Morgunblaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FORMAÐUR Evrópusamtak-
anna hótaði okkur Íslendingum
miklum efnahagserfiðleikum og
verri lífskjörum á síðum Morg-
unblaðsins fyrir
skemmstu ef við köst-
uðum ekki íslenzku
krónunni og tækjum
upp evruna. Jafnframt
fullyrti hann að allt
yrði svo miklu betra
hér á landi ef við af-
söluðum okkur full-
veldi okkar og yfirráð-
um yfir eigin málum
og gengjum í Evrópu-
sambandið.
Þeir sem til þekkja
vita hins vegar að
þessi sami hræðslu-
áróður hefur heyrzt
frá íslenzkum Evrópusambands-
sinnum í fjölda ára auðvitað án þess
að hafa nokkurn tímann gengið eft-
ir. Þvert á móti hefur Ísland ítrekað
verið að koma miklu sterkar út úr
alþjóðlegum úttektum á árangri
ríkja á undanförnum árum en svo að
segja öll aðildarríki Evrópusam-
bandsins og í sumum tilfellum öll
þeirra. Og það sem meira er þá er
ekkert sem bendir til annars en að
svo verði áfram. Á móti er útlitið
vægast sagt dökkt fyrir Evrópu-
sambandið og þó einkum og sér í
lagi evrusvæðið.
Staðreyndin er nefnilega sú að
evrusvæðið hefur verið að reynast
afskaplega illa síðan evran var tekin
í notkun sem almennur gjaldmiðill í
byrjun árs 2002. Annar stærsti
banki heimsins, HSBC í London,
gaf út skýrslu nú í sumar sem bar
nafnið „European meltdown?“ þar
sem m.a. kom fram að reynslan af
evrusvæðinu væri svo slæm að það
gæti verið sumum af aðildarríkjum
þess í hag að yfirgefa það og taka
upp sína fyrri sjálfstæðu gjaldmiðla
á ný. Nefndi bankinn sérstaklega
Þýzkaland, Ítalíu og Holland til sög-
unnar sem hafi beinlínis beðið mik-
inn skaða af upptöku evrunnar.
Það sem einkum veldur þessu að
sögn HSBC bankans er miðstýring
Seðlabanka Evrópusambandsins á
stýrivöxtum innan evrusvæðisins
sem hafi gert aðildarríkjunum gríð-
arlega erfitt fyrir að hafa eðlilega
stjórn á efnahagslífi sínu. Bankinn
segir ennfremur að hættan á því að
evrusvæðið liðist hreinlega í sundur
sé komin á það stig að það sé nauð-
synlegt fyrir aðildarríki þess að
velta því alvarlega fyrir sér að segja
skilið við það. Og fleiri hafa talað á
sömu nótum s.s.
bandaríski fjárfest-
ingabankinn Morgan
Stanley og nób-
elsverðlaunahafinn í
hagfræði Milton Fried-
man.
Hörð gagnrýni
frá OECD
Að mati OECD er
útlit fyrir að hagvöxtur
í aðildarríkjum evru-
svæðisins sem er sára-
lítill fyrir muni dragast
saman um helming á
næstu tveimur áratug-
um ef ekki verði gerðar róttækar
breytingar á efnahagsmálum svæð-
isins. Fram kom í umfjöllunum fjöl-
miðla af málinu að stofnunin væri sí-
fellt að verða gagnrýnni á
frammistöðu evrulandanna í efna-
hagsmálum.
Evrópusambandið samþykkti sér-
staka áætlun árið 2000 sem m.a. var
ætlað að stuðla að þessum umbótum
og átti sambandið samkvæmt henni
að verða upplýstasta, öflugasta og
samkeppnishæfasta efnahagssvæði í
heiminum árið 2010. Flestir eru hins
vegar sammála um að Evrópusam-
bandið sé lengra frá þessu markmiði
í dag en það var þegar áætlunin var
samþykkt og að útilokað sé að það
náist á tilsettum tíma.
Nú síðast var greint frá því í Fin-
ancial Times að hvorki sé útlit fyrir
mikinn hagvöxt á evrusvæðinu í
nánustu framtíð né vaxtastig sem
geti laðað að fjárfesta auk þess sem
miklar efasemdir séu uppi um að
Evrópusambandið geti komið á
nauðsynlegum efnahagsumbótum til
að koma evrusvæðinu á réttan kjöl.
Fjöldaatvinnuleysi
Og svona mætti lengi halda áfram
um slæmt ástand evrusvæðisins en
ég læt nægja að fjalla að lokum um
nokkur meginatriði. Meðalatvinnu-
leysi innan evrusvæðisins er í kring-
um 10% og hefur verið lengi. Á
sama tíma standa þau aðildarríki
Evrópusambandsins í Vestur-
Evrópu sem ekki hafa tekið upp
evruna, Svíþjóð, Bretland og Dan-
mörk, miklu betur að vígi í efna-
hagsmálum en evrulöndin.
