Morgunblaðið - 02.09.2005, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 2. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
M
ikið er gott að eiga
kost á því að
stunda nám og
víkka sjóndeildar-
hringinn. Mennt-
un er eitt það dýrmætasta sem við
eigum en hún er ekki eins sjálf-
sagður hlutur og við viljum vera
láta.
Það er ekki í boði fyrir alla jarð-
arbúa að læra að lesa og skrifa.
Ennþá er ólæsi algengt þó að al-
þjóðastofnanir hafi sett sér það
markmið að minnka ólæsi í heim-
inum. Yfirleitt eru það líka fátæk-
ari ríki heims sem hafa ekki efni á
því að mennta alla þegna sína. Það
hlýtur að ala á vandamálum ef
meirihluti þjóðar er ólæs og
ómenntaður. En það má ekki
gleyma því að það er hægt að læra
ýmislegt sem ekki stendur í bók-
um og án þess að eiga stílabók. Það
er nefnilega auðvelt fyrir Vest-
urlandabúa að tapa sér í vorkunn
yfir „aumingja litlu Afríkubúun-
um“ sem eiga þess ekki kost að
fara í skólann klukkan átta alla
morgna. Það er til dæmis tækni að
kunna grasalækningar, að byggja
hús eða kunna sögu forfeðra sinna.
Svo má ekki gleyma því að ólæsi er
ekki bundið við þróunarlöndin.
Á Íslandi er mest lagt upp úr
bóklegri menntun og því við hæfi
að tala sérstaklega um hana.
Fyrir þann sem hefur lesið frá 6
ára aldri er erfitt að ímynda sér
daglegt amstur án þess að lesa
nokkurn skapaðan hlut. Það gæti
skapað vandamál við matarinn-
kaupin og innihaldslýsingarnar,
við að lesa textann á sjónvarps-
þættinum um kvöldið eða tilkynn-
inguna sem berst inn um lúguna,
um að heita vatnið verði tekið af í
dag. Það er nefnilega ansi hentugt
að kunna lesa. En er það nóg?
Þótt skólaskylda hérlendis sé til
16 ára aldurs má deila um það
hvort allir þeir sem eru 16 ára og
eldri á landinu séu læsir og hvað
þá skrifandi. Skólakerfið virðist
ekki vera að ala upp mjög þenkj-
andi nemendur í dag og það er
ekki óalgengt að fólk í há-
skólanámi kunni til dæmis ekki að
skrifa einfalda ritgerð.
Ekki fara allir í bóklegt fram-
haldsnám og ennþá færri leggja
hug á nám á háskólastigi enda seg-
ir sig sjálft að það myndi ekki
ganga upp ef allir væru bók-
menntafræðingar eða lögfræð-
ingar (fyrir utan hvað það yrði
óstjórnlega leiðinlegt). Þeir sem
kjósa hins vegar að fara í há-
skólanám þurfa að vera jafnfærir
og þeir sem hafa svipaða menntun
frá löndunum sem við berum okk-
ur saman við. Ég held að það sé
ekki alltaf raunin. Hvorki í grunn-
skóla né menntaskóla eru íslensk-
um krökkum kennd góð vinnu-
brögð, að skrifa ritgerðir eða
hugsa sjálfstætt. Það er líka engin
munur á Jóni og séra Jóni því að
flestir klára grunnskylduna án
þess að hafa haft fyrir því og sumir
jafnvel án þess að kunna að lesa
eða skrifa en enginn tekur eftir
því. Erlent skólakerfi þar sem
gerð er lágmarkskrafa um hæfni
nemenda gerir það að verkum að
sumir þurfa að endurtaka bekkinn.
Það er að sjálfsögðu ekki skemmti-
legt en nemendurnir læra á því og
ekki eru margir sem falla um bekk
oftar en einu sinni. Myndi svoleiðis
kerfi ekki ganga í grunnskólum á
Íslandi?
