Morgunblaðið - 26.08.2005, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. ÁGÚST 2005 25
UMRÆÐAN
Í LEIÐARA Morgunblaðsins hinn
19. ágúst sl. var annars vegar varpað
fram þeirri spurningu hvort ákvæði
65. gr. stjórnarskrárinnar dygði ekki
til að koma í veg fyrir mismunun á
grundvelli kynþáttar eða þjóðern-
isuppruna. Hins vegar spurði leið-
arahöfundur hvort sú staða hefði
komið upp að dómstólar hefðu verið
ófærir til að taka á kynþáttamisrétti
eða fordómum vegna þess að laga-
legar forsendur skorti. Hvorugri
þessara spurninga verður svarað á
einfaldan hátt.
Til skýringar skal þess getið að
með því að setja fram í stjórnarskrá
beina reglu um bann við mismunun á
grundvelli m.a. kynþáttar og þjóð-
ernisuppruna er í fyrsta lagi gert ráð
fyrir að sú skylda hvíli á ríkinu að
það tryggi þegnum sínum sama rétt,
þ.e. sömu meðferð við sömu að-
stæður. Nær sú skylda bæði til
beinna afskipta handhafa opinbers
valds og lagasetningar um málefni
borgaranna. Í öðru lagi er ljóst að
ekki er eingöngu hætta á að rík-
isvaldið mismuni einstaklingum
heldur geta þeir einnig orðið fyrir að-
kasti frá öðrum einstaklingum og
einkaaðilum. Krafan um bann við
mismunun felur því ekki eingöngu í
sér að ríkið gangi ekki á þennan rétt
borgaranna heldur
einnig að ríkinu sé skylt
að setja lög til verndar
einstaklingunum í inn-
byrðis samskiptum
þeirra. Því er það svo að
65. gr. stjórnarskrár-
innar leggur ákveðnar
skyldur á ríkið. Sú
skylda er í meg-
inatriðum tvíþætt, þ.e.
annars vegar skylda til
að veita þessum rétt-
indum manna vernd
með ákvæðum refsilaga,
sem gera brot annarra
einstaklinga á þessum réttindum
refsiverð, og hins vegar skylda til
þess að binda í löggjöf skýrar reglur
um bann við mismunun.
Hvað varðar hið fyrrnefnda er að
finna í hegningarlögum ákvæði sem
leggur sektir eða fangelsi allt að sex
mánuðum við því að neita, í atvinnu-
rekstri eða þjónustustarfsemi, manni
um vörur eða þjónustu til jafns við
aðra m.a. á grundvelli þjóðernis hans
eða kynþáttar. Einnig er refsivert að
neita manni um aðgang til jafns við
aðra að opinberum samkomustað eða
öðrum stöðum sem opnir eru al-
menningi.
Segja má að ríkið
hafi með þessu hegn-
ingarlagaákvæði upp-
fyllt skyldu sína að
hluta. Hins vegar er
fjarri því að ákvæðið
taki til hvers kyns
mögulegrar mismun-
unar, auk þess sem
það er háð ákvörðun
ríkissaksóknara hvort
aðili sem grunaður er
um brot gegn ákvæð-
inu verði sóttur til saka
eða ekki. Rík-
issaksóknari ákærir
ekki í máli nema líkur séu taldar á
sakfellingu og í ljósi þess að í refsi-
máli hvílir sönnunarbyrðin alfarið á
ákæruvaldinu má allavega telja lík-
legt að erfitt sé að sækja mál sem
þessi vegna erfiðrar sönnunarstöðu.
Enn sem komið er hafa ekki hér-
lendis verið settar skýrar reglur um
bann við mismunun. Slíkar reglur
hafa hin Norðurlöndin sett og taka
lög þeirra mið af tilskipun Evrópu-
sambandsins frá 2000, sem ætlað er
að skapa ramma fyrir aðildarríkin til
að tryggja einstaklingum af öllum
kynþáttum og þjóðernisuppruna
réttindi til jafns við aðra þjóðfélags-
þegna.
Löggjöf hinna Norðurlandanna
skapar þeim einstaklingi, sem telur á
sér brotið, farveg til að leita réttar
síns á einkaréttargrundvelli, þ.e.
hann getur kært til opinbers stjórn-
valds, eða sjálfur höfðað mál gegn
hinum brotlega. Skal sönnunarbyrð-
inni skipt, þannig að það er jafnt hins
brotlega að sanna að mismunun hafi
ekki átt sér stað sem þess sem brotið
var gegn að sanna að svo hafi verið.
Þessu til viðbótar mæla lögin fyrir
um að brot gegn þeim skuli skapa
bótaskyldu. Mál má enn fremur bæði
höfða á grundvelli beinnar og
óbeinnar mismununar, jafnvel vegna
hvatningar til mismununar.
Setning réttarreglna um bann við
mismunun er einn ríkasti þátturinn í
viðleitni ríkisvaldsins til þess að
sinna þeirri skyldu að tryggja öllum
jafnan rétt sem stjórnarskráin legg-
ur á hinn almenna löggjafa. Sem
dæmi um þetta má nefna að 1. mgr.
