Morgunblaðið - 06.10.2005, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 6. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ALDREI í sögu þjóðarinnar hef-
ur samfélag okkar breyst jafn ört
sem á síðustu áratugum. Flest
helstu gildi hafa fengið
breytta merkingu. At-
vinnuhættir, sam-
göngur, menntun, vís-
indi og almenn
þjónusta hefur tekið
slíkum stakkaskiptum
að undrun sætir. Næg-
ir að vitna til aðstæðna
þeirra er elsta kynslóð
okkar kynntist og bera
þær saman við Ísland í
dag. Þar er himinn og
haf á milli.
Fólk gerir meiri
kröfur um þjónustu
Eitt einkenni breytinganna eru
tvímælalaust mun harðari kröfur
fólksins í landinu til almennrar
þjónustu á flestum sviðum. Gildir
það jafnt um skilyrði til menntunar
barnanna, félagslegrar þjónustu af
öllum toga, heilbrigðisþjónustu,
verslunar, fjarskipta o.s.frv. Þetta
er eðlileg þróun enda má segja að
samfélagið hafi breyst frá því að
vera tiltölulega einangrað fram-
leiðsluþjóðfélag til þess að vera nú-
tímalegt velferðarsamfélag. Þessar
róttæku breytingar hafa á stundum
verið sársaukafullar þar sem hefðin
og fortíðin toga í hin breyttu gildi og
nýjar aðstæður.
En segja má að stjórnsýslan hafi
ekki náð að fylgja þessum breyt-
ingum eftir. Birtist það gleggst í
skipan sveitarstjórna sem enn taka
mið af strjálbýlu og einangruðu
samfélagi á allt öðrum grunni en Ís-
land í upphafi 21. ald-
ar. Og ótrúlega gengur
seint að laga sveit-
arfélög að nýjum að-
stæðum. Fyrir vikið
hefur ríkisvaldið náð
að tútna út og ríghalda
í um 70% af verkefnum
hins opinbera á sama
tíma og ríkið sinnir
einungis um 30% sam-
bærilegra verka í ná-
grannalöndum okkar.
Tilgangurinn að
efla heimabyggðir
Hinn 8. október verður gengið til
kosninga í mörgum sveitarfélögum
þar sem leitast er við að stækka og
einfalda sveitarstjórnir á Íslandi.
Tilgangur þess er tvíþættur: Annars
vegar að skapa svigrúm til að taka
við fleiri verkefnum (og peningum)
frá ríkinu og hins vegar að gera
sveitarfélögum fært að standa undir
þeirri þjónustu sem íbúar þess eiga
skilið að fá. Engum dylst að sveitar-
félag sem telur örfá hundruð íbúa á
þess engan kost að mæta kröfum
samtímans um þjónustu. Og það
sveitarfélag er á engan hátt búið
undir að taka við verkefnum frá rík-
isvaldinu og færa þannig ákvarð-
anatökuna heim í hérað.
Kynna sér kosti
og taka afstöðu
Ég hvet alla íbúa umræddra
sveitarfélaga til að kynna sér ræki-
lega þær upplýsingar sem liggja
fyrir um kosti í stöðunni. Rík-
isvaldið hefur ákveðið að leggja sér-
staklega 2,4 milljarða króna til að
styðja við sameiningu sveitarfélaga.
Það eru háar upphæðir í þágu þegn-
anna. Ég hvet einnig fólk til að velta
fyrir sér hvernig stærra sveitarfélag
hækkar þjónustustigið við borg-
arana, er betur í stakk búið til að
sækja fram á öllum sviðum, þ.m.t.
að fá fleiri verkefni og fé til fólksins.
Eftir miklu er að slægjast því sam-
keppni um fólk milli héraða mun
fyrst og fremst ráðast af þeirri þjón-
ustu sem í boði er fyrir fólk á 21.
öldinni. Þröngir sérhagsmunir
hljóta að víkja fyrir slíkum mark-
miðum. Aðalatriðið er að fólkið
kynni sér upplýsingarnar, noti kosn-
ingaréttinn og taki afstöðu hinn 8.
október.
Að bæta sig eða sitja eftir
Hjálmar Árnason fjallar um
sameiningu sveitarfélaga ’Aðalatriðið er að fólkiðkynni sér upplýsing-
arnar, noti kosninga-
réttinn og taki afstöðu
hinn 8. október.‘
Hjálmar Árnason
Höfundur er alþingismaður og form.
verkefnisstjórnar átaks um eflingu
sveitarstjórnarstigsins.