Það getur vel verið að við séum
vel menntuð þjóð á við margar en
fyrst við veljum þessa leið, að hafa
grunnskyldu til 16 ára aldurs, af
hverju ekki að gera það almenni-
lega? Sá grunnur gæti nægt sum-
um sem færu síðan beint í iðnnám
eða hvatt aðra sem hygðu á bók-
legt nám til að gera betur. Það er
alla vega frekar pínlegt að fá stúd-
entspróf tveimur árum á eftir ná-
grannalöndunum og standa þeim
síðan ekki jafnfætis. Flestir þeir
sem ég kannast við og hafa lokið
háskólaprófi hafa hins vegar gert
það með mikilli prýði enda er aldr-
ei of seint að leggja sig fram. Það
hefur þó komið frá þeim sjálfum og
þeirra dugnaði og erfitt að þakka
það skólakerfinu sjálfu.
Það má einnig benda á það að
stuðningur íslenska ríkisins við
námfúst fólk er ekki mikill. Ekki
miðað við áherslurnar og það sem
við montum okkur af að minnsta
kosti. Jújú, það er hægt að ganga
inn í lánasjóð íslenskra náms-
manna og sækja um lán, sem tekur
síðan alla ævi að greiða af, ef mað-
ur á góðan að sem er tilbúinn að
skrifa undir skuldabréfið. Því er
það ekki fýsilegur kostur fyrir þá
sem hafa lítið á milli handanna að
fara í dýrt háskólanám. Það er líka
alveg sama hversu vel þú stendur
þig, hér tíðkast ekki að breyta
hluta af lánsupphæðinni í styrk
eins og á sumum Norðurlönd-
unum. Það er jafnvel hægt að fá á
tilfinninguna við lántökuna að hér
sé verið að gera námsmanni per-
sónulegan greiða, þvílík eru skil-
yrðin. Þetta eru einu sinni pen-
ingar sem greiddir verða margfalt
til baka.
Það er ansi merkilegt að hjá
einu ríkasta landi heims, sem virð-
ist leggja mikið upp úr menntun og
nýsköpun, að það sé nánast ekkert
stutt við bakið á því fólki sem hefur
áhuga á að auðga flóruna með nýj-
um leiðum. Það getur reynst því
erfitt að fá styrki til að leggja
stund á fag sem ekki er kennt hér-
lendis og ekki eru veittir styrkir
eða lán í heilu lagi til skólagjalda.
Þeir sem hafa lagt á sig margra
ára háskólanám koma svo út á
vinnumarkaðinn og fá nánast eng-
an aðlögunartíma heldur skella sér
beint út í skuldasúpuna. Það þarf
menntun til að viðhalda stöðugleik-
anum í þjóðfélaginu en til þess þarf
gott skólakerfi og stuðning við þá
sem hyggja á langa skólagöngu.
Það er ekkert sérlega upplífgangi
fyrir þann sem hefur 3–5 ára há-
skólamenntun að vita til þess að
allt þetta hafi nánast verið til
einskis þar sem hann er skuldum
vafinn en Jói Jóns sem fór aðra leið
framhjá bóklega náminu eða hætti
bara eftir grunnskólann hefur það
ansi gott.
Ég kann
að lesa
Það má benda á það að stuðningur
íslenska ríkisins við námfúst fólk er
ekki mikill. Ekki miðað við áherslurnar
og það sem við montum okkur af
að minnsta kosti.
VIÐHORF
Sara M. Kolka
sara@mbl.is
Í BYRJUN þessa árs var óhjá-
kvæmilegt að loka bráðamóttöku
við Sjúkrahúsið Vog sem rekin
hefur verið undanfarin tvö ár. Auk
þessa var dregið úr innritunum
sem nemur 250 á ársgrunni. Síð-
ustu mánuði höfum við starfs-
mennirnir á Vogi horft upp á af-
leiðingar þessa. Aðgerðirnar bitna
aðallega á þeim sjúklingum okkar
sem verst eru staddir. Þeir þurfa
nú að bíða lengur eftir nauðsyn-
legri sjúkrahúsvist en áður. Slíkt
er kostnaðarsamt fyrir aðrar heil-
brigðisstofnanir og þjóðfélagið í
heild en hættulegast einstakling-
unum sem þurfa að bíða.