Hagsveiflur aðildarríkja evru-
svæðisins hafa ekki samlagast eins
og til stóð sem hefur þýtt að mið-
stýrðir stýrivextir þess henta í raun
engu þeirra. Og þó hagsveiflur að-
ildarríkja evrusvæðisins séu ólíkar
er munurinn á hagsveiflum hér á
landi og þar miklu meiri. Verðlag
innan svæðisins hefur heldur ekki
samlagast þrátt fyrir að kennismiðir
Evrópusambandsins hafi lofað öðru
heldur hefur munurinn þar á þvert
á móti aukizt.
Meira en 90%
Samkvæmt skoðanakönnun sem
gerð var af Gallup á meðal neytenda
í aðildarríkjum evrusvæðisins og
birt í marz sl. í brezka blaðinu Tele-
graph sögðust meira en 90% að-
spurðra vera þeirrar skoðunar að
upptaka evrunnar hefði hækkað
verðlag þvert á gefin loforð. Að auki
má nefna að samkvæmt könnun sem
gerð var fyrir þýzka blaðið Stern í
ágúst sl. vilja 56% Þjóðverja að
Þýzkaland segi skilið við evrusvæðið
og taki upp þýzka markið á ný.
Í ljósi þessa alls er því varla að
furða að mikill meirihluti Íslendinga
sé á móti því að skipta íslenzku
krónunni út fyrir evruna og hafi
verið nú um árabil samkvæmt skoð-
anakönnunum. Þegar staðreyndir
málsins eru skoðaðar er varla skrít-
ið að fólk spyrji sig: Hver vill eig-
inlega verða hluti af þessu?
Allt í kaldakoli á evrusvæðinu
Hjörtur J. Guðmundsson
svarar grein formanns
Evrópusamtakanna um
málefni Evrópusambandsins
’Í ljósi þessa alls er þvívarla að furða að mikill
meirihluti Íslendinga sé
á móti því að skipta ís-
lenzku krónunni út fyrir
evruna og hafi verið nú
um árabil samkvæmt
skoðanakönnunum.‘
Hjörtur J.
Guðmundsson
Höfundur er stjórnarmaður í
Heimssýn, hreyfingu sjálfstæðissinna
í Evrópumálum.
FYRSTU kynni mín af hundum
voru, þegar ég var lítill snáði á
ferðalögum með foreldrum mínum
úti í sveit. Þegar fá
þurfti mjólk handa
okkur bræðrunum
var farið í heimsókn á
næsta bæ og bankað
upp á. Þegar ekið var
í hlaðið tóku á móti
okkur grimmir smala-
hundar, sem gerði
það verkum, að ég
þorði ekki út úr bíln-
um. Seinna fór ég í
sveit á góðum stað og
kynntist hundum bet-
ur. Það voru smala-
hundar og urðu þeir
næstum undantekningarlaust
miklir vinir mínir. Nokkrir áratug-
ir eru síðan þetta var og mikið
hefur breyst í hundahaldi og
hundamenningu. Fjölskylda mín,
sem búsett er í Hafnarfirði, hefur
eignast hunda og augljóslega eru
aðstæður mjög ólíkar því, sem var
í sveitinni áður. Við búum í þétt-
byggðum bæ og hundar okkar eru
ekki smalahundar eins og þá var.
Tvisvar höfum við gengið í
gegnum það ferli að flytja inn
hunda frá útlöndum. Það var lang-
ur og vandasamur ferill og hunda-
kynið var engin tilviljun. Við vor-
um að leita að heimilis- og
fjölskylduhundum og vonum að
það hafi tekist. Við höfum farið
með hunda okkar á sýningar hjá
Hundaræktarfélagi Íslands. Ég
hef ásamt sumum barna okkar
fengið að spreyta okkur á sýn-
ingum bæði sem ungir sýnendur
og í hópi fullorðinna.
Við höfum reynt að fá
fjölskylduna með.
Einnig hafa aðrir
reyndir sýnendur
sýnt hunda okkar fyr-
ir okkur.
Þegar við byrjuðum
með hunda voru við-
brögð margra að
hundar ættu bara
heima í sveitinni en
ekki í þéttbýlinu. En
eftir að ég fór að
kynnast betur hinum
ýmsu hundategundum
og fór að taka þátt í sýningum og
nú síðast hundaræktun hef ég
komist betur og betur að því að
heimur hundanna er háalvarlegur
og á sér langa sögu og eftir því
sem ég kynnist þessu betur, þá sé
ég hve fráleit sjónarmið sumra
eru þegar öll hundakyn eru dæmd
sem „sveitahundar“.
