Fréttablaðið - 04.04.2004, Qupperneq 43

31SUNNUDAGUR 4. apríl 2004
G
ra
fí
s
k
a
s
m
ið
ja
n
e
h
f.
0
4
-0
4
Ríkisútvarpið (RÚV) hafðieinkarétt til rekstrar útvarps
og sjónvarps frá stofnun 1930 og
fram yfir miðjan níunda áratug-
inn. Einkaleyfið var afnumið árið
1985 í kjölfar verkfalls opinberra
starfsmanna haustið 1984 og
harðrar stjórnmálabaráttu sem í
fylgdi í kjölfarið. Þá hélt RÚV úti
einni sjónvarpstöð og tveimur út-
varpsrásum. Fyrstu útvarps- og
sjónvarpsstöðvarnar í einkaeign,
Bylgjan og Stöð 2, hófu starfsemi
haustið 1986.
Samkeppnin við RÚV hefur alla
tíð verið einkastöðvunum erfið,
þar sem stofnunin nýtur þess for-
skots að allir viðtækjaeigendur
eru skyldugir að greiða henni af-
notagjöld. Að auki er RÚV mjög
virkur þátttakandi á auglýsinga-
markaði og nýtur þar þeirra yfir-
burða sem hin lögbundnu gjöld
veita.
Fyrsta sjónvarpstöðin í einka-
eigu, áskriftarstöðin Stöð 2, hóf út-
sendingar í október 1986. Naut hún
fljótlega mikilla vinsælda meðal
almennings en átti frá upphafi í
rekstrarerfiðleikum; virðist stofn-
fé hafa verið afar takmarkað og
mest byggt á bankalánum. Til
marks um hylli stöðvarinnar má
nefna að þegar hún lenti í alvarleg-
um fjárhagskröggum í árslok 1989
lýsti ríkisstjórnin því yfir að hún
væri reiðubúinn að leggja fram
lagafrumvarp á Alþingi um ríkisá-
byrgð á skuldum fyrirtækisins.
Tímamót með Bylgjunni
Að fyrstu útvarpsstöðinni í
einkaeign, Bylgjunni, stóð hópur
öflugra manna í viðskiptalífinu
(Hagkaup o.fl.) og var fjárhagur
stöðvarinnar því traustur í upp-
hafi. Í október 1987 hóf útvarp-
stöðin Stjarnan útsendingar. Voru
stöðvarnar sameinaðar 1989. Ári
seinna runnu þær
inn í Íslenska út-
varpsfélagið sem
stóð að baki rekstri
Stöðvar 2 og Sýnar.
Þetta sama ár, 1989,
kom ný útvarpsstöð
fyrir höfuðborgar-
svæðið, Aðalstöðin,
til sögunnar.
Rekstur Aðalstöðvarinnar
gekk ekki ekki vel og urðu eig-
endaskipti 1991. Hóf hinn nýi eig-
andi síðar rekstur tveggja ann-
arra útvarpsstöðva, sem nefndust
Klassík og X-ið. Í byrjun tíunda
áratugarins voru einnig starf-
ræktar útvarpsstöðvarnar FM
95,7 og Sígilt, en rekstur allra
þessara stöðva var árið 1997 sam-
einaður undir nafni fyrirtækisins
Fíns miðils ehf. Ári seinna tók
bandarískur aðili við rekstrinum
en hann lenti í vandræðum og
seldi Norðurljósum hf. (áður Ís-
lenska útvarpsfélagið) reksturinn
eftir tvö ár. Voru þá flestar út-
varpsstöðvar í einkaeign í hönd-
um sama aðila. ■
Velgengni Bylgjunnar ogStöðvar 2 í upphafi vakti
áhuga annarra á að reyna fyrir
sér í rekstri af þessu tagi. Góð-
ærið sem ríkti í efnahagslífi
landsmanna frá ársbyrjun 1986
og fram á árið 1988 ýtti undir
þetta.
Árið 1987 tóku nokkur fyrir-
tæki, sem þá voru mjög sterk
(SÍS, Almenna bókafélagið,
Frjáls fjölmiðlun, Árvakur út-
gáfufélag Morgunblaðsins, og
Reykjavíkurborg) sig saman
undir hatti kvikmyndafélagsins
Ísfilm og hófu undirbúning að
þriðju sjónvarpstöðinni, Stöð 3.
Þarna virtist nýtt stórveldi í
fjölmiðlun í uppsiglingu. En
áföll í efnahagslífinu frá hausti
1988, þunglamalegir stjórnar-
hættir eigendanna og fleira varð
þess valdandi að áform um nýju
sjónvarpstöðina voru lögð á hill-
una. Varð Ísfilm gjaldþrota árið
1990. „Hugmyndin var rétt en
tíminn rangur,“ sagði Davíð
Oddsson, einn af forystumönn-
um fyrirtækisins, síðar.
