Fréttablaðið - 28.03.2004, Blaðsíða 12

Skoðanakannanir sem Frétta-blaðið hefur gert á undanförn-
um dögum benda til þess að yfir-
gnæfandi meirihluti þjóðarinnar
vilji að Ólafur Ragnar Grímsson
gegni áfram embætti forseta Ís-
lands á næsta kjörtímabili. Af
þeim sem afstöðu tóku í könnun
sem birt var á mánudaginn kváð-
ust 85% vilja sjá Ólaf Ragnar á
Bessastöðum.
Hafa ber í huga í þessu sam-
bandi að ekki er hér á landi hefð
fyrir „alvöru“ framboði gegn for-
seta sem kýs að sitja áfram í emb-
ætti. Enn hefur enginn gefið kost á
sér sem kallast getur „sterkur“
frambjóðandi; tveir einstaklingar
sem segjast ætla fram gegn hon-
um njóta stuðnings um og innan
við 1% kjósenda samkvæmt sömu
skoðanakönnun.
En Ólafur Ragnar nýtur ekki
aðeins hefðarinnar. Þrátt fyrir að
meiri vindar hafi blásið um for-
setaembættið á ferli hans en nokk-
urs annars þjóðhöfðingja og ýmis-
legt í athöfnum hans og orðum
verið umdeilt bera fáir brigður á
að hann er sköruglegur í fram-
göngu og hefur verið landi og þjóð
til sóma á alþjóðavettvangi.
Í skugga stjórnmálaferils
Áður en Ólafur Ragnar varð
forseti Íslands átti hann að baki
þrjátíu litrík ár í stjórnmálum;
hafði hann viðkomu í þremur
flokkum og endaði sem formaður
þess flokks sem lengst var til
vinstri, Alþýðubandalagsins. Á
þeim árum var hann jafnan
málsvari skoðana sem nú á dög-
um eiga lítinn hljómgrunn í ís-
lenskum stjórnmálum. Hann tal-
aði lengst af fyrir auknum ríkis-
afskiptum og gegn frjálsræði í
viðskiptum og atvinnulífi. Við-
horf hans virðast þó eitthvað hafa
breyst meðan hann gegndi emb-
ætti fjármálaráðherra á árunum
1988 til 1991. Margir, einkum
sjálfstæðismenn, sjá þó rautt – í
bókstaflegum skilningi – þegar
þeim verður hugsað til stjórn-
málaferils hans. Ekkert bendir þó
til þess að þeir treysti sér til að
skora hann á hólm í kosningum.
Nokkrar umræður hafa að
undanförnu orðið um vald- og
verksvið forseta Íslands. Að ein-
hverju leyti markast þær af per-
sónulegum viðhorfum til núver-
andi forseta. Álitaefnin voru þó
rökrædd áður en hann varð for-
seti og tengjast honum þess
vegna ekki persónulega frá mál-
efnalegu sjónarmiði. Helstu tíð-
indin í sambandi við þessar um-
ræður upp á síðkastið eru ekki
hinar ólíku túlkanir á forseta-
valdinu heldur þátttaka nokkurra
æðstu ráðamanna þjóðarinnar í
þeim umræðum. Í brennidepli
hefur helst verið það ákvæði
stjórnarskrárinnar sem sam-
kvæmt orðanna hljóðan veitir
forsetanum vald til að skjóta lög-
um frá Alþingi til úrskurðar í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Þessu
valdi hefur aldrei verið beitt en
allir forsetar lýðveldisins hafa
talið að það væri raunverulega
fyrir hendi. Ólafur Ragnar
Grímsson hefur nýlega áréttað að
samkvæmt sínum skilningi sé
þetta vald til staðar og hann geti
hugsað sér að beita því ef sér-
stakar aðstæður komi upp.
Synjunarvald forseta eða
ráðherra?
Skoðun forsetans í þessu efni
má heita hefðbundin. Helstu lög-
spekingar þjóðarinnar fyrr á
árum, t.d. Bjarni Benediktsson og
Ólafur Jóhannesson, töldu að
samkvæmt stjórnarskránni gæti
forseti lýðveldisins neitað að
undirrita lög frá Alþingi. Þá yrði
að fara fram þjóðaratkvæða-
greiðsla um lögin. Bjarni mun þó
hafa talið að þingræðisreglan
væri svo sterk í stjórnskipan okk-
ar að óeðlilegt væri að þessu
valdi yrði nokkru sinni beitt.
Viðhorf þjóðarinnar fer víst
ekki milli mála, ef marka má
skoðanakönnun Fréttablaðsins,
sem birt var á miðvikudaginn.
Vilja rúmlega átta af hverjum tíu
að forsetinn hafi vald til að skjóta
umdeildum málum undir þjóðar-
atkvæði.