Í Hafnarfirði stóð nýlega til að
banna fólki að ganga með hunda
sína á ákveðnum svæðum í bænum
og þar vilja frammámenn senda
hundaeigendur á uppfylling-
arsvæði í bænum, sem þakið er
moldarsvaði, til að sleppa hundum
sínum lausum. Heldur fólk að
hundaeigendur sleppi vel snyrtum
og hreinlegum sýningar- og heim-
ilishundum lausum á þannig
svæði? Mér finnst þessi viðhorf
vera úr fortíðinni og koma upp um
vanþekkingu.
Hundar í nútímanum eru góðir
félagar mannsins og gera heim-
ilislífið ríkulegra. Stórlega er van-
metið hvað hundar eru heppilegir,
sem félagar eldra fólks, eða til
dæmis sem hluti endurhæfingar
gagnvart sjúkum börnum.
Hundaeigendum fer ört fjölg-
andi, og hópurinn er orðinn mjög
stór, það sést best á frábærum
sýningum Hundaræktarfélagsins.
Ég vil hvetja alla hundaeigendur
til að standa saman og styðja við
bakið á sínum mönnum, þegar
þeir gefa kost á sér til að sinna
störfum fyrir bæjarfélög.
Hundavakning
Eftir Árna Þór Helgason ’Stórlega er vanmetiðhvað hundar eru
heppilegir sem félagar
eldra fólks, eða til dæm-
is sem hluti endurhæf-
ingar gagnvart sjúkum
börnum.‘
Árni Þór Helgason
Höfundur er hundaeigandi og rækt-
andi og gefur kost á sér í 4.–5. sæti í
komandi prófkjöri Sjálfstæðisflokks-
ins í Hafnarfirði.
Prófkjör í Hafnarfirði
Í GREIN sinni í Morgunblaðinu
1. nóv. sl. svaraði Björn Sig-
urbjörnsson plöntuerfðafræðingur
grein sem ég skrifaði í sama blað
13. okt. sl. Þar hélt ég því fram að
erfðabreyttar plöntur geti ekki
brauðfætt heiminn. Björn undrast
að ég skuli ekki sam-
þykkja niðurstöður
ársskýrslu FAO
(2004) þar sem því er
haldið fram að erfða-
breytt matvæli geti
dregið úr hungri í
heiminum og hann
varar mig sterklega
við því að byggja á
skoðunum „hinna og
þessara ein-
staklinga“. Þessir
„einstaklingar“ sem
um ræðir eru raunar
helstu hjálparstofn-
anir heims: Oxfam,
Christian Aid, Save
the Children, Cafod
og Action Aid. Þær
starfa árið um kring í
þriðja heiminum og
þekkja vanda fá-
tækra frá fyrstu
hendi. Þessar hjálp-
arstofnanir eru sam-
mála um að fullyrð-
ingar þess efnis að
erfðabreytt matvæli
geti brauðfætt heim-
inn séu villandi og
svari ekki þeim flóknu spurn-
ingum sem leysa þarf til að draga
úr fátækt.
Orsök hungurs er fátækt,
ekki fæðuskortur
Í grein minni benti ég á að
helsta ástæða hungurs í þriðja
heiminum sé fátækt, ekki fæðu-
skortur. Fátækt fólk hefur ekki
efni á að kaupa mat og erfða-
breytt matvæli breyta þar engu
um enda eru þau engu ódýrari en
hefðbundin matvæli. Hinn kunni
þróunarfrömuður, Paul Polak,
rennir stoðum undir þessa skýr-
ingu í grein sinni í septemberhefti
Scientific American: „Indland hef-
ur t.d. framleitt næg matvæli sl.
15 ár og kornhlöður þess eru full-
ar, en yfir 200 milljón Indverja,
eða fimmtungur þjóðarinnar, er
vannærður vegna þess að hann
hefur ekki efni á þeim mat sem
hann þarf.“ Meira að segja FAO
skýrslan sem Björn reiðir sig á
viðurkennir að „líftækni mun ein-
ungis gagnast fátækum þegar fá-
tækir bændur í fátæku löndunum
hafa aðgang að henni á hag-
kvæmum kjörum.“
Reynsla af erfðabreyttum
plöntum slæm
Björn bendir einnig á þá nið-
urstöðu FAO-skýrslunnar að
erfðabreyttar plöntur kunni að
gegna mikilvægu hlutverki í því að
brauðfæða jarðarbúa framtíð-
arinnar vegna þess að hægt sé að
þróa erfðabreyttar plöntur sem
skili meiri afrakstri, noti minna
vatn, séu ónæmar fyrir sjúkdóm-
um og séu næringarríkari. Ég trúi
þó ekki öðru en að Björn unni mér
þess að efast um þau loforð sem
gefin eru um ágæti erfðabreyttra
afurða. Fyrsta kynslóð þeirra
(soja, maís, repja og bómull) átti
að færa bændum og umhverfinu
bættan hag með því að draga úr
þörf á eiturefnanotkun. Hið gagn-
stæða gerðist hinsvegar. Eftir
þriggja ára ræktun fóru illgresi og
skordýr að byggja upp ónæmi fyr-
ir eiturefnunum sem notuð voru
við ræktun erfðabreyttu plantn-
anna. Erfðabreytt fræ sem varð
eftir á ökrum óx upp næsta ár og
mengaði með því aðra uppskeru.
