Fréttablaðið - 03.06.2004, Síða 20

Þegar Davíð Oddsson forsætis-ráðherra gekk úr þingsal Al-
þingis á föstudagskvöld í vikunni
sem leið eftir að hafa lesið forseta-
bréf um frestun þingsins leit hann
snöggt yfir þingheim og sagði
stundarhátt: „Búið!“
Þingmenn horfðu hver á annan.
Stjórnarliðar fegnir, stjórnarand-
stæðingar ráðvilltir.
Fjölmiðlalögin umdeildu höfðu
áður verið samþykkt með naumum
meirihluta.
Utan þings spurðu menn sig
hvort þetta gæti virkilega verið
svona einfalt eftir allt sem á undan
var gengið. Þrátt fyrir að þjóðfé-
lagið hafði leikið á reiðiskjálfi í
margar vikur. Þrátt fyrir að skoð-
anakannanir sýndu fylgishrun
stjórnarflokkanna og að ríkis-
stjórnin væri rúin trausti þjóðar-
innar.
Yfir hvítasunnuna velti þjóðin
því fyrir sér hvað forsetinn mundi
gera þegar hann fengi lögin til und-
irskriftar. Æ fleiri voru farnir að
hallast að því að hann mundi stað-
festa þau. Það yrði kannski erfitt
fyrir hann eftir hina óvæntu heim-
komu, áskoranir tugþúsunda kjós-
enda og vitnisburð skoðanakann-
ana og þjóðfélagsumræðunnar al-
mennt. En það var komið sumar og
almenningur farinn að hugsa um
nærtækari viðfangsefni líðandi
stundar. Var ekki ólíklegt að forset-
inn treysti sér í slaginn sem hlaut
að fylgja synjun?
Enn einn sigur forsætisráðherr-
ans virtist í sjónmáli. „Búið!“ hafði
hann sagt – einu sinni enn – og var
málinu þá ekki lokið? Svo dæmi-
gert fyrir feril Davíðs Oddssonar
– þetta eina orð, „búið“;
gat verið tákn fyrir
næstum aldarfjórð-
ungs valdaskeið
hans í íslenskum
stjórnmálum.
En þeir sem
þannig hugsuðu
ofmátu kænsku -
stjórnlist? – for-
sætisráðherra -
í þessari lotu að
minnsta kosti –
og að sama
skapi vanmátu
þeir Ólaf
R a g n a r
G r í m s s o n ,
forseta Ís-
lands. Hann
r e y n d i s t
hafa dirfsku
– ofdirfsku?
– til að taka
ákvörðun sem
hann má vita að
getur haft ófyrir-
sjáanlegar pólitískar
afleiðingar fyrir stjórn-
málaþróun á Íslandi og
stjórnskipun lýðveldis-
ins, ákvörðun sem er
afar umdeilanleg, ekki aðeins póli-
tískt heldur einnig lögfræðilega.
„Búið“? Öðru nær. Fjölmiðla-
deilan og allt sem henni tilheyrir –
og það eru mörg og flókin og jafn-
vel mótsagnakennd málefni – er
rétt að byrja. Framundan virðast
söguleg stjórnmálaátök, átök sem
gætu fellt núverandi ríkisstjórn og
jafnvel umturnað flokkaskipan á
Íslandi. Það fer þó algjörlega eftir
því hvernig stjórnarflokkarnir og
sérstaklega leiðtogar þeirra, Davíð
Oddsson og Halldór Ásgrímsson,
bregðast við næstu daga. Þegar
þetta er ritað að kvöldi miðviku-
dags ríkir fullkomin óvissa um at-
burðarásina sem framundan er.
Mestar líkur eru á því að Alþingi
verði kallað fljótlega saman enda
er það afdráttarlaus og eðlileg –
krafa stjórnarandstöðunnar; fyrst
og fremst til þess að semja og setja
lög um framkvæmd þjóðarat-
kvæðagreiðslunnar sem hlýtur síð-
an að fara fram innan fárra vikna
frá lagasetningu, þó tæpast sam-
hliða forsetakosningunum nú í lok
þessa mánaðar; til þess er tíminn
líklega orðinn of naumur.
