Morgunblaðið - 14.09.2005, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 2005 11
FRÉTTIR
SLAGKRAFTUR viðbragðsaðila,
þ.e. björgunarfólks á höfuðborgar-
svæðinu, getur verið býsna mikill í
stóráföllum að mati Jóns Viðars
Matthíassonar slökkviliðsstjóra á
höfuðborgarsvæðinu (SHS), en það
þarf að fá því svarað hvað viðbragðs-
aðilarnir geta nákvæmlega ráðið við
stór áföll og hvort til séu viðbragð-
sáætlanir til að mæta þeim. Þetta
kemur fram í skýrslu starfshóps Al-
mannavarna á höfuðborgarsvæðinu
sem lokið var við í febrúar á þessu
ári.
Yfirskrift skýrslunnar er Val og
hönnun björgunartilfella fyrir höf-
uðborgarsvæðið og var hún tekin
saman í framhaldi af gerð áhættu-
greiningar fyrir höfuðborgarsvæðið.
Er áhættugreiningin skýrsla um
undirbúning áhættumats sem út
kom árið 2002. Að þessu sinni voru
hönnuð björgunartilfelli fyrir
nokkra af þeim áhættuflokkum sem
komu fyrir í fyrri skýrslunni. Flokk-
arnir eru alls þrettán; efnaslys og
mengunaróhöpp, eldgos, eldsvoðar,
fjarskipti, fjöldasýkingar og farsótt-
ir, geislavirkni, jarðskjálftar, ofan-
flóð, óeirðir og hryðjuverk, óveður,
samgöngur og aðfærsla aðfanga,
sjávarflóð og veitustofnanir, truflan-
ir í rekstri.
Í lokaorðum skýrsluhöfunda kem-
ur fram að frekari úrvinnsla þeirra
björgunartilfella sem lögð eru fram í
skýrslunni ætti að varpa skýrara
ljósi á áfallaþol höfuðborgarsvæðis-
ins. Gert er ráð fyrir að hvert björg-
unartilfelli fyrir sig verði sent í
vinnslu til þeirra stjórnvalda og að-
ila sem koma eiga að hverju sinni.
Starfshópurinn vonast til þess að
hver aðili fari yfir sinn verkþátt og
verði reiðubúinn að koma að gerð
viðbragðsáætlana. Niðurstaðan ætti
að gefa ágæta mynd af þeim viðbún-
aði, tækjakosti og mannafla á svæð-
inu, sem tiltækur er til að takast á
við hin ýmsu áföll sem geta dunið á
íbúum höfuðborgarsvæðisins.
Þegar allir hlutaðeigandi aðilar
hafa unnið viðbragðsáætlanir er
gert ráð fyrir að haldin verði svo-
kölluð skrifborðsæfing fyrir ákveðin
björgunartilfelli. Jón Viðar Matt-
híasson telur að þessi allsherjaræf-
ing gæti farið fram innan 1–3 ára ef
allt gengur eftir.
Fárviðri í Reykjavík og
heimili 1.700 manna rýmd
Megintilgangurinn með vinnu
starfshópsins var að auka áfallaþol
höfuðborgarsvæðisins með því að
líkja eftir hugsanlegum atburðum
sem gætu átt sér stað með það að
leiðarljósi að kanna hvort stjórnvöld
og viðbragðsaðilar séu í stakk búnir
til að takast á við þá og hvort frekari
samræmingar og búnaðar sé þörf.
Í skýrslunni eru búin til allná-
kvæm dæmi um stóráföll og hvernig
brugðist yrði við þeim. Til dæmis er
búið til óveðurstilfelli sem gerist í
febrúar 2005 og hefur í för með sér
mikið umhverfistjón og mikla skerð-
ingu á þjónustu. Lýst er SSA stormi
samfara hárri sjávarstöðu með þeim
afleiðingum að foktjón verður mikið
og sjór gengur á land í miklum flóð-
öldum. Meðalvindhraði mælist 35 m/
sek. og hviður slá í allt að 60 m/sek.