Jón Ólafsson
eignast Stöð 2
Eigendaskipti urðu á Ís-
lenska útvarpsfélaginu, rekstr-
arfélagi Stöðvar 2, í ársbyrjun
1990. Var reksturinn þá kom-
inn í fjárhagslegar ógöngur.
Stofnendur sjónvarpsstöðvar-
innar réðu ekki við skuldir
hennar. Var athafnamaðurinn
Jón Ólafsson einn helsti for-
ystumaður hinna nýju eigenda
og eignaðist hann síðan meiri-
hluta í fyrirtækinu nokkrum
árum seinna. Fram til ársins
2003, meðan hann var aðaleig-
andi fyrirtækisins, var unnið
að því að hleypa styrkari stoð-
um undir reksturinn með fjölg-
un sjónvarpsrása (Bíórásin,
Fjölvarpið o.fl.). Þá keypti Ís-
lenska útvarpsfélagið árið 1995
35% eignarhlut í Frjálsri fjöl-
miðlun, útgáfufélagi DV. Hlut-
urinn var seldur nokkrum
árum seinna þar sem hug-
myndir um samstarf fyrir-
tækjanna, m.a. á sviði marg-
miðlunar, gengu ekki eftir.
Sjónvarpsstöðvum fjölgar
Haustið 1989 var auglýs-
ingagerðarfyrirtækinu Sýn
(Hvíta húsið) óvænt úthlutað
rás til sjónvarpssendinga.
Gengu árið eftir nokkur fyrir-
tæki (Bíóhöllin, Prentsmiðjan
Oddi, Vífilfell) til samstarfs
við leyfishafann, en ekkert
varð af sjónvarpsrekstri því
áður en til þess kom var fyrir-
tækið ásamt tveimur útvarps-
stöðvum sameinað rekstri Ís-
lenska útvarpsfélagsins.
Hófust útsendingar í nafni
Sýnar 1992.
Nokkrar staðbundnar sjón-
varpsstöðvar hófu starfsemi á
landsbyggðinni undir lok níunda
áratugarins og í byrjun hins tí-
unda, m.a. á Akureyri, Húsavík
og í Vestmannaeyjum. Hefur
rekstur þeirra gengið bærilega
en dagskrárgerð er takmörkuð.
Dýrt ævintýri Stöðvar 3
Þriðja sjónvarpsstöðin, sem
stefndi að sendingum um land
allt, kom til sögunnar 1995. Það
var Stöð 3, áskriftarstöð sem
nokkrir öflugir aðilar í við-
skiptalífinu stóðu að (Nýherji,
Sambíóin, Japis, Árvakur út-
gáfufélag Morgunblaðsins,
o.fl.). Hóf hún útsendingar í lok
nóvember. Svo illa tókst til að
vegna vanefnda erlends fram-
leiðanda fékk stöðin aldrei í
hendur myndlyklana sem rekst-
urinn átti að byggjast á. Hafði
hún því engar tekjur og urðu
hluthafarnir fyrir miklum fjár-
hagslegum skaða. Kostnaðar-
söm endurskipulagning fyrir-
tækisins í kjölfar eigendaskipta
árið 1996 (en þá komu til viðbót-
ar að fyrirtækinu nokkrir fjár-
sterkustu aðilar íslensks við-
skiptalífs; Burðarás, Festing,
Eignarhaldsfélag Alþýðubank-
ans, Þróunarfélagið, Vátrygg-
ingarfélag Íslands, Skeljungur,
Vífifell o.fl.) mistókst og var
Stöð 3 sameinuð Stöð 2 1997.
Sjónvarpsstöðin Skjár 1,
sem byggði tekjur sínar ein-
göngu á auglýsingum, hóf út-
sendingar 1998, en reyndist
ekki hafa burði til umfangs-
mikillar starfsemi fyrr en fjár-
sterkari aðilar komu að rekstr-
inum 1999. Þeir lentu einnig í
erfiðleikum og seldu stöðina
árið 2002. Tilraunir núverandi
eigenda til að hefja útsending-
ar áskriftarsjónvarps árið 2003
samhliða Skjá 1 undir nafninu
Skjár 2 biðu skipbrot eftir
nokkurra mánaða tilraunir. ■
Misheppnaðar tilraunir með nýjar sjónvarpstöðvar:
Endurtekið efni
Einkaleyfi RÚV afnumið 1985