Morgunblaðið - 06.10.2005, Page 34

34 FIMMTUDAGUR 6. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
E
f ræningi flýr móður
og másandi inn á rit-
stjórn dagblaðs með
fenginn, til dæmis
sjúkraskýrslur allra
alþingismanna og býður miðlinum
að nota þær eins og honum þóknast
þarf hann ekkert að óttast. Hann
nýtur verndar, eins konar kirkju-
griða sem tíðkuðust á miðöldum.
Okkur er alveg sama um aðferðina
sem hann notaði við að klófesta
skýrslurnar, eða hvað?
Við gætum auðvitað bent á að
upplýsingar um heilsufar ráðandi
manna kunni að hafa mikla þýðingu
þegar við metum hæfni þeirra til að
stýra landinu. Ekki endilega vegna
þess að við höfum sjálf fordóma
gagnvart ákveðnum sjúkdómum.
En við vitum að óprúttnir menn
gætu notfært sér leyndarmál af
þessu tagi í þágu eigin hagsmuna,
höfðað til óttans við útbreidda for-
dóma. Þeir gætu stundað það sem
kallað er í útlöndum blackmail.
En þingmennirnir gætu viljað,
eins og ég og fleiri í gagnagrunns-
málinu, ákveða sjálfir hvað eigi að
afhenda öðrum og hvað ekki. Setja
mætti lög um að þingmenn skuli
segja frá bókstaflegu öllu, líka
heilsufarinu. En frambjóðendur
hefðu val. Þeir gætu þá sagt sem
svo að ef það varðaði almannaheill
að allir vissu allt um þá vildu þeir
ekki sitja á þingi. Þeir myndu sjálf-
ir taka ákvörðunina.
Ef einn af þingmönnunum leitar
réttar síns og krefst lögbanns til að
fá aftur eignir sínar rísum við upp
og mótmælum, skilst mér. Lög-
reglan á ekki neitt erindi inn á
fréttamiðla, réttur okkar til að
ákveða hvað eigi að birta og hve-
nær er hafinn yfir rétt borgaranna
til að vernda eignir sínar og einka-
líf. Börnin góð, treystið okkur, við
vitum best. Vald okkar er heilagt,
óháð boðum og bönnum þeirra sem
hafa ekkert vit á þessu.
Vandinn er sá að traustinu hefur
svo oft verið misboðið að fjölmiðla-
stéttin getur ekki gert þessa kröfu
lengur til almennings. Hann treyst-
ir henni ekki, hann er löngu búinn
að sjá í gegnum allan gorgeirinn í
stéttinni, veit að sjálfsgagnrýni er
þar yfirleitt bannorð.
Hvernig átti Jónína Benedikts-
dóttir að leita réttar síns vegna
tölvuskeytanna margfrægu ef ekki
með lögbanni, átti hún að vopnast
vélbyssu og þvinga þannig menn til
að afhenda gögnin? Eða hefur eign-
arhald skeytanna færst yfir til
Fréttablaðsins við það eitt að þjóf-
ur bankaði upp á? Nema blaðið hafi
komið sér upp leynilegri inn-
brotadeild en vafalaust verður þá
skýrt frá því í blaðinu með stolti.
Munið, það er okkar að dæma
hvort það sé í lagi að stela gögnum
og birta þau.
Ég sagði „eignir sínar“ um
sjúkraskýrslurnar vegna þess að
fyrir nokkrum árum voru ýmsir
sem nú þegja þunnu hljóði alveg
sannfærðir um eignarrétt á sjúkra-
skýrslum þegar deilt var um
gagnagrunn deCODE. Okkur
fannst að ríkisvaldið mætti ekki
framselja skýrslurnar í hendur
einkafyrirtæki, jafnvel þótt okkur
væri heitið algerri leynd og lofað að
ekki yrði hægt að rekja neitt til ein-
staklinga. Okkur fannst að það
væri okkar að ákveða hvort við af-
hentum öðrum upplýsingarnar,
lágmarkið væri að biðja um leyfi.
Formaður Alþjóðasamtaka
blaðamanna, Aidan White, gagn-
rýnir lögbannið á Fréttablaðið og
er greinilega sannfærður um að
treysta megi fjölmiðlum, öllum fjöl-
miðlum, fyrir því að meðhöndla
þýfi þannig að verjandi sé. Hvaðan
úr ósköpunum kemur þessi ofurtrú
á dómgreind og siðferði allra
fréttamanna? Væri ekki ráð að við-
urkenna að stéttin samanstendur
af alls konar fólki rétt eins og aðrar
starfsstéttir?
