Fréttablaðið - 08.06.2004, Blaðsíða 29

Hún er einkennileg þessi tilhneig-
ing Íslendinga til að tala um orðið
„pólitík“ eins og þar sé eitthvað
sérstakt skammaryrði á ferðinni,
eitthvað ljótt. Og það sem meira
er, enginn virðist sjá ástæðu til að
setja spurningarmerki við slíkar
fullyrðingar. Þannig hlustum við á
hvern um annan þveran þessa dag-
ana tala um að sitjandi forseti
Ólafur Ragnar Grímsson hafi eyði-
lagt embættið með því að gerast
„pólitískur“ forseti. Var Vigdís
Finnbogadóttir ekki „pólitískur“
forseti? Ég man ekki betur en Vig-
dís Finnbogadóttir hafi mært þjóð-
erniskennd landans alla sína for-
setatíð. Fellur slíkur málflutning-
ur ekki undir „pólitík“? Hvað ætli
kynslóðum síðari heimsstyrjaldar-
innar finnist um slíka fullyrðingu?
Auðvitað er allt meira og minna
„pólitískt“ í samfélaginu. Sam-
félagið er í eðli sínu „pólitískt“
hefur alltaf verið og mun alltaf
verða. Er ekki kominn tími til að
við Íslendingar (sem NB teljum
okkur sérstaka fyrirmynd lýðræð-
isríkja) tökum þetta orð „pólitík“ í
sátt og tölum um það á jákvæðan
hátt? Gerir ekki lýðræði ráð fyrir
því að við myndum okkur skoðanir
og tökum afstöðu? Hvað er það
annað en pólitík? Getur það orðið
neikvætt í lýðræðisríki?
Annað hugtak hefur mjög skot-
ið upp kollinum í umræðunni
síðustu daga og það sem sérstak-
lega jákvætt hugtak en það er hug-
takið „þingræði“. Þannig hefur
hver stjórnarliðinn og strengja-
brúður þeirra komið fram á völl-
inn með þann málflutning að –
þingræðinu hafi verið ógnað – með
ákvörðun forsetans um að skrifa
ekki undir fjölmiðlalögin. Hér er
væntanlega eitthvað óskaplega al-
varlegt mál á ferðinni sem við öll
hljótum að taka alvarlega – eða
hvað?
Ég veit ekki hvort það er um
marga eins og mig en þetta orð
„þingræði“ hefur nákvæmlega ekk-
ert gildi í mínum huga. Ef þingræði
þýðir það að framkvæmdavaldið
getur skipað nefnd til að takast á
við grundvallaratriði eins og lýð-
ræðislega umræðu í landinu og
heimtað að hún skili af sér niður-
stöðum á einum, tveimur mánuð-
um. Svo skömmum tíma að viðkom-
andi nefnd skilar af sér niðurstöð-
um án þess að hafa tekið til skoðun-
ar þjóðréttarlegar skuldbindingar
eða annað en það sem pantað hefur
verið fyrirfram. Framkvæmda-
valdið í framhaldi af því getur lagt
fram frumvarp á Alþingi án þess að
nokkur annar komi þar að. Frum-
varp sem þeir sjálfir þurfa ekki að
rökstyðja á einn eða neinn hátt.
Frumvarp sem þeir ætla þinginu að
kokgleypa á nokkrum vikum. Ef
þessi vinnubrögð falla undir hug-
takið „þingræði“ þá segi ég einfald-
lega „farið hefur fé betra“. Ég get
ekki séð að það sé sérstök eftirsjá
að slíku fyrirbrigði.
Röksemdafærsla stjórnarliða í
þessu máli öllu saman hefur verið
með þvílíkum ólíkindum að maður
er eiginlega kjaftstopp. Af hverju
hafa þeir ekki enn svarað þeirri
einföldu spurningu – hvaða hættu-
ástand var yfirvofandi? Af hverju
þurfti að reka þetta mál með því-
líku offorsi? Þetta mál sem nú þeg-
ar forseti Íslands hefur vísað því
til þjóðaratkvæðagreiðslu er orðið
„ótrúlega ómerkilegt mál“ á meðal
sömu manna. Hvernig getur þessi
málflutningur staðist?