En um leið og Alþingi er komið
saman skapast gífurleg pólitísk
hætta – sprengjukenndir möguleik-
ar; sundurlyndi stjórnarliða, sem
aðeins hefur birst baksviðs, og nið-
urbæld gremja margra stjórnar-
þingmanna vegna meints yfirgangs
foringjanna, gæti brotist út og
fundið sér áður óþekktan og óhugs-
andi farveg. Í gær beindist kast-
ljósið að forsetanum. Það var
stærsta stundin í litríkri sögu hans.
Í dag munu allra augu beinast að
Davíð Oddssyni sem var
nógu skynsamur til að
draga sig í hlé og leggj-
ast undir feld meðan
uppnámið var sem
mest í gær. Framund-
an gæti verið skapa-
dægur á glæstum
s t j ó r n m á l a f e r l i
hans eða – og það
skyldi enginn úti-
loka þótt ótrúlegt
sé í augnablikinu
– mesti sigur hans
fyrr og síðar.
En það er
sama hvernig
litið er á þetta
mál. Það er í
r a u n i n n i
sama hvernig
því lyktar.
Hvort fjöl-
miðlalögin verða
felld eða samþykkt
í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Hér eru
kaflaskipti í
stjórnmálasög-
unni. Nýtt
tímabil er
hafið. ■
Á kvörðun forseta Íslands, Ólafs Ragnars Grímssonar, umað skjóta fjölmiðlalögunum til þjóðarinnar er djörf. Enhún er skiljanleg og allir þeir sem unna frjálsum fjölmiðl-
um hljóta að fagna henni. Lögin eru sett gegn einu fyrirtæki og
efast er um að þau standist stjórnarskrá og alþjóðasamþykktir.
Eins er efast um að þau nái yfirlýstum tilgangi, það er að trygg-
ja fjölbreytni og fjölræði í fjölmiðlum.
Þetta mál hefur tvær ólíkar hliðar. Önnur er lög á starfsemi
fjölmiðla. Þau lög sem nú verður beint til þjóðarinnar hafa mikla
annmarka og varað hefur verið við þeim. Hin hliðin er aðdrag-
andi málsins. Augljóst er að málið allt er tilkomið til að hefta
vöxt fjölmiðla Norðurljósa, þar á meðal Fréttablaðsins, og að
brjóta upp fyrirtækið Norðurljós. Margir þingmenn stjórnar-
flokkanna hafa kosið að leyna ekki hinum raunverulega tilgangi
laganna, það er að bregða fæti fyrir fjölmiðla Norðurljósa. Þeir
hafa hiklaust sagt að stöðva verði gagnrýni fjölmiðla, sem þeir
kalla reyndar árásir.
Allt þetta hefur orðið til þess að forseti Íslands hefur hafnað
lögunum staðfestingu. Þar með hefur orðið til nýtt aðhald á
stjórnmálamenn. Þeir verða að gæta sanngirni betur en gert var
í lagasetningu um fjölmiðlana og um leið gæta þess að fara ekki
eins freklega gegn þjóðarvilja og í þessu máli. Með samþykkt
laganna misbauð meirihluti alþingismanna þjóðinni. Það hafa all-
ir fundið og því ástandi verður að linna.
„Að undanförnu hafa verið harðar deilur um þann lagagrund-
völl fjölmiðlanna sem mótaður er í frumvarpi sem Alþingi hefur
nú afgreitt. Þá hefur og ítrekað verið fullyrt að þetta lagafrum-
varp muni hvorki standast stjórnarskrá né alþjóðlega samninga.