Skoðanakannanir í mörgum
vestrænum löndum sýna að álit al-
mennings á fjölmiðlum og þá auð-
vitað fréttamönnum hefur senni-
lega aldrei verið minna. Fólki
finnst þetta vera upp til hópa hálf-
gerður skríll þó að það bæti
kannski við að sumir séu ekki al-
slæmir. Það er erfitt að vera blaða-
maður og viðurkenna þetta en
kannanir tala sínu máli.
En ef við erum sjálf að fjalla um
aðrar stéttir, stjórnmálamenn, svo
að gott dæmi sé nefnt, hikum við
ekki við að segja að ósvífnin og
sjálfhverfan sem einkenni viðbrögð
þeirra sem hunsi alla gagnrýni sé
ekki til fyrirmyndar. Ekki hlífum
við pólitíkusum þegar þeir láta ein-
hvern bjánaskapinn út úr sér. Við
ætlum okkur að vera á varðbergi
gagnvart stjórnmálamönnum og
öðrum valdsmönnum en það er
löngu orðið ljóst að verðirnir sjálfir
þurfa ekki síður aðhald. Varð-
hundarnir sem gelta hæst eru oft í
hlekkjum sem allir sjá ef þeir opna
augun.
Mesta hættan sem steðjar að
frjálsri fjölmiðlun er að fólk fái nóg
af útbreiddri mannfyrirlitningunni
og hrokanum í stéttinni og geri
bandalag við löggjafann um að
setja okkur skorður. Og almenn-
ingur, sem er að verða fullsaddur á
fjölmiðlum sem nauðga starfsheiðr-
inum, myndi fagna. Þeir eru orðnir
býsna margir Íslendingarnir sem
hafa ekki þorað annað en tjá sig við
soralegustu miðlana eftir að hafa
færst undan en fengið þá svarið:
„Þú verður þá að sætta þig við að
við fjöllum um þetta á okkar for-
sendum.“ Með öðrum orðum, við
fleygjum þér í holræsið.
Meðalhófið milli tillitssemi við
fólk og sannleiksleitar er vandratað
og engin auðveld lausn til þegar
fólk misnotar fjölmiðlavald. Við
höfum viðurlög í meiðyrðalöggjöf
en hún er til lítils þegar búið er að
valda saklausum tjóni. Svona til að
byrja með myndu margir fagna
lögum sem heftu tjáningarfrelsið.
En agaleysi stéttarinnar veldur því
að við gætum fengið yfir okkur svo
stranga ritskoðun að ÖLL gagn-
rýni, líka sú sem á fullan rétt á sér,
yrði heft og jafnvel kæfð.
Bara við
um okkur
Við ætlum okkur að vera á varðbergi
gagnvart stjórnmálamönnum og öðrum
valdsmönnum en það er löngu orðið
ljóst að verðirnir sjálfir þurfa ekki síður
aðhald. Varðhundarnir sem gelta hæst
eru oft í hlekkjum sem allir sjá ef þeir
opna augun.
VIÐHORF
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Í FRÉTT í Morgunblaðinu sunnu-
daginn 2. október sl. undir fyr-
irsögninni „Vill að nemar og aldraðir
fái frítt í strætó“ er rætt við Björn
Inga Hrafnsson, að-
stoðarmann forsætis-
ráðherra. Þar setur
hann fram sjónarmið
sem eru í megin-
atriðum samhljóma til-
lögum, sem F-listinn
hefur ítrekað flutt í
borgarstjórn Reykja-
víkur. Eins og fram
kemur hér á eftir hefur
R-listinn að með-
töldum flokkssystk-
inum Björns Inga í
Framsóknarflokknum
hafnað þessum tillögum.