Átakanlegast er þó að lesa um
ógæfu þeirra í dagblöðum og fá
tölvupóst frá aðstandendum þeirra
sem á biðlistanum voru en fengu
hjálpina of seint. Við þessar að-
stæður er það skylda
okkar hjá SÁÁ að
bera þeim sem málið
er skyldast tíðindin.
Heilbrigðisráðherr-
ann er kjörinn tals-
maður þessara sjúk-
linga og ráðuneyti
hans á að tala máli
þeirra við fjár-
laganefnd Alþingis.
Það er því átakanlegt
að fylgjast með því
hvernig ungur að-
stoðarmaður ráð-
herra kemur sér hjá
því að lesa úr tölulegum upplýs-
ingum um vanda sjúklinganna og
axlar ekki eðlilega ábyrgð, heldur
bregst trausti sjúklinganna sem á
biðlistanum eru og tekur til við að
skrökva. Ómögulegt er að vita
hvaða hagsmuni hann er að verja
með því.
Annað árið í röð ætlar hann sér
að fara inn á Alþingi og halda því
fram að fjárveitingar hafi aukist
til SÁÁ svo nemi tugum prósenta
og halla með því réttu
máli. Hið rétta í mál-
inu er að árið 1999
vantaði 140 milljónir á
núvirði upp á að fjár-
veitingar ríkisins
greiddu rekstrar-
kostnað sjúkrastofn-
anna SÁÁ. Þá var
fjárveitingin 372 millj-
ónir en kostnaður 514
milljónir. SÁÁ greiddi
þennan halla. Árið
2004 var fjárveitingin
til sjúkrarekstursins
497 milljónir á föstu
verðlagi og hefði ekki dugað fyrir
rekstrinum eins og hann var 1999.
Síðan þá hefur árlegum innrit-
unum á sjúkrahúsið Vog verið
fjölgað um 350, viðhaldsmeðferð
ópíumfíkla tekin upp og sérstök
unglingadeild tekin í notkun.
Kostnaðurinn við sjúkrekstur SÁÁ
var 578 milljónir árið 2004 og þar
af var kostnaður vegna Vogs um
400 miljónir. Framlag ríkisins var
á sama tíma 497 milljónir eins og
áður segir. Þetta eru tölulegar
staðreyndir. Að bregða fyrir sig
prósentureikningi þar sem rík-
isframlagið 1999 er lagt til grund-
vallar óverðbætt eru ódrengilegar
blekkingar sem bitna á sjúkling-
unum sem eru á biðlistanum á
Vogi
Sjúklingar á biðlistum
treysta á heil-
brigðisráðherra
Þórarinn Tyrfingsson
fjallar um vandamál
Sjúkrahússins Vogs
’Átakanlegast er þó aðlesa um ógæfu þeirra í
dagblöðum og fá tölvu-
póst frá aðstandendum
þeirra sem á biðlist-
anum voru en fengu
hjálpina of seint.‘
Þórarinn Tyrfingsson
Höfundur hefur borið ábyrgð í
heilbrigðisrekstri í 29 ár.
UMRÆÐAN síðustu daga um
tilvist og framtíð innanlandsflugs á
Íslandi hefur leitt af sér ýmsar
hugmyndir og ábendingar. Ég leyfi
mér að ítreka skoðun
mína og rök þar af
lútandi, af hverju
færa skuli innanlands-
flugið til Keflavíkur.
Leiðarahöfundur
Morgunblaðsins 23
ágúst sl. hittir í raun
naglann á höfuðið og
rökstyður í megin at-
riðum þá skoðun
margra að innan-
landsflugið skuli fært
suður til Keflavíkur.