Er kannski gamla góða flokks-
ræðið í hættu? ■
Ef þessi vinnubrögð
falla undir hugtakið
„þingræði“ þá segi ég ein-
faldlega „farið hefur fé
betra“. Ég get ekki séð að
það sé sérstök eftirsjá að
slíku fyrirbrigði.
ÞRIÐJUDAGUR 8. júní 2004
Utanríkisráðherra, formaður Fram-
sóknarflokksins, skýrði frá því, 5.
júní, að hafin væri endurskoðun
stjórnarskrárinnar, m.a. í því skyni
að afnema ákvæðið um heimild
fyrir forseta Íslands til þess að
synja lagafrumvarpi staðfestingar
og vísa til þjóðaratkvæðagreiðslu.
Össur Skarphéðinsson, formaður
Samfylkingarinnar, kom af fjöllum
er hann heyrði þessa frétt og sagði,
að ekkert samráð hefði verið haft
við Samfylkinguna um þessa endur-
skoðun. Virðast formenn stjórnar-
flokkanna hafa ákveðið að afnema
þyrfti synjunarheimild forseta
vegna óánægju yfir því, að forseti
skyldi nýta umrædda heimild. Þeir
formennirnir eiga erfitt með að
sætta sig við það, að þeir geti ekki
ráðið öllu sjálfir.Þeir eiga erfitt með
að sætta sig við það, að forseti Ís-
lands geti neitað að staðfesta lög,
sem þeir hafa þvingað gegnum
Alþingi með offorsi.
Leiðtogar stjórnarandstöðunnar
lýstu því yfir, að þeir væru andvígir
því, að umrætt ákvæði stjórnar-
skrárinnar yrði afnumið.
Ég tel enga ástæðu til þess að
fella brott umrætt ákvæði um synj-
unarvald forseta. Reynslan sýnir, að
forsetar hafa farið mjög varlega
með það vald, sem felst í umræddu
ákvæði. En ákvæðið hefur verið til
staðar og verið einskonar öryggis-
ventill. Forseti Íslands getur gripið
til hans, ef mikið liggur við. Forseti
getur vísað málum til þjóðarinnar í
sérstökum undantekningartilvikum.
Best er að halda ákvæðinu um synj-
unarvald forseta óbreyttu en bæta
jafnframt við í stjórnarskrá frekari
heimildum fyrir þjóðaratkvæða-
greiðslum, t.d. ef ákveðinn hluti
þjóðarinnar óskar þess og ef ákveð-
inn hluti þingsins samþykkir það.
Fjölmiðlalögin eru mjög mikil-
vægt mál. Samkvæmt lögunum á að
skerða tjáningarfrelsið, t.d. prent-
frelsið. Í fyrsta sinn eru nú settar
takmarkanir á það hverjir megi
gefa út prentað mál, hverjir megi
gefa út blað. Sá, sem á ljósvakamið-
il má ekki gefa út blað. En lögin fela
ekki aðeins í sér skerðingu á tján-
ingarfrelsinu heldur einnig á eign-
arrétti. Telja margir lögfræðingar
að lögin gangi af þessum sökum í
berhögg við stjórnarskrána. Lögin
varða grundvallarréttindi lands-
manna. Af þeim ástæðum er eðlilegt
að forseti Íslands hafi viljað vísa
málinu til þjóðarinnar.
Nokkrar umræður hafa orðið
undanfarna daga um væntanlega
þjóðaratkvæðagreiðslu og hvaða
reglur eigi að gilda um hana. Ég tel
eðlilegt, að einfaldur meirihluti ráði.
Það er yfirleitt venjan og svo hefur
verið í fyrri þjóðaratkvæðagreiðsl-
um. Það er ekki eðlilegt að láta auk-
inn meirihluta gilda. Hugsanlegt er