65. gr. stjórnarskrárinnar mælir
einnig fyrir um að einstaklingum
skuli ekki mismunað á grundvelli
kynferðis auk þess sem í 2. mgr.
sömu greinar segir að konur og karl-
ar skuli njóta sama réttar í hvívetna.
Engu að síður hafa verið sett sérstök
lög um jafnan rétt kvenna og karla til
að tryggja að honum sé framfylgt.
Annað dæmi um stjórnarskrár-
bundna skyldu til að tryggja grund-
vallarmannréttindi er að finna í 71.
gr. stjórnarskrárinnar. Samkvæmt
því ákvæði skulu allir njóta friðhelgi
einkalífs, heimilis og fjölskyldu. Til
að hnykkja á þessu ákvæði hafa m.a.
verið sett lög um persónuvernd og
meðferð persónuupplýsinga, m.a. til
verndar einstaklingum vegna skrán-
ingar á upplýsingum um einkamál-
efni þeirra og til að fyrirbyggja mis-
notkun persónuupplýsinga.
Það er því ljóst að þótt stjórn-
arskráin tryggi ákveðin grundvall-
armannréttindi er nauðsynlegt að
setja lög sem bæði skýra þennan rétt
og gera framkvæmdavaldinu kleift
að bregðast við sé hann brotinn. Með
lögum skal land byggja og það hefur
sýnt sig að því skýrari og afdrátt-
arlausari sem löggjöf er í ákveðnum
málaflokkum því auðveldara reynist
einstaklingum að sækja rétt sinn.
Dugar stjórnarskráin til að
koma í veg fyrir mismunun?
Margrét Steinarsdóttir
fjallar um hugleiðingar
leiðara Morgunblaðsins
’Í banni við mismununá grundvelli m.a. kyn-
þáttar og þjóðernisupp-
runa er í fyrsta lagi gert
ráð fyrir að sú skylda
hvíli á ríkinu að það
tryggi þegnum sínum
sama rétt.‘
Margrét Steinarsdóttir
Höfundur er lögfræðingur
Alþjóðahúss.
HINN 19. ágúst var rætt við Ás-
geir Ingason, formann Stúdenta-
félagsins við Háskólann í Reykjavík,
í kvöldfréttum Sjónvarpsins. Ástæð-
an var hækkun á skólagjöldum
þeirra nemenda sem
stunda tækninám við
skólann. Hækkun þessi
stafar af því að
Tækniháskóli Íslands
hefur sameinast HR.
Það var ekki viðkom-
andi hækkun sem fór
örlítið fyrir brjóstið á
mér þar sem ég tel
sameininguna vera af
hinu góða. Undrun mín
var skoðun stúdenta
við HR, sem Ásgeir
kom á framfæri; að það
ætti að gæta jafnréttis
í tækninámi með því að bjóða upp á
tækninám í ríkisreknum háskóla.
Rökstuðningur Ásgeirs er að skóla-
gjöld eigi eingöngu rétt á sér ef
stúdentar hafa val.
Sjálfsagt er það rétt að skólagjöld
eiga ekki rétt á sér nema að sams-
konar nám sé í boði í ríkisreknum
skóla. Ef einhver ríkisreknu háskól-
anna fer að bjóða upp á tækni-
fræðinám þá er spurning hvort THÍ
hefði átt að sameinast HR. Það vill
gleymast að við Háskóla Íslands er
kennd verkfræði. Þótt skilgreining-
armunur sé á tæknifræði og verk-
fræði þá eru þessar tvær greinar ná-
skyldar. Skilgreining Verk-
fræðingafélags Íslands og
Tæknifræðingafélags Íslands er að
tæknifræði sé grein
innan verkfræðinnar.
Því er hægt að segja að
tæknimenntun sé í boði
í ríkisreknum háskóla á
Íslandi, þó ekki tækni-
fræðimenntun sem
slík.
Það ætti frekar að
eiga sér stað ákveðin
samræming á námi í
tæknifræði og verk-
fræði á Íslandi. Á Ís-
landi er námið byggt
upp að gamalli danskri
fyrirmynd þar sem
tæknifræðin er séð sem framhalds-
menntun iðnmenntaðs fólks og verk-
fræðin er hin akademíska hliðstæða.
Þróunin hefur verið sú að inntöku-
skilyrðin í tæknifræði hafa orðið
strangari og nú eru þau orðin þau
sömu og í verkfræði. Þar með er
munurinn á greinunum orðinn óljós
á Íslandi.
Árið 1996 var danska kerfið end-
urskoðað. Tæknifræðin (diplom-
ingeniør) er 3½ ár, með hálfs árs
starfsþjálfun, og lýkur með B.S.
gráðu. Verkfræðin (civilingeniør) er
5 ár og lýkur M.S., sem er skilyrði
fyrir íslenska starfsheitinu verk-
fræðingur. Endurskoðunin var á
þann veg að þeir sem hafa lokið
tæknifræðinámi eiga nú greiðan að-
gang í verkfræðinámið og geta lokið
því á tveimur árum til viðbótar.