Mengunarslys með erfðabreyttar
plöntur í Norður-Ameríku hafa
leitt til málaferla milli bænda,
kærumála líftæknifyrirtækja á
hendur bændum og tekjutaps mat-
vælafyrirtækja vegna innköllunar
matvæla. Stærsta líftæknifyr-
irtæki Bandaríkjanna, Monsanto,
neyddist til að hætta við þróun á
erfðabreyttu hveiti þar sem bænd-
ur í Norður-Ameríku
neituðu að rækta það.
Erfðabreyttar plöntur
hafa einungis verið
ræktaðar í þriðja
heiminum í örfá ár.
Komandi ár munu
leiða í ljós hvort
reynsla bænda í Norð-
ur-Ameríku end-
urtekur sig í þróun-
arlöndunum.
Uggvænlegar vís-
bendingar um
heilsufarsáhrif
„Fæðuöryggi í
heiminum“, eins og
Björn kýs að orða það,
snýst jafnmikið um
matvælaöryggi eins og
matvælaframboð.
Heilsufarsáhrif erfða-
breyttra matvæla voru
ekki rannsökuð áður
en þeim var hleypt á
markað í Bandaríkj-
unum (sem m.a. olli
því að Evrópuþjóðir
kæra sig ekki um
þau). Vísbendingum
um neikvæð áhrif þeirra á um-
hverfi og heilsu dýra og manna
fjölgar hinsvegar stöðugt. Sér-
fræðingar hafa bent á hugsanleg
tengsl milli skyndilegrar aukn-
ingar ofnæmis og sjúkdóma sem
rekja má til mataræðis í Banda-
ríkjunum, Bretlandi og Rússlandi
og þess að erfðabreytt matvæli
voru sett á markaði þessara landa.
Bresk vísindarannsókn sýndi að
framandi gen úr erfðabreyttum
matvælum geta komist í þarma-
bakteríur neytandans. Rannsóknir
dr. Charles Arntzen í Bandaríkj-
unum benda í sömu átt. Nýleg
rannsókn gerð á vegum rússnesku
vísindaakademíunnar sýndi, líkt
og fleiri dýratilraunir, að neysla
erfðabreyttra matvæla valdi sjúk-
dómum í rottum. Rannsóknin
sýndi að 56% rottuunga sem fóðr-
aðir voru á erfðabreyttu soja
drápust innan 3 vikna frá fæðingu,
samanborið við 7% rottuunga sem
fengu venjulegt soja. Stjórnandi
rannsóknarinnar, dr. Irina Erma-
kova, sagðist álíta að þar sem lík-
ams- og lífefnagerð í rottum og
mönnum sé mjög lík séu þessar
niðurstöður mjög uggvænlegar.
Stórar spurningar hafa því vaknað
um áhrif neyslu erfðabreyttra af-
urða á heilsufar manna og dýra.
Notum líftækni á
siðlegan og ábyrgan hátt
Björn skorar á mig að benda á
hvernig „fæðuöryggi heimsins“
verði bætt án erfðabreyttra af-
urða. Eins og bent er á í FAO-
skýrslunni má nota líftækni til
plöntukynbóta með svonefndri
Marker Assisted Selection aðferð.
Með henni eru plöntur kynbættar
á hefðbundinn hátt en líftækni
notuð til að finna út hvaða til-
raunir hafi skilað afbrigðum sem
t.d. þoli þurrka, standist sjúkdóma
eða auki uppskeru. Kosturinn við
þessa aðferð er að ekki er þörf á
að erfðabreyta með framandi gen-
um með tilheyrandi umhverfis- og
heilsufarsáhættu fyrir dýr og
menn. Væri ekki nær að beina
þróun líftækninnar inn á slíkar
eða aðrar öruggari brautir?
Erfðabreytt
matvæli: Líftækni
á rangri braut
Jóhannes Gunnarsson svarar
Birni Sigurbjörnssyni
Jóhannes Gunnarsson
’Vísbendingumum neikvæð
áhrif erfða-
breyttra mat-
væla á umhverfi
og heilsufar
fjölgar stöð-
ugt.‘
Höfundur er formaður
Neytendasamtakanna.