Morgunblaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
É
g heimsótti um
helgina Siglufjörð,
sem mér þykir
einna fallegastur
bæja á landsbyggð-
inni. Leit meðal annars við hjá
frænda mínum, miklum athafna-
manni þar í bæ, en hann er iðinn
við að vinna að endurreisn hins
gamla og fallega. Við settumst
saman og drukkum kaffi og
frændi minn sagði mér frá því
hvað bærinn er frábær staður til
að ala upp börn. Tónlistarskóli,
íþróttalíf og nóg að gera fyrir
börnin á veturna. Enda sýndi það
sig, dætur frænda míns voru á leið
út á skauta þegar ég var að fara og
skíðafærið var með því besta.
Ólíkt hinum svarta snjó og um-
ferðarfýlunni í Reykjavíkinni.
Ég sat þarna með kaffibollann í
hendinni, sötraði kaffið og hugsaði
með draumkenndan svip hvað mig
langaði til að flytja út á land og ala
upp börnin mín á svona stað. Þetta
hlyti að vera umhverfi sem stuðl-
aði að sjálfbjarga, sjálfstæðum
einstaklingum með hreina sjálfs-
mynd.
„Hitt er annað mál,“ sagði
frændi, „að þegar börnin komast á
unglingsaldurinn myndast gat,
þegar þau þurfa að fara úr bænum
í menntaskóla.“ Þetta sagði
frændi vera mjög erfitt bæði fyrir
foreldrana og börnin, þótt vissu-
lega sé ævintýri að fara í heima-
vistarskóla úti á landi eða í borg-
ina. Ég fór líka að hugsa um hvaða
áhrif þetta hefur á forvarnastarf
og mögulega tilhneigingu ung-
linga til áfengis- og fíkniefna-
neyslu. Hvað gerist þegar krakk-
arnir sem hafa mótað sér
markmið og eru á „réttu róli“ í líf-
inu eru farnir úr bænum í nám og
hinir, sem kannski eru enn leit-
andi, standa eftir, fara að vinna og
lenda mögulega í einhvers konar
sukklíferni meðfram því. Getur
verið að þar séu fyrirmyndirnar
sem krakkarnir á síðustu árum
grunnskólans hafa í eldri árgöng-
um? Í samtölum mínum við ungt
fólk af landsbyggðinni sem lent
hefur í slíkum erfiðleikum virðist
þetta vera viss samnefnari. Við-
komandi fóru að hanga með eldri
krökkum á staðnum, krökkum
sem annars ættu að vera í fram-
haldsskóla, en voru á einhvers
konar biðstöð í lífinu. Þessir
krakkar voru þannig einu virku
fyrirmyndir unglinganna á aldr-
inum 16–20 ára.
Hvað þýðir þessi staðreynd fyr-
ir þroska unglinga á landsbyggð-
inni? Ég hugsa að hún geti verið
einhvers konar áhrifavaldur á lífs-
mynstur þeirra á þessum árum,
þótt margt annað jákvætt sé á
staðnum sem vinni á móti því. Já-
kvæðu fyrirmyndirnar eru týndar
og það sem þau sjá þegar þau fara
út á kvöldin, fara að leita að fé-
lagsskap og félagslífi, eru týndu
unglingarnir. Getur það verið? Nú
lít ég alls ekki á þetta sem ein-
hvern heilagan sannleik en skýt
þessu bara að sem vissri tilgátu.
En hvað er hægt að gera til að
leysa úr þessu rofi sem frændi
minn benti á og hinum mögulegu
áhrifum sem það hefur á neyslu-
menningu unglinganna á staðn-
um? Getur verið að það gæti hent-
að betur að senda unglingana fyrr
í framhaldsskólana? Jafnvel fjór-
tán ára gamla og láta þá útskrifast
átján ára? Er kannski þörf á því
að koma á fleiri framhaldsskólum í
heimabyggðum? Það er greinilegt
af samtölum mínum við fólk þar
sem ég hef komið að mikill sökn-
uður er eftir krökkunum og fjar-
búð þeirra veldur bæði fullorðnum
og öðrum unglingum sársauka og
jafnvel einhvers konar fé-
lagslegum vandræðum. Svo ekki
sé minnst á þá skyndilegu „frels-
un“ sem felst í því að vera allt í
einu kominn í heimavistarskóla úti
á landi þar sem enginn foreldraagi
ríkir og mikil felumenning og
neysla viðgengst.
Menningarrof er nefnilega
mjög alvarlegur hlutur. Við sjáum
það í sinni hreinustu mynd í Afr-
íku, þar sem alnæmi hefur þurrk-
að út heilu kynslóðirnar. Börn
alast upp án þess að nokkurn tíma
komast í snertingu við verkmenn-
ingu forfeðra sinna. Þekking á bú-
fénaði, landnýtingu og ýmiss kon-
ar sjálfsbjargaratriðum glatast að
eilífu þegar börnin alast upp án
fjölskyldna sinna. Nú er þetta sem
betur fer ekki nándar nærri svona
alvarlegt á landsbyggðinni, en það
getur ekki verið nein óskastaða að
fjórir árgangar eða meira hverfi
úr samfélaginu lungann úr árinu.
Það hljóta að vera hagsmunir okk-
ar að koma í veg fyrir þessi nei-
kvæðu áhrif menningarrofs. Það
getur ekki verið hollt fyrir börn
um fjórtán ára aldur að hefja
áfengisneyslu með öllum þeim erf-
iðu afleiðingum sem hún getur
haft. Ég veit ekki hvað er til ráða,
en það þarf að vinna með öllum
ráðum að því að fólk hafi valkost
um að börnin geti dvalist fram á
fullorðinsaldur í heimabyggð á
þessum mikilvægu mótunarárum.