Réttmæti þeirra fullyrðinga munu dómstólar meta. Mikilvægt er
hins vegar að lagasetning um fjölmiðla styðjist við víðtæka um-
ræðu í samfélaginu og almenn sátt sé um vinnubrögð og niður-
stöður,“ segir meðal annars í yfirlýsingu forsetans. Hann heldur
áfram og segir: „Því miður hefur skort samhljóminn sem þarf að
vera milli þings og þjóðar í svo mikilvægu máli. Fjölmiðlarnir
eru sá hornsteinn í lýðræðisskipan og menningu okkar Íslend-
inga að ekki er farsælt að varanlega verði djúp gjá milli þingvilja
og þjóðarvilja. Slíka gjá þarf að brúa.“
Með ákvörðun sinni hefur forsetinn markað tímamót. Almenn-
ingur hlýtur að fagna að aukið aðhald verði sett á þingmenn. Í
skoðanakönnunum hefur ótvírætt komið fram sá skilningur þjóð-
arinnar að unnt sé að skjóta málum til þjóðarinnar og þann skiln-
ing hefur forsetinn sett fram. Davíð Oddsson hefur dregið heim-
ild forsetans í efa. Halldór Ásgrímsson tók af öll tvímæli í gær
og eyddi óvissunni. Hann sagði að þjóðaratkvæðagreiðslan fari
fram. Með atburðum gærdagsins breyttist margt. Það sem mest
er um vert er að aukið aðhald hefur orðið til á störf Alþingis. ■
3. júní 2004 FIMMTUDAGUR
MÍN SKOÐUN
SIGURJÓN M. EGILSSON
Forseti Íslands hafnað fjölmiðlalögum Davíðs Odds-
sonar og ríkisstjórnar hans. Alþingi fær framvegis
aukið aðhald frá forseta.
Gjá sem
varð að brúa
FRÁ DEGI TIL DAGS
Allt þetta hefur orðið til þess að forseti Íslands
hefur hafnað lögunum staðfestingu. Þar með hef-
ur orðið til nýtt aðhald á stjórnmálamenn.
,,
SMS LEIKUR
15. hver vinnur
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 515 75 00 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 515 75 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Kolkrabbinn aftur?
Óðinn, pistlahöfundur Viðskiptablaðsins,
vekur í gær athygli lesenda sinna á því að
með kaupum fjárfestingarbankans Straums
á hlut Kaldbaks hf. í Tryggingamiðstöðinni
sé að verða til „óformleg valdakeðja“ sem
vert sé að fylgjast náið með á næstu mán-
uðum og misserum. Bendir hann í því sam-
bandi á gott samband og vináttu stjórnar-
formanns TM, Gunnlaugs Sævars Gunn-
laugssonar, og Kristins Björns-
sonar, stjórnarfor-
manns Straums, en
báðir tilheyra þeir kol-
k r a b b a v e l d i n u
gamla.
Óðinn veltir fyrir
sér hvort til þess
komi að Straum-
ur taki TM yfir að
fullu á sama hátt og Íslandsbanki tók yfir
Sjóvá-Almennar fyrir nokkru síðan.
Hann nefnir í því sambandi hve mikið afl
væri hægt að leysa úr læðingi með sam-
starfi fyrirtækjanna eða samruna: „Það
gefur því auga leið að sameiginlega eru
Straumur og TM gríðarlegt afl í íslensku
viðskiptalífi - með sameiginlegt bolmagn
til að ráðast í nær hvaða verkefni sem er.“
Spurningin sem nú vaknar er þessi: Er
gamla kolkrabbaveldið að ganga í endur-
nýjun lífdaga?
Mikilvægt rit
Nokkur skjálfti fer jafnan um þjóðfélagið
þegar tilkynnt er að ársfjórðungsrit Seðla-
bankans, Peningamál, sé að koma út. Það
stafar ekki af því að þetta sérhæfða rit með
línuritum sínum og stæðfræðiformúlum sé
svona óvenju spennandi (nema í augum
innvígðra sérfræðinga og áhugamanna um
efnahagsmál) heldur vegna þess að sú
hefð hefur skapast að Seðlabankinn til-
kynni vaxtabreytingar, ef um þær er að
ræða, sama daginn og ritið kemur út. Orð-
sendingin „Peningamál koma út í dag“
merkir því í hugum margra „vaxtabreyting“.
Og það fór líka svo að á þriðjudaginn þeg-
ar Birgir Ísleifur Gunnars-
son seðlabankastjóri af-
henti fjölmiðlum eintak
af tímaritinu, tilkynnti
hann að stýrivextir yrðu
hækkaðir. Nú bíða
menn spenntir
eftir næsta hefti
Peningamála,
sem út kemur í
haust.
degitildags@frettabladid.is
GUÐMUNDUR
MAGNÚSSON
Það er sama hvernig
litið er á þetta mál. Það er
í rauninni sama hvernig því
lyktar. Hvort fjölmiðlalögin
verða felld eða samþykkt
í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Hér eru kaflaskipti í stjórn-
málasögunni. Nýtt tímabil er
hafið
,,
Í DAG
LAGASYNJUN
FORSETA ÍSLANDS
Kaflaskipti