Í LOK september var haldinn
einn fjölmennasti fundur sem Við-
skiptaráð Íslands hefur haldið, en
sá fundur var haldinn í samvinnu
við FKA – félag kvenna í atvinnu-
rekstri. Bar fundurinn
yfirskriftina: Eykur
breidd í forystu hagn-
aðinn? Er fjölgun
kvenna í forystu fyr-
irtækja til góðs? Mál-
efni hvers? Hags-
munir hverra?
Á fundinum héldu
tvær konur fram-
söguerindi, þær Lísa
Levey frá Catalyst í
Bandaríkjunum og
Þóranna Jónsdóttir
stjórnendaráðgjafi.
Þær sýndu fram á að
þau fyrirtæki sem ná
að nýta bæði konur og karla við
stjórnun eru best rekin, skila
mestum hagnaði og eigendum sín-
um bestri ávöxtun. Allar rann-
sóknir sýni að bestur árangur ná-
ist þegar sjónarmið beggja kynja
fái hljómgrunn.
En það var margt sem olli von-
brigðum á þessum fundi. Jafnvel
þótt þessi fundur hafi verið gríð-
arlega vel sóttur vakti það athygli
allra fundargesta að hlutföll
kynjanna voru mjög ólík. Konur í
salnum voru um 140 talsins en
karlar tæplega 20. Á einum fjöl-
mennasta fundi í sögu Við-
skiptaráðsins var hlutfall karla
rúm 10%. Þó vissulega hafi yf-
irskrift fundarins verið um jafn-
rétti kvenna til æðstu metorða í
fyrirtækjum – þá var jafnréttið í
þessu tilfelli sett í bein tengsl við
það sem mestu máli skiptir fyrir
flesta stjórnendur – sjálfa afkomu
fyrirtækjanna. Það virðist því enn
langt í land að almennt sé litið á
jafnréttismál sem málefni beggja
kynja, en ekki einungis kvenna. Og
það er mjög miður – því á meðan
svo er verðum við enn að strögla
þetta á hraða snigilsins.
En það var annað sem olli von-
brigðum á fundinum. Eftir fram-
söguerindin tóku við pallborðs-
umræður þar sem fimm
áhrifamenn úr viðskiptalífinu sátu
fyrir svörum. Svör þeirra og sjón-
armið gáfu ekki tilefni til þess að
við konur færum af fundinum full-
ar bjartsýni, þess fullvissar að
hlutirnir færu nú að breytast. Enn
á ný fengum við kon-
ur að heyra að okkur
skorti t.d. metnað,
værum ekki nógu
árásargjarnar og af-
þökkuðum oft stöðu-
hækkanir þegar á
hólminn væri komið.
En það sem er
kannski verst í þessu
máli er að meðalaldur
þeirra karla, sem voru
í pallborðinu nær ekki
50 árum og má því
gera ráð fyrir að þeir
verði enn við stjórn-
völinn í íslensku við-
skiptalífi um langan tíma. Það er
því vont til þess að vita að þau
sjónarmið sem maður tengir ósjálf-
rátt við kynslóð föður síns og afa,
þegar hlutverk kvenna var að
miklu leyti innan veggja heimilis-
ins, eigi orðið við jafnaldra manns.
Þessir áhrifamenn gengu í skóla
og menntuðu sig á þeim tíma þeg-
ar konur voru í engu eftirbátar
karla til náms og við gátum ekki
fundið annað á námsárunum en að
kynin stæðu fyllilega jafnfætis.
Þegar út í atvinnulífið kom virðist
hins vegar hafa skilið á milli
kynjanna – og var markmið fundar
Viðskiptaráðsins og FKA m.a. að
reyna að kasta ljósi á þá stað-
reynd.
Þegar rýr hlutur kvenna í for-
ystu atvinnulífsins er ræddur
heyrist oft sú gagnrýni að ekki sé
rétt að velja konu bara vegna þess
að hún er kona. Hæfileikar ein-
staklingsins hljóti alltaf að eiga að
ráða. Og mikið rétt – enda eiga
hæfileikar fólks að ráða! Hins veg-
ar hlýtur sú spurning að vakna
hvort rýr hlutur kvenna í dag or-
sakast af skorti á hæfileikum og
metnaðarleysi kvenna? Við konur
viljum njóta sannmælis, ekki af því
að við erum konur – heldur vegna
þess að við erum hæfileikaríkir og
vel menntaðir einstaklingar. Við
viljum fá að vera með „í leiknum“,
að horft sé til einstaklingsins en að
við séum ekki „dæmdar úr leik“
vegna gamaldags sjónarmiða.
Og konur vilja líka að hlutirnir
fari að gerast því það er ekki rétt
að tíminn vinni með konum. Ef svo
er – snýst sá tími allt of hægt.