Öllum skólum er lokað og fólk hvatt
til að halda sig heima. Rýma þarf
mestu hættusvæðin og reikna má
með skömmtun á rafmagni í 12 klst.
Áætlað er að rýma þurfi heimili
1.700 manna. Þeir viðbragðsaðilar
sem yrðu virkjaðir, auk lögreglu,
SHS, Landsbjargar og Almanna-
varnanefndar rls, væru RKÍ, Orku-
veitan, Veðurstofan, Flugmála-
stjórn, sviðsstjóri Fram-
kvæmdasviðs Reykjavíkurborgar,
Landsvirkjun, Landsnet og Al-
mannavarnanefnd höfuðborgar-
svæðisins. Allt tiltækt björgunarlið
ásamt starfsmönnum bæjarfélaga
og margra verktaka yrðu kallaðir til
vinnu við að hefta fok og festa þök
og fjúkandi byggingarhluta.
Hvernig á að nýta
mannafla og búnað?
Umræða meðal almennings um
viðbrögð í stóráföllum hefur staðið
yfir í kjölfar hamfaranna í Banda-
ríkjunum vegna fellibylsins Katrínar
en fyrrnefndar skýrslur er til marks
um að viðbragðsaðilar eru sífellt að
fá svör við mikilvægum spurningum,
að mati Jóns Viðars Matthíassonar.
„Einn þáttur í því að hugsa um
áhættur á höfuðborgarsvæðinu felst
í að huga að hvernig er hægt að nýta
mannafla og tækjabúnað sem til er,“
bendir hann á og vísar ekki síst til
annarra en sérhæfðra björgunar-
aðila. Hann tekur dæmi af fyrirækj-
um á borð við ET flutninga sem
hefðu staðið sig frábærlega í Hring-
rásarbrunanum mikla í nóvember
2004.
„Menn horfa á mörg tilvik erlend-
is og spyrja hvers vegna ekki hafi
tekist að ráða betur við ástandið en
raunin varð, en þegar farið er rýna
betur í hlutina var e.t.v. ekki svo
mikill skortur á uppsettu afli, heldur
skortur á einföldum hlutum á borð
við upplýsingagjöf til yfirvalda og
milli viðbragðsaðila. Samræming og
samhæfing verður að vera öflug,“
bendir Jón Viðar á.
Hann segir mikilvægt að geta
gripið fyrr en ella inn í atburðarás,
hvort heldur er um að ræða hamfar-
ir af náttúrulegum völdum eða
mannavöldum, ef oddvitar sveitarfé-
laga og ríkis eru vel upplýstir, því
þetta séu einmitt þeir aðilar sem
hafa vald til að taka stærri ákvarð-
anir. „Og með því má draga úr af-
leiðingum sem annars hefðu orðið,“
segir hann.
„Vonandi leiðir sú vinna sem nú
stendur yfir til þess að okkur tekst
að kortleggja hvað höfuðborgar-
svæðið þolir mikil og stór áföll. Við
leitum svara við því hvað við ráðum
við og hvað ekki. E.t.v. kemur fram
við þessa skoðun hvort nauðsynlegt
sé að hafa skipulag um brottflutn-
inga af svæðinu. Það þarf líka að
hugsa um í hvaða þáttum þarf að
vinna meira og ekki síst í hvað á að
verja fjármagninu sem er til ráðstöf-
unar. Við erum jú að vinna fyrir
skattgreiðendur með þeirra fé og
þess vegna verður að gæta þess að
fjárfesta ekki í neinum búnaði sem
ekki nýtist í raun.