Fyrstur manna til að vekja
efasemdir um að synjunarvald
forsetans væri raunverulegt og
rökstyðja það lögfræðilega var
dr. Þór Vilhjálmsson, fyrrverandi
hæstaréttardómari. Það gerði
hann í fræðigrein sem birt var
1994 – og er rétt að hafa í huga að
þá var Vigdís Finnbogadóttir for-
seti Íslands þannig að sú umræða
tengdist ekki persónu núverandi
forseta. Leiddi dr. Þór að því rök
að í lagalegum skilningi væri
synjunarvald forsetans sama
marki brennt og annað vald hans
í stjórnarskránni, formlegs eðlis
og til að beita því þyrfti atbeina
ráðherra. Synjunarvaldið væri
því í raun vald ráðherrans en
ekki persónulegt vald forsetans.
Undir þetta hafa nokkrir nafn-
kunnir lögfræðingar tekið. Aðrir
eru þessu ósammála. Óljóst er
hver hin ríkjandi skoðun er með-
al þeirra lögfræðinga sem fást
við kennslu og fræðistörf. Óljóst
er hvernig Hæstiréttur tæki á
málinu ef það kæmi til hans
kasta.
Endurskoðun forsetavalds
Davíð Oddsson forsætisráð-
herra gerði þessar efasemdir um
synjunarvald forsetans að um-
talsefni í þingræðu fyrir þremur
árum, í febrúar 2001. Hann tók
ekki afstöðu til málsins en vakti
athygli á ýmsum vandkvæðum
sem upp kæmu ef synjunarvald-
inu yrði beitt. Til að mynda væri
lagaleg óvissa um það hvernig
standa ætti að málum við fram-
kvæmd þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar. Þá lét hann þá skoðun í ljós
að yrði synjunarvaldinu einhvern
tímann beitt mundi það aðeins
gerast einu sinni. Og bætti við:
„Ég tel að hvorki þjóð né þing
mundi í raun líða það að þingræð-
isreglunni yrði bægt í burt með
slíkum hætti.“
Nýlega lét forsætisráðherra
þau orð falla á Alþingi að nauð-
synlegt væri að endurskoða þau
ákvæði stjórnarskrárinnar sem
snerta meðferð forsetavaldsins.
Svo virðist sem margir alþingis-
menn, jafnvel meirihluti, telji
synjunarvald forsetans úrelt eða
lögfræðilega ómarktækt. Nær sé
að setja lög sem kveði á um rétt
almennra kjósenda til að krefjast
þjóðaratkvæðagreiðslu um um-
deild mál.
Ef forseti beitir synjunar-
valdinu
Áhugavert er að velta því fyr-
ir sér hvað mundi gerast ef Al-
þingi samþykkti breytingar á
stjórnarskránni og felldi brott
orðalagið um málskotsrétt eða
synjunarvald forseta Íslands. All-
ar breytingar á stjórnarskrá hafa
í för með sér þingrof og kosning-
ar, þannig að venjan er sú að
stjórnarskrárbreytingar eru
samþykktar í lok kjörtímabils og
síðan bornar upp til staðfestingar
þegar nýkjörið þing kemur sam-
an. Í vissum skilningi má því tala
um að stjórnarskrárbreytingar
séu þannig bornar undir atkvæði
þjóðarinnar.
En segjum svo að forseti Ís-
lands væri ósáttur við þessa
breytingu. Hann mundi neita að
staðfesta lögin. Þá kæmi væntan-
lega upp sú staða að stjórnar-
skrárbreytingin yrði borin undir
þjóðina í sérstakri atkvæða-
greiðslu. Fyrst yrði Alþingi þó
líklega að setja lög sem kvæðu á
um hvernig standa ætti að mál-
um. Engin vafi leikur á því að at-
burðarás af þessu tagi mundi
valda miklu uppnámi og sundur-
lyndi í þjóðfélaginu. Embætti for-
seta Íslands yrði ekki samt á eft-
ir.
Getur ráðherra hafnað
synjun forseta?
En hvað mundi gerast ef ráð-
herrann, sem færi til forsetans
með nýsamþykkta stjórnar-
skrárbreytingu Alþingis og
hlustaði fyrstur manna á hina
sögulegu yfirlýsingu hans um
beitingu synjunarvaldsins,
segði: „Þetta er lögfræðilegur
misskilningur, herra forseti.
Valdið til staðfestingar eða synj-
unar á lögum frá Alþingi liggur
hjá mér sem ráðherra en ekki
yður persónulega. Mér er ekki
heimilt að lögum að fallast á
beiðnina. Það verður engin þjóð-
aratkvæðagreiðsla“?
Hér verður ekki reynt að
svara þessari spurningu, en
óneitanlega er hún áhugaverð.