Stærsta og veiga-
mesta atriðið er að
sjálfsögðu kostnaðarliðurinn. Í
okkar fámenna landi er með öllu
óskiljanlegt af hverju reka skuli
tvo stóra flugvelli á sama land-
svæði. Sjálfur ek ég til borg-
arinnar frá Keflavík nær daglega
og hef upplifað þá breytingu og
tækifæri sem tvöföldun Reykjanes-
brautarinnar færir heim. Akstur á
milli Keflavíkur og höfuðborg-
arsvæðisins mun aðeins taka 20–25
mínútur eftir að búið er að tvö-
falda alla Reykjanesbrautina. Sam-
gönguþjónusta milli Keflavík-
urflugvallar og höfuðborgarinnar
er til fyrirmyndar og í raun ódýr
kostur. Sjálfur tel ég mikilvægara
að stjórnvöld íhugi frekar hvernig
tryggja skuli í áföngum tvöföldun
vega á öllum leggjum þríhyrnings-
ins Borgarnes – Keflavík – Selfoss,
með kjarnapunktinn í höfuðborg-
inni. Má ætla að sá kostnaður sem
falla myndi til byggingar nýs flug-
vallar að Lönguskerjum myndi
duga langleiðina í eins
risavaxið en þarft
samgönguverkefni og
hér hefur verið lýst.
Gera Reykvíkingar
sér almennt grein fyr-
ir þeim ávinningi sem
felst í nýtingu Vatns-
mýrarinnar undir
byggingarland í fram-
tíðinni? Allir sem
fylgjast með, vita að
byggingarland í
Reykjavík er af
skornum skammti skv.
núverandi skipulagi.
Borgaryfirvöld undanfarinna ára
hafa í gríð og erg fært byggð upp
til fjalla sem ég tel vera arfavit-
lausa stefnu. Miðborg Reykjavíkur
þarf á byggingarlandinu í Vatns-
mýrinni að halda. Annars verður
miðborgin skilin eftir í þeirri þró-
un sem nú sér stað og um leið mun
Reykjavíkurborg glata gullnu
tækifæri til að þróast enn frekar
sem eftirsótt borg til búsetu og
ferðalaga.
Hin hliðin á umræðunni er rök
fjölmargra íbúa landsbyggðarinnar
sem vilja áfram hafa flugvöllinn í
Vatnsmýrinni. Hef ég sjálfur farið
víða í sumar og rætt þetta tiltekna
mál við fjölmarga aðila. Hef ég
fengið ólík sjónarmið frá fólki al-
mennt en hef þó á tilfinningunni
að helmingur vilji ekki færa flugið
suður og almennt engar breytingar
en hinn helmingurinn sé á því að
skynsamleg leið sé að færa flugið
suður til Keflavíkur. Eitt vil ég þó
fjölyrða um. Landsbyggðarfólk
sem á erindi til byggða sunnan við
höfuðborgina, s.s. Kópavog, Garða-
bæ eða Hafnarfjörð, tapar ekki
miklum tíma ef flugið reynist vera
til Keflavíkur í stað Vatnsmýr-
arinnar. Landsbyggðarfólk sem á
erindi til útlanda græðir tíma og í
raun einfaldar ferðatilhögun sína
með því að fljúga til Keflavíkur í
stað Vatnsmýrarinnar. Erlendir
ferðamenn sem hyggjast staldra
stutt við vegna erinda úti á landi
verða að staldra við í Keflavík áð-
ur en lengra er haldið, hvort sem
þeim líkar betur eða verr enda
hefur Keflavík alþjóðaflugvöll að
geyma. Í raun er um takmarkaðan
fjölda að ræða sem tapar á því að
innanlandsflugið verði fært frá
Vatnsmýrinni til Keflavíkur. Og
ekki má gleyma þeim ávinningi
sem skapast að horfið verði frá því
að byggja nýjan stóran flugvöll,
steinsnar frá Keflavíkurflugvelli,
en slík framkvæmd myndi kosta
skattgreiðendur á annan tug millj-
arða króna.
Innanlandsflugið
til Keflavíkur
Gunnar Örn Örlygsson
fjallar um staðsetningu innan-
landsflugvallar
’Í raun er um takmark-aðan fjölda að ræða sem
tapar á því að innan-
landsflugið verði fært
frá Vatnsmýrinni til
Keflavíkur.‘
Gunnar Örn Örlygsson
Höfundur er alþingismaður.