Ég vona að þessi skýrsla hjálpi
okkur að komast að því hvar við
stöndum. Vinna af þessu tagi hefur
reynst Norðmönnum mjög vel og í
Osló hefur svipuð skýrsla haft mikil
og góð áhrif. Þess má geta að á ný-
legu þingi almannavarnanefnda höf-
uðborga í Evrópu í Róm kom fram
mikil hrifning á vinnu Norðmanna í
þessum efnum. Og það er ánægju-
legt fyrir okkur á Íslandi að feta í
þeirra fótspor.“
Í næstu viku verður haldin stó-
ræfing í Osló þar sem sett verður
upp dæmi á borð við það sem að ofan
var nefnt og munu fulltrúar SHS og
lögreglunnar í Reykjavík fara utan
og fylgjast með. Æfð verða viðbrögð
við hryðjuverkaárás og í lok október
munu Norðmenn í samstarfi við Ís-
lendinga halda undirbúningsfund
vegna málsþings í Reykjavík um
stóráföll og viðbrögð. „Við erum því
að leggja töluvert í þessi mál, SHS
auk fjöldamagra annarra innlendra
aðila. Ég geri ráð fyrir að halda
megi stóra æfingu innan þriggja ára,
t.d. skrifborðsæfingu til að byrja
með, sem hefði það að markmiði að
fá fram ágalla á viðbragðsáætlun-
inni. Það myndi styrkja okkur í að
gera stóra og kostnaðarsama æfingu
þar sem öllu yrði tjaldað til.“
Í SKÝRSLUNNI eru búin til allná-
kvæm dæmi um stóráföll og hvernig
brugðist yrði við þeim. Eitt dæmi um
þetta er efnaslys og mengunaróhapp
sem valinn er staður í miðri Reykja-
vík. Klórgas, sem er eitrað og æt-
andi, fer að leka úr flutningabíl eftir
umferðarslys. Í bílnum eru tólf 1.000
lítra hylki og fimm hylki fara að
leka. Fimm manns látast á fyrstu
klukkustundinni og a.m.k. 100
manns slasast eða veikjast.
Þegar svo hættulegt gas berst út í
andrúmsloftið í miklum mæli getur
skapast lífshætta á stóru svæði.
Rýma þarf 3 km svæði umhverfis
slysstað sem í skýrslunni er látinn
vera á Kringlumýrarbraut. Klórgas-
ið dreifist fremur hægt nema ein-
hver vindur sé og miðað við 5 m/sek
vindhraða er ólíklegt að gasið fari
mikið í átt að Kringlunni en líklegt
er að hverfið við Öskjuhlíðarskóla
og nágrenni sé í mikilli hættu. Einn-
ig má gera ráð fyrir að Landspít-
alinn í Fossvogi sé á hættusvæði auk
mikillar bílaumferðar, miðað við að
slysið verði um miðjan virkan dag.
Þegar viðbragðsaðilar koma á
vettvang og sjá umfang slyssins og
áhrif þess er almannavarnarástandi
lýst yfir og viðbragðsáætlun virkjuð,
og eiga m.a. SHS, lögregla, Neyð-
arlína, LSH o.fl. að koma að málinu.
Hvað er hægt að ráða við stór áföll á höfuðborgarsvæðinu?
Áfallaþol höfuðborgar-
svæðisins kortlagt
Morgunblaðið/Þorkell
„Við erum jú að vinna fyrir skattgreiðendur með þeirra fé og þess vegna
verður að gæta þess að fjárfesta ekki í neinum búnaði sem ekki nýtist í
raun,“ segir Jón Viðar Matthíasson slökkviliðsstjóri.
Eftir Örlyg Stein Sigurjónsson
orsi@mbl.is
Rýma þyrfti svæði í 3 km radíus frá hugsanlegu klórgasslysi á Kringlumýrarbraut í dæmi starfshópsins.
Klórgas lekur á
Kringlumýrarbraut
KRISTJÁN Sturluson hefur verið
ráðinn framkvæmdastjóri Rauða
kross Íslands og tekur hann við því
starfi af Sigrúnu Árnadóttur, sem
gegnt hefur starfinu síðustu 12 ár.