Fyrir nokkrum árum hefðu
vangaveltur af þessu tagi líklega
verið kenndar við heilaköst og
hugarburð. En er víst að svo sé
enn? Alþingismenn og ráðherrar
hafa efasemdir um synjunarvald-
ið. Og benda ekki nýlegar yfirlýs-
ingar forseta Íslands í aðdrag-
anda forsetakosninga til þess að
hann telji synjunarvaldið mikil-
vægt tæki sem embættið geti
ekki verið án? Er þá líklegt að
hann mundi treysta sér til að
skrifa undir lög sem kveða á um
að stjórnarskránni verði breytt
og ákvæðið numið brott? Er ekki
sennilegt að hann teldi að þjóðin
ætti að fá að segja álit sitt á mál-
inu í beinum kosningum? ■
Óskar Ólafsson verkstjóri álager Fribbles-vörudreifing-
arfyrirtækisins í Sheffield á
Englandi var með magakveisu á
föstudag og komst ekki til vinnu
sinnar. Inger Sveinbjarnardóttir
sem vinnur í bókhaldi á lítilli
endurskoðunarskrifstofu í
Þrándheimi í Noregi var hress og
kát alla vikuna og sinnti störfum
sínum af alúð og natni. Magnús
Þorvaldsson læknir á borgar-
sjúkrahúsinu í Denver í Banda-
ríkjunum barkaþræddi þrjá á
miðvikudaginn, tók ellefu blóð-
sýni og útskrifaði fjóra. Kristín
Briem verkfræðingur hjá Tosh-
iba í Hollandi er enn í barneign-
arleyfi.
Þetta er okkar fólk í útlöndum.
Það hefur verið ráðið til ábyrgðar-
starfa, hvert á sínu sviði, vegna
eigin verðleika. Því er treyst fyrir
ákveðnum þáttum í starfsemi fyr-
irtækjanna og er mikilvægur
hlekkur í sínum keðjum. Þetta
fólk á það sameiginlegt að hafa
unnið sig upp. Óskar byrjaði t.d.
sem almennur starfsmaður á lag-
ernum og Kristín var aðstoðar-
maður verkfræðinga áður en hún
lauk námi. Nú hafa þau hækkað
um skör og stefna enn hærra.
Hefur einhver heyrt um þetta
fólk? Séð fjallað um afrek þess,
sorgir og sigra í fjölmiðlum?
Svarið er auðvitað nei. Enda er
þetta tiltekna fólk ekki til.
En Íslendingar búsettir í út-
löndum eru fjölmargir og aðhaf-
ast ýmislegt. Standa sig vel og illa
í vinnunni, stríða við veikindi,
eignast börn, fá stöðuhækkanir,
segja upp og eru reknir. Frá því er
ekki sagt.
Hafi fólk hins vegar atvinnu af
því að stunda íþróttir er annað
uppi á teningnum. Heldur betur.
Við fáum að vita hvernig viðkom-
andi stóð sig í vinnunni, hvort
hann var í liðinu, hvort hann er
meiddur, hvort hann hafi verið
seldur, hvort hann hafi íhugað að
hætta. Og sé allt með felldu eru
upplýsingarnar ítarlegar. Við vit-
um hvað hann spilaði lengi, í
hvaða stöðu hann lék, hvort hann
skoraði mörk og þá fjölda þeirra,
stoðsendingar eru taldar upp,
hættuleg færi, aukaspyrnur, inn-
köst, gul og rauð spjöld.
Íþróttir lúta allt öðrum lögmál-
um í fjölmiðlum en nokkur önnur
atvinnugrein. Íþróttir lúta raunar
allt öðrum lögmálum í öllu samfé-
laginu en nokkur önnur atvinnu-
grein.
Úlfarnir vildu ekki lána Jó-
hannes Karl Guðjónsson. Ólafur
Sigurjónsson skoraði 4 mörk fyrir
Tres de Mayo í botnbaráttunni í
spænsku annarri deildinn í hand-
bolta. Veigar Páll Gunnarsson lék
æfingaleik með Stabæk um síð-
ustu helgi. Teiti Þórðarsyni hefur
boðist að fara á þjálfaranámskeið.
Þetta eru fréttir þegar fólk
vinnur við íþróttir. ■
Smáa letrið
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
■ pælir í fréttum af fólki.
12 28. mars 2004 SUNNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Okkar fólk í útlöndum
Snyrtisetrið ehf
sími 533 3100
HÚÐFEGRUNARSTOFA
Domus Medica, frá Snorrabraut
SLÖKUNARNUDD ÓKEYPIS!
Foreldrar
fermingarbarna!
TILBOÐ Á
SÓLARBRÚNKU-ÚÐA
Á meðan fer
mamman í ÓKEYPIS
slökunarnudd.Á fermingardaginn
FORSETASETRIÐ Á BESSASTÖÐUM
Verður það vettvangur stjórnmálaátaka á næsta kjörtímabili?
Sunnudagsbréf
GUÐMUNDUR
MAGNÚSSON
■ veltir því fyrir sér
hvað gerist ef forseti Ís-
lands synjar lögum
staðfestingar og ráð-
herra neitar að
taka mark á
því.
Tekist á um synjunar-
vald forseta Íslands