Samhljóma tillögum F-listans
Það kemur því úr óvæntri átt,
þegar Björn Ingi setur í raun fram
sjónarmið og rökstuðning F-listans í
málefnum almenningssamgangna og
gerir að sínum. Orð hans um að
„börn yngri en 18 ára, námsmenn,
aldraðir og öryrkjar fái frítt í
strætó“ hljóma vægast sagt kunn-
uglega í eyrum undirritaðs. Sama
má segja um þau ummæli Björns
Inga að sveitarfélagið „fengi út úr
þessu betri nýtingu og hagkvæmari
almenningssamgöngur. Og með því
myndi draga úr umferð í höfuðborg-
inni (sem kostar peninga og meng-
un), draga úr sliti á götunum (sem
kostar mikla peninga) og draga úr
þörf á bílastæðum (sem kostar mikla
peninga).“
Í stefnuskrá F-listans í borgar-
stjórn, sem birt er á heimasíðunni
www.f-listinn.is segir orðrétt í kafl-
anum um samgöngumál:
„Brýnt er að efla almennings-
samgöngur til að draga úr yfirþyrm-
andi einkabílanotkun,
sliti á götum og meng-
un í borginni. Til að
auka nýtingu almenn-
ingsamgangna ber að
lækka og jafnvel fella
niður fargjöld í stræt-
isvagna fyrir unglinga
að 18 ára aldri ásamt
öldruðum og ör-
yrkjum.“
R-listinn hefur
fjórfaldað ung-
lingafargjöldin
Lág strætisvagnafargjöld ung-
linga voru tekin upp árið 1994 sam-
kvæmt tillögu undirritaðs í borg-
arstjórn um að þau yrðu lækkuð til
samræmis við gjöld hjá öldruðum og
öryrkjum. Árið 1995 tvöfaldaði R-
listinn unglingafargjöldin og það
gerði hann aftur árið 2001. Á borg-
arstjórnarfundi í október 2003 lagði
F-listinn til að fargjöld unglinga
yrðu lækkuð á ný til samræmis við
fargjöld aldraðra og að fargjöld
barna að 12 ára aldri og öryrkja
yrðu felld niður. R-listinn tók tillög-
unni nokkuð vel en svæfði hana síð-
an. Á borgarstjórnarfundi í október
2004 steig F-listinn síðan skrefið til
fulls og lagði til niðurfellingu strætó-
fargjalda barna, unglinga, aldraðra
og öryrkja. R-listinn vísaði tillög-
unni til borgarráðs, þar sem henni
var vísað frá 6. janúar sl. með þeim
rökum að líklega myndi hún ekki
leiða til víðtækrar aukningar á notk-
un vagnanna. Af því tilefni lét und-
irritaður bóka að afgreiðsla málsins í
borgarráði lýsti „uppgjöf R-listans
gagnvart því mikilvæga samfélags-
og umhverfismáli sem felst í betri
nýtingu almenningssamgangna.“
Réttlát fjölskyldustefna
Allt frá því að undirritaður hóf af-
skipti af borgarmálum fyrir tæplega
16 árum hefur hann flutt tillögur og
ritað greinar um lág þjónustugjöld
barna og unglinga til samræmis við
gjöld aldraðra og öryrkja. Þessi
réttláta fjölskyldustefna náði um
tíma í gegn í fargjaldamálum hjá
strætisvögnum Reykjavíkur en var
hrundið af R-listanum. Síðar náði
þessi stefna einnig fram í gjaldtöku
vegna heilbrigðisþjónustu og hefur
það haldist óbreytt. Frá árinu 2002
hefur hún orðið hluti af stefnu borg-
arstjórnarflokks F-listans, þar sem
velferðarmálin skipa veigamikinn
sess. Vonandi sjá fleiri liðsmenn R-
listans að sér og styðja strætótillögu
F-listans.
Óvæntur stuðningur við
strætótillögu F-listans
Ólafur F. Magnússon fjallar um
tillögur F-listans um almenn-
ingssamgöngur ’Vonandi sjá fleiri liðs-menn R-listans að sér
og styðja strætótillögu
F-listans.‘
Ólafur F. Magnússon
Höfundur er læknir og borgarfulltrúi.
GREINARKORN þetta er skrif-
að til að mæla því bót að sveit-
arfélög eða íbúar þeirra skuli tæld-
ir til sameiningar við nágranna sína
í nýju sveitarfélagi. Ég tel nú
reyndar margt mæla
með slíku samlagi,
sem ég mun færa
nokkur rök fyrir á eft-
ir.
Mér er alltaf minn-
isstætt það sem Áskell
Einarsson heitinn rifj-
aði gjarnan upp þegar
við ræddum samein-
ingarmál í Lands-
hlutasamtökum sveit-
arfélaga fyrir rúmum
áratug eða svo. Hann
hafði það eftir góð-
bónda og oddvita í
Húnavatnssýslu að það „myndi
fækka svo fyrirmönnum í héraði“
þegar sá var orðinn nálægt því rök-
þrota í að tala gegn sameiningu
sveitarfélaga. En það er þó nokkuð
til í þessu að því leyti að í litlum
sveitarfélögum eru menn gjarnan
tilbúnir að leggja á sig mikla vinnu
fyrir sveitarfélagið sitt sem ekki er
tímamæld og greidd í samræmi við
fyrirhöfn og ábyrgð. Það kemur því
reyndar æði oft fyrir að fólk þreyt-
ist á þessum störfum fyrir litla eða
enga greiðslu og svo í kaupbæti oft
á tíðum vandlætingu íbúanna á ein-
stökum ákvörðunum eða því hvern-
ig störfin eru almennt leyst af
hendi.