Kristján hefur stundað nám í sál-
fræði og félagsráðgjöf við Háskóla
Íslands og lauk framhaldsnámi í sál-
fræði við Háskólann í Árósum með
áherslu á vinnusálfræði. Hann hefur
löggildingu sem félagsráðgjafi og
sálfræðingur. Auk þessa hefur
Kristján lokið MBA-námi við Há-
skóla Íslands.
Kristján var starfsmannastjóri hjá
Hagkaupum hf. 1986–1994, skrif-
stofustjóri innanlandsskrifstofu
Rauða kross Íslands 1994–1999 en
þá tók hann við starfi fram-
kvæmdastjóra starfsmanna- og um-
hverfissviðs hjá Norðuráli ehf. Hann
hefur einnig mikla reynslu af
kennslu og námskeiðahaldi. Kristján
hefur frá árinu 2000 verið sjálf-
boðaliði í Kjósarsýsludeild Rauða
kross Íslands, verið formaður deild-
arinnar frá 2001 og setið í stjórn
Rauða kross Íslands í þrjú ár. Krist-
ján er kvæntur Sigrúnu M. Arnars-
dóttur skrifstofumanni og eiga þau
tvö börn. Kristján tekur væntanlega
við starfinu í lok október.
Ráðinn fram-
kvæmdastjóri
Rauða kross
Íslands
VEGAGERÐIN á nú í viðræðum við
landeigendur í Blönduhlíð og Norð-
urárdal í Skagafirði vegna lagn-
ingar nýs vegar um Norðurárdal úr
Blönduhlíð að heiðarsporði Öxna-
dalsheiðar.
Vegaframkvæmdin hefur lengi
verið í undirbúningi og framan af
átti Vegagerðin í samninga-
viðræðum við Akrahrepp, sem á
endanum gaf framkvæmdaleyfi sitt í
sumar. Vegurinn er kominn á vega-
áætlun áranna 2005 til 2008 og er
stefnt að því að hann fari í útboð fyr-
ir lok þessa árs og þá í einum
áfanga. Um stórt verk er að ræða
þar sem m.a. þarf að byggja nýja brú
yfir Norðurá. Með nýjum vegi fara
úr notkun fjórar einbreiðar brýr á
núverandi þjóðvegi, sem flestar hafa
löngum skapað mikla slysahættu.
Samkvæmt upplýsingum frá
Vegagerðinni stefnir allt í að mál
einhverra landeigenda fari fyrir
matsnefnd eignarnámsbóta. Nefnd-
in tekur fyrir ágreiningsmál sem
rísa vegna lands sem fer undir vega-
gerð en landeigendur á Fremri-
Kotum í Norðurárdal hafa m.a. verið
ósáttir við þá skerðingu á landi
þeirra sem nýr vegur hefur í för með
sér.
Viðræður við
landeigendur
NEMENDUM á háskólastigi hefur
fjölgað hratt undanfarin ár á Íslandi,
eins og í mörgum OECD-löndum.
Þetta kemur fram í ritinu Education
at a Glance. Frá 1995 til 2003 fjölg-
aði nemendum á háskólastigi á Ís-
landi um 83%. Ef núverandi innrit-
unarhlutfall í háskólanám helst
óbreytt mun rúmlega helmingur
ungs fólks eða 53% í OECD-löndum
stunda fræðilegt háskólanám ein-
hvern tímann á lífsleiðinni.
Ísland hefur hæsta innrit-
unarhlutfall allra OECD-landa í
fræðilegt háskólanám og mun 83%
ungs fólks á Íslandi stunda fræðilegt
háskólanám ef núverandi innrit-
unarhlutfall helst. Þess má geta að
innritunarhlutfall er reiknað þannig
að fundið er hlutfall nýinnritaðra
eftir aldri af mannfjölda á sama
aldri og síðan lagt saman fyrir alla
aldurshópa. Þetta háa innrit-
unarhlutfall skýrist að hluta til af
fjölda eldri nema, en mun vænt-
anlega ekki haldast þar sem fjöldi
eldra fólks sem aldrei hefur stundað
háskólanám er takmarkaður.
Nemendum
á háskólastigi
fjölgar hratt