að fá allt það besta á
heimilinu.
Ýkt kynhlutverk í fjölskylduboðum
Á nýársdag og alla vikuna eftir
koma ættingjarnir í heimsókn.
Fyrst heimsækir fólk elsta ættingj-
ann sem er Mama og nokkrum dög-
um síðar endurgeldur hún heim-
sóknirnar.
Þrátt fyrir góðan vilja er mér fyr-
irmunað að vita hver á hvaða barn
eða hver er systir hvers. Konurnar
kyssa hver aðra þrisvar og karlarnir
ýmist takast í hendur eða kyssast.
Karlar kyssa aldrei konur sem ekki
eru skyldar þeim.
Í húsinu eru tvær stofur. Í ann-
arri er grænt sófasett og að sjálf-
sögðu persnesk teppi. Í hinni er
gervihnattasjónvarp en þar er setið
á gólfinu. Veggskraut er mjög tak-
markað enda gefa teppin nægt lita-
flóð í stofurnar. Venjulega eru fjöl-
skylduboðin afslöppuð.
Konurnar taka slæðurnar niður
og fara úr síðum kápunum. Hárið
þeirra er liðað en svolítið klesst
enda fær það sjaldan að koma undir
ferskt loft. Sjálf er ég aldrei með
slæðu innandyra en samkvæmt lög-
um er mér skylt að bera hana utan-
dyra og get annars átt á hættu að
vera send úr landi. Íranskar konur
sem ekki bera slæðu utandyra eiga
líkamlega refsingu yfir höfði sér.
Systurnar bera fyrst fram kökur
og te og síðan ávexti. Epli, banani og
agúrka á disk fyrir hvern og einn
gest. Þær eru stöðugt að þjóna og
setjast helst aldrei niður. Gestir
myndu aldrei hjálpa til. Kynhlut-
verkin eru ýkt.
Þegar maður skilur ekki tungu-
málið gefst meiri tími til að skoða
fólkið sjálft. Ég les í augu þeirra og
látbragð og spinn sögur um líf
þeirra. Líf þeirra fyrir byltingu, líf
þeirra eftir byltingu, líf þeirra í
stríðinu við Írak og nú líf þeirra með
ógnina um innrás Bandaríkjanna yf-
irvofandi.
Strangtrúaður frændi
Mama er ekki mikið fyrir svona
samkomur. Henni leiðast óþarfa
formlegheit og yfirborðslegar sam-
ræður um veðrið. Núna er umræðu-
efnið þó öllu skemmtilegra enda
þurfa allir að spyrja aðeins út í þjóð-
erni blaðamannsins sem enginn veit
að skrifar í huganum um allt sem
hann sér. Mörg þeirra hafa aldrei
séð blaðamann áður og finnst það
einhverra hluta vegna merkilegt. Ég
velti fyrir mér hvort þau hafi ekki
orðið fyrir vonbrigðum enda er ég
kannski ansi langt frá staðalmynd-
inni. Þau hlökkuðu víst líka til að sjá
ljóst hár og blá augu og ég ákveð að
láta það ógert að upplýsa fólkið um
að augun mín eru ekki blá. Jafnvel
mínir nánustu vinir halda að ég sé
með blá augu.
Í eitt skiptið þegar von er á gest-
um er stemmningin þó önnur. Ég er
beðin um að setja upp slæðu og fjög-
urra ára gömul stelpa sett í sokka-
buxur því ekki má hún vera ber-
leggjuð undir pilsinu. Systurnar
hylja sig frá toppi til táar. Frændinn
sem er á leiðinni er víst mjög trúað-
ur. „Hvað gerist ef einhver
kvennanna er ekki með slæðu?“
hvísla ég að Saleh. „Ekki neitt en
honum liði illa og myndi kannski
forðast að líta í átt til hennar,“ var
svarið. Ég velti fyrir mér hvort
frændinn sé í raun bara svona við-
kvæmur. Í þessari heimsókn sitja
karlarnir í betri stofunni en konurn-
ar á gólfinu fyrir framan sjónvarpið.
Öfugt við það sem ég hefði haldið
stoppa gestirnir venjulega stutt við.
Eftir rúma klukkustund láta flestir
sig hverfa enda börnin orðin pirruð
og upptjúnuð af kökuáti.
Við sitjum eftir og borðum kvöld-
mat um ellefuleytið en það er víst
eðlilegur tími. Börnin dotta með út-
klipnar kinnar eftir frænkurnar og
frændurna en fullorðna fólkið vakir
aðeins lengur og ræðir um daginn
og veginn á hinum ýmsustu tungu-
málum.
Áramót í landi gestrisninnar
Íslömsku áramótin eru mik-
il hátíðarhöld í Íran og jafn-
ast á við jólahald okkar Ís-
lendinga. Vorjafndægur
marka áramótin enda vorið
upphaf alls nýs. Halla Gunn-
arsdóttir hélt áramótin há-
tíðleg í faðmi íranskrar fjöl-
skyldu.
Eyðimerkurborgin Yasd er uppfull af írönskum ferðamönnum í kringum áramótin.
Íranar eru á faraldsfæti í kringum áramótin. Ýmist halda þeir á heimaslóðir eða fjölskyldan fer í ferðalag. Þetta fólk virti
fyrir sér rústir hins sögufræga staðar Arg-e Bam.
hallag@mbl.is