Tæknifræðingar þurfa þó oft að taka
aukaáfanga í stærðfræði til þess að
standa jafnfætis verkfræðinem-
unum.
Það er staðreynd að þeir nem-
endur sem hafa lokið tækni-
fræðinámi á Íslandi hafa nær alltaf
leitað til annarra landa til fram-
haldsnáms vegna ákveðinnar tregðu
HÍ við að taka á móti tæknifræð-
ingum. En með því að samræma bet-
ur þessar tvær námsleiðir á Íslandi
þá væri hægt að auðvelda tækni-
fræðingum að stunda framhaldsnám
á Íslandi.
Ef ríkisrekinn háskóli fer að bjóða
upp á tæknifræðinám þá eru skól-
arnir orðnir 3 sem eru með tækni-
nám á kennsluskrá sinni. Eins og áð-
ur var nefnt þá er hugsanlegt að
skólagjöld eigi ekki rétt á sér nema
það sé val. En það krefst þess að
kennt sé sama nám í ríkisreknum
háskóla. Háskólinn þyrfti að kenna
sömu greinar og HR býður upp á
svo skólagjöldin ættu rétt á sér. Með
því að bjóða upp á námið í fleiri skól-
um eru meiri líkur á auknu faglegu
bili á milli skólanna, þar sem það eru
ekki nægilega margir faglega hæfir
kennarar til þess að fylla annan há-
skóla.
Ásgeir sagði að skortur væri á
fólki með tæknifræðilega menntun á
Íslandi. Ein leið í eflingu á tækni-
námi á Íslandi væri að kanna hvar
skorturinn er mestur. THÍ og nú
HR hafa stært sig af góðu samstarfi
við íslenskt atvinnulíf, hvernig væri
að virkja það frekar? Til dæmis með
því að kynna betur fyrir stúdentum
námsmöguleikana og ef til vill beina
þeim þangað sem þörfin er mest.
Í Danmörku hefur þróunin verið
sú að æ fleiri fara í byggingar- og
framleiðslutæknifræði þrátt fyrir að
markaðurinn sé að mettast. Þetta er
að gerast á kostnað rafmagns- og
véltæknifræði. Það eru fyrst og
fremst iðnmenntaðir stúdentar sem
fara í tvær síðastnefndu greinarnar
á meðan ófaglærðir stúdentar fara í
þær tvær fyrrnefndu. Við
Tæknifræðiháskólann í Óðinsvéum
er bannað að auglýsa einstaka
tæknifræðigrein á kostnað annarra.
Á meðan er meðalaldur rafmagns-
og véltæknifræðinga í Danmörku að
stíga ört. Þetta getur haft mjög
slæm áhrif á þjóðfélagið og getur
orðið til þess að hætt verður að
kenna námið sökum lítils áhuga. Til
dæmis er eingöngu hægt að læra al-
menna rafmagnstæknifræði við há-
skólann í Álaborg í dag en ekki há-
spennutæknifræði eins og áður var.
Danmark Tekniske Universitet er
hugsanlega að fara sömu leið og mun
að öllum líkindum loka háspennu-
deild sinni innan nokkurra ára.
Þetta er að gerast á meðan hreinn
skortur er á háspennutæknifræð-
ingum í landinu. En ekkert er gert á
meðan nemendurnir velja ekki þess-
ar greinar. Þetta er þróun sem auð-
veldlega gæti átt sér stað á Íslandi
innan nokkurra ára. Það er hægt að
komast hjá þessu með auknum
tengslum skólanna við atvinnulífið.
Sjálfsagt á ekki að stjórna náms-
vali stúdenta. Það leysir þó engan
vanda að útskrifa 50 bygging-
artæknifræðinga og 5 vélatækni-
fræðinga meðan ef til vill stór hluti
byggingartæknifræðinganna þurfa
að vinna sem iðnaðarmenn og vél-
tæknifræðingarnir geta valið úr
fleiri starfstilboðum.
Efling tæknifræðinnar
Daníel Sigurbjörnsson
fjallar um tæknifræðinám ’Það er staðreynd aðþeir nemendur sem hafa
lokið tæknifræðinámi á
Íslandi hafa nær alltaf
leitað til annarra landa í
framhaldsnám.‘
Daníel Sigurbjörnsson
Höfundur er starfandi rafmagns-
tæknifræðingur í Danmörku.
KKA-Akstursíþróttaféla
g
Reiðhjólanefnd
Hjólreiðafélag Reykjaví
kur
Í Kjarnaskógi við Akure
yri,
laugardaginn 27. ágús
t.
4. bikar í fjallahjólreið
um o.fl.
Nánari upplýsingar eru
á www.kka.is,
www.hfr.is og í síma 6
61 9459.
Á Blönduósi,
sunnudaginn 28. ágús
t.
4. bikar í götuhjólreiðu
m o.fl.
Nánari upplýsingar eru
á www.hfr.is.
Hjólreiðahátíði
r
helgina 27. - 28
. ágúst
Virkjumeigin orku