Það er alls engin nauðsyn á að
fækka fyrirmönnum í héraði, ef
ákveðið er að skipuleggja hverf-
astarfsemi nýs sveitarfélags með
þeim hætti að það frumkvæði ein-
staklinga sem til er í hverri sveit
fái að nýtast samfélaginu til heilla.
Það er þá líklegra að fólk einbeiti
sér betur að sínum hugðarefnum,
en þurfi ekki í sumum tilfellum
nauðbeygðir að taka að sér verk-
efni sem það hefur lítinn eða engan
áhuga á.
Sveitarstjórnarstörf eru sífellt að
verða flóknari og tímafrekari. Bæði
á það við um að við sem á Alþingi
sitjum erum iðin við að setja laga-
bálka sem sveitar-
stjórnarfólk þarf að
fylgja og síðan eru al-
mennar stjórnsýslu-
reglur sem þarf að
fylgja hvort sem er í
stórum eða smáum
sveitarfélögum. Nú
hitt er líka að aukin
verkefni eru að flytj-
ast til sveitarfélaganna
og þarf ekki að nefna
annað en grunnskól-
ann sem fluttist að
öllu leyti til sveitarfé-
laganna fyrir fáum ár-
um. Almennt er það mál manna að
grunnskólinn sé orðinn mun betri
undir stjórn sveitarfélaganna en
hjá ríkinu.
Almennt má segja að lítil sveit-
arfélög og stór sveitarfélög þurfa
að hafa sömu stjórnsýslu og sama
kerfi í megindráttum. Sama
nefndakerfi og svo bætist auðvitað
við að smærri sveitarfélögin eru
oftast í miklum samstarfsverk-
efnum með nágrannasveitar-
félögum sínum sem kalla á mikil
fundarhöld til viðbótar við hefð-
bundið nefndarstarf.
Það er hins vegar mjög menn-
ingartengt innan hverrar sveitar
eða bæjarfélags hversu menn halda
stíft í sína gömlu stjórnsýsluein-
ingu. Er það algjörlega ótengt því
hvort um er að ræða dreifbýlan
sveitahrepp eða stærra þéttbýli.
Almennt er nú talið að sveitar-
félögin séu öflugri eftir sem þau
eru stærri og sérstaklega fjölmenn-
ari. Stærri sveitarfélög hafa afl til
að veita þá þjónustu sem krafist er
af nútímasveitarfélögum, má þar
nefna t.d. félagsþjónustu, barna-
verndarmál og skólaþjónustu, auk
fjölmargra annarra þátta.
Það er ekki síður mikið mál að
sveitarfélögin verða öflugri í að
hafa allt grunnkerfi til staðar til
uppbyggingar atvinnulífs. Það er
almennt viðurkennt að það var
mikil nauðsyn á því að sveit-
arfélögin sem í dag mynda Fjarða-
byggð mynduðu eitt sveitarfélag til
þess að vera í stakk búin til að
taka við og undirbúa jarðveginn
fyrir uppbyggingu nýs álvers í
Reyðarfirði. Það var farsælt spor í
því samhengi. Gífurleg uppbygging
á sér stað nú í kringum álvers-
framkvæmdirnar. Ljóst er að þau
svæði sem eru í hvað mestri sókn,
bæði hvað varðar fjölgun íbúa og
atvinnuuppbyggingu, eru sameinuð
sveitarfélög. Ég heyri ekki betur
en að í þeim sveitarfélögum hafi
fyrirmönnum heldur fjölgað. Þeir
eru reyndar ekki allir að stússast í
stjórnsýslunni, heldur eru þeir að
taka þátt í öflugra menningarlífi,
íþróttastarfi eða öðrum framfara-
málum sem þörf er á að standa fyr-
ir. Þar nýtast fyrirmennirnir, það
verður nefnilega alltaf þörf fyrir
öflugt fólk.
Fækkar fyrir-
mönnum í héraði?
Arnbjörg Sveinsdóttir fjallar
um sameiningu sveitarfélaga ’… ef ákveðið er aðskipuleggja hverfa-
starfsemi nýs sveitarfé-
lags með þeim hætti að
það frumkvæði ein-
staklinga sem til er í
hverri sveit fái að nýtast
samfélaginu til heilla.‘
Arnbjörg Sveinsdóttir
Höfundur er alþingismaður og situr í
verkefnisstjórn átaks um eflingu
sveitarstjórnarstigsins.