Gott dæmi um það er að 24. októ-
ber nk. verða liðin 30 ár frá
Kvennafrídeginum og það er
áhugavert en á sama tíma sorglegt
að sjá að þær ástæður sem voru
fyrir því að halda Kvennafrídaginn
1975 eigi – með litlum breytingum
– að fullu við í dag.
Íslenskt samfélag hefur ekki
efni á því að mennta konur til
jafns á við karla, en nýta síðan
ekki krafta þeirra til fullnustu.
Mannauðsstjórnun felur í sér að
nýta hæfileika einstaklingsins til
fulls! Um það erum við konur að
biðja – ekkert annað. Þau fyr-
irtæki sem hundsa mannauð helm-
ings þjóðarinnar eiga það á hættu
að verða undir í samkeppninni og
daga uppi eins og nátttröll.
Strákar – ef hlutirnir eiga að
breytast þurfum við öll að leggjast
á eitt! Getum við ekki verið sam-
mála um að staðan í dag er óvið-
unandi fyrir íslenskt atvinnulíf og
að það þurfi bæði kynin til að rétta
af kynjaskútuna? Við hvetjum ykk-
ur til að leggja ykkar af mörkum
til að þoka jafnréttismálunum inn í
21. öldina!
Nátttröll í íslensku
viðskiptalífi?
Margrét Kristmannsdóttir
fjallar um jafnréttismál ’Þau fyrirtæki semhundsa mannauð helm-
ings þjóðarinnar eiga
það á hættu að verða
undir í samkeppn-
inni …‘
Margrét Þóra
Kristmannsdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Pfaff-Borgarljósa, formaður FKA –
félags kvenna í atvinnurekstri og
varaformaður FÍS – félags íslenskra
stórkaupmanna.
Öldrunarlækningadeild fjórð-
ungssjúkrahússins á Akureyri
(FSA) hóf starfsemi
árið 1995 og á því tíu
ára afmæli. Deildin
er til húsa á efstu
hæð Kristnesspítala
í Eyjafjarðarsveit,
um 10 km sunnan
Akureyrar.
Kristnesspítali
sem áður hét Krist-
neshæli var reistur
árið 1927 og gegndi
mikilvægu hlutverki
í baráttunni við
berkla. Síðari hluta
síðustu aldar dró úr
aðsókn berklaveikra
að hælinu og árið
1976 ákvað heil-
brigðisráðherra að
Kristneshæli yrði
rekið sem endur-
æfingar- og hjúkr-
unarspítali. Árið
1985 voru þó enn all-
ir þeir 58 ein-
staklingar sem inn-
ritaðir voru
hjúkrunarsjúklingar
í varanlegri vist.
Lokið var við að
útbúa aðstöðu til sjúkraþjálfunar
1986 og árin þar á eftir fjölgaði
starfsfólki sérhæfðu í að annast
endurhæfingu. Endurhæfing-
ardeild hóf starfsemi árið 1991 og
þar eru nú 27 rými. Árið 1993 var
rekstur Kristnesspítala færður úr
höndum stjórnarnefndar rík-
isspítalanna og sameinaður
rekstri FSA. Hinn 1. október
1995 hófst öldrunarlæknisþjón-
usta í átta plássum en rými á
deildinni eru nú 20 talsins. Á
báðum deildum Kristnesspítala
vinna samtals um 70 manns.
Viðfangsefni öldrunarlækninga
er heilbrigðisþjónusta við aldraða
og þarf hún að taka mið af þeim
líffræðilegu, sálrænu og fé-
lagslegu breytingum sem verða
með hækkandi aldri. Meginmark-
mið öldrunarlækningadeildar
FSA er að stuðla að sem bestri
líkamlegri og andlegri líðan ein-
staklinga sem þar dvelja og gera
þeim kleift að búa sem lengst á
eigin heimilum. Um helmingur
sjúklinga deildarinnar kemur af
öðrum deildum FSA en hinir að
heiman. Helstu ástæður innlagna
eru stoðkerfisvandi ýmiss konar,
hjarta- og blóðrásarsjúkdómar og
sjúkdómar í taugakerfi. Sjúkling-
ar eru lagðir inn í kjölfar bráðra
sjúkdóma, aðgerða og slysa en
einnig vegna langvinnra sjúk-
dóma. Frá árinu 1996 hafa sjúk-
lingar ekki innritast til fram-
búðar á deildina heldur einungis
til skemmri dvalar og langflestir
þeirra útskrifast til síns heima.
Eigi einstaklingur ekki aft-
urkvæmt heim vegna sjúkdóms
eða annarra ástæðna er gert vist-
unarmat og viðkomandi bíður á
deildinni eftir plássi á dvalar- eða
hjúkrunarheimili.