Það er stundum gaman að
drekka í hófi í góðra vina hópi og
fram úr hófi í enn betri vina hópi.
En það er aldrei gaman að vera
ósjálfbjarga eða dómgreindarlaus.
Og það er á slíkum stundum sem
ungt fólk getur orðið fyrir óbæt-
anlegum skaða.
Óöryggi og skortur á sjálfs-
trausti er eitt helsta vandamál
unglinga. Þörfin fyrir viðurkenn-
ingu, aðdáun og það að tilheyra
einhvers konar hópi er mjög
sterk. Og þegar þeir sem geta
veitt unglingunum viðurkenningu
og hóptilfinningu eru mögulega í
óreglu er staða unglinganna ekki
nógu góð. Það þýðir ekkert fyrir
okkur „fullorðna fólkið“ að reyna
að segja unglingum neitt. Við
verðum alltaf gömul og leiðinleg,
afskiptasamir fulltrúar hafta og
ófrelsis. Það eina sem við getum
boðið unglingunum af viti er að
þeir hafi jákvæðar fyrirmyndir
sem þeir geta litið upp til, fyr-
irmyndir sem gefa þeim vissu um
að lífið bjóði upp á fleira en
drykkju og vandræðagang.
Nú má ekki skilja það svo að ég
sé að segja að unglingar á lands-
byggðinni séu til vandræða. Ég er
einungis að benda á mögulegt
vandamál sem getur hamlað því
að hinar barnvænu byggðir lands-
byggðarinnar nái að blómstra alla
leið. Ef hægt væri að stoppa í
þetta gat, er þá möguleiki á að bæ-
irnir úti á landi geti verið enn betri
staðir fyrir unga fólkið okkar til að
alast upp? Að þar geti sprottið
nýjar og sterkar kynslóðir frjálsra
og ábyrgra einstaklinga, sem alast
upp með heilsteypta lífssýn? Það
er allavega möguleiki sem vert er
að athuga.
Draumaland
Óöryggi og skortur á sjálfstrausti er eitt
helsta vandamál unglinga. Þörfin fyrir
viðurkenningu, aðdáun og það að til-
heyra einhvers konar hópi er mjög sterk.
VIÐHORF
Svavar Knútur Kristinsson
svavar@mbl.is
Ég þorði varla að trúa þvíað þetta væri hann,“ seg-ir Sigurður Jóhannssonkattavinur um það þegar
hann morgun einn mætti óvænt
augunum í honum Svartrassi, kett-
inum sem hann hafði saknað í fimm-
tíu daga. „Hann var hér í sófanum
frammi í stofu þegar ég fór á fætur
og hann geispaði góðlátlega, hafði
greinilega komið inn um nóttina. Ég
var afskaplega glaður að sjá hann
og mitt fyrsta verk var að gefa hon-
um að borða, því hann var glor-
hungraður, enda langt ferðalag
hingað vestur í bæ ofan úr Ár-
bænum,“ segir Sigurður sem
tæpum tveimur mánuðum áð-
ur hafði keyrt upp í Kattholt
með Svartrass í búri, því þar
átti hann að vera í tíma-
bundinni vistun. En þegar
þangað var komið slapp
hann úr búrinu og hvarf út
í óvissuna. „Ég auglýsti eft-
ir honum og til hans sást
öðru hvoru í Árbænum
fyrstu vikurnar.“
Víkur ekki frá húsinu
„Hún Sigríður í Kattholti fékk
veiðimann frá borginni til að reyna
að handsama hann en það gekk
ekki, enda er Svartrass óskaplega
var um sig og hefur alla tíð ver-
ið mjög styggur og ekki fyrir
hvern sem er að ná honum.
Hann hvarf úr Árbæjarhverfinu
tveimur vikum áður en hann
kom heim og þá hefur hann ef-
laust verið farinn að þoka sér hing-
að vestureftir. Ég veit ekki hvernig
í ósköpunum hann hefur ratað heim
en þó hef ég grun um að næma nef-
ið hans hafi komið að gagni. Lyktin
í loftinu hér í vesturbænum er
svolítið önnur en þarna aust-
urfrá og þegar vestanáttin kom
þá finnst mér ekki ólíklegt að
Svartrass hafi farið að ganga í
vindinn sem bar honum lykt-
ina héðan frá heimaslóðum.“
Svartrass hefur ekki mikið vilja
víkja frá húsinu síðan hann skil-
aði sér heim og hann ætlar sér
greinilega ekki að týnast aftur.
Sá styggi vill ekkert klapp
En Svartrass er ekki eini kött-
urinn á heimilinu, þar búa líka
Brandur og Trölli. „Barnabörnin
mín komu Svartrassi og Brandi á
Svartrass hinn
styggi snýr heim
Næmt er nef kattarins
og ekki ólíklegt að það
hafi hjálpað svörtum
ketti að rata ofan úr
Árbæ vestur á Ljós-
vallagötu. Kristín Heiða
Kristinsdóttir heimsótti
eiganda þess svarta og
fékk að heyra söguna
alla og ýmislegt fleira.
Morgunblaðið/Sverrir
Þessi kisa kemur stundum í heimsókn og fær þá eitthvað gott að borða og þiggur strokur frá Sigurði.
Svartrass tekur glæsilegt stökk úr fangi eiganda síns en styggð hans er
með miklum ólíkindum.
Kanínan
Agneska.
 GÆLUDÝR