Kjarninn í starfi deildarinnar
er teymisvinna, samvinna hjúkr-
unarfræðinga, sjúkraliða, sjúkra-
þjálfara, iðjuþjálfa, félagsráð-
gjafa og lækna, í teymi þar sem
sett eru meðferðarmarkmið og
leiðir að þeim ræddar á vikuleg-
um teymisfundum. Samráð er
haft við aðra í öldrunarþjónustu,
t.d. heimahjúkrun og heimaþjón-
ustu á vegum Búsetudeildar Ak-
ureyrarbæjar, en þessir aðilar
sinna þjónustu við einstaklinga
eftir að heim er komið. Fundir
eru einnig haldnir með fjöl-
skyldum sjúklinga eftir þörfum
og útskriftir undirbúnar. Liður í
slíkum undirbúningi getur verið
heimilisathugun þar
sem sjúkraþjálfari og
iðjuþjálfi fara heim
með sjúklingi til að
meta þörf fyrir breyt-
ingar til að auka ör-
yggi á heimilinu.
Sjúkraþjálfarar og
iðjuþjálfar meta einn-
ig þörf fyrir hjálp-
artæki og þjálfa sjúk-
linga í notkun þeirra.
Ráðgjöf og fræðsla er
snar þáttur í starfi
deildarinnar og er
ýmist einstaklings-
miðuð eða fyrir hópa.
Boðið er upp á
fræðsludagskrá um
ýmis efni, s.s. verki,
gagnsemi hreyfingar
og svefn. Fræðslan
fer fram í formi fyr-
irlestra og umræðna
og einnig hafa bækl-
ingar um ýmis algeng
heilsutengd vandamál
aldraðra verið útbún-
ir.
Á næstu áratugum
er fyrirsjáanleg mikil
fjölgun aldraðra á Íslandi. Hlut-
fall aldraðra af þjóðinni í heild
hefur hækkað vegna þess að lífs-
líkur hafa batnað og fjölgun í
hópi fólks yfir áttræðu er áber-
andi. Þessi þróun leiðir hugann
að forvörnum. Barátta gegn
reykingum og áhersla á gott mat-
aræði og hreyfingu eru dæmi um
mikilvægar forvarnir. Þessi atriði
minnka líkur á hjarta- og æða-
sjúkdómum og heilaáföllum sem
eru algengar ástæður sjúkleika
og fötlunar meðal aldraðra.
Áhersla á þessa þætti skilar sér í
því að fleiri verða heilsubetri á
efri árum. Forvarnir eru einnig
hluti af starfi öldrunarlækn-
ingadeildar. Dæmi um það eru
byltuforvarnir, þar sem kostir
teymisvinnu koma vel í ljós. Hug-
að er að hættu á byltum frá sjón-
arhorni hinna ólíku fagstétta og
reynt að hafa áhrif bæði á ein-
staklinginn og umhverfi hans til
að minnka líkur á byltum. Mán-
uði eftir útskrift sjúklings fer
hjúkrunarfræðingur í heimsókn
og metur árangur dvalar.
Göngudeild er rekin við öldr-
unarlækningadeild FSA og þar
fer fyrst og fremst fram greining
og meðferð minnissjúkdóma. Í
tengslum við göngudeildina eru
starfræktir stuðningshópar fyrir
aðstandendur minnissjúkra. Hver
hópur hittist u.þ.b. sjö sinnum og
er tilgangurinn að fræða og
styðja aðstandendur minn-
issjúkra.
Öldrunarlækningadeildin nýtur
þess að vera staðsett á Kristnes-
spítala, í fallegu umhverfi sem
býður upp á mörg tækifæri til
útivistar. Meðal annars er pútt-
völlur á lóðinni og í Kristnes-
skógi eru göngustígar en trjá-
rækt hófst á svæðinu 1933. Í
tilefni af afmælinu verður opið
hús í húsakynnum deildarinnar
föstud. 7. október frá kl. 14 til 17
þar sem gestum verður boðið að
kynnast starfseminni, hlusta á
stutta fyrirlestra, hlýða á tónlist í
flutningi barna úr Tónlistarskóla
Eyjafjarðar og taka þátt í stafa-
göngu svo eitthvað sé nefnt.
Öldrunarlækn-
ingadeild Fjórð-
ungssjúkrahússins
á Akureyri 10 ára
Arna Rún Óskarsdóttir
fjallar um öldrunarmál
Arna Rún Óskarsdóttir
’Göngudeild errekin við öldr-
unarlækn-
ingadeild FSA
og þar fer fyrst
og fremst fram
greining og
meðferð minn-
issjúkdóma.‘
Höfundur er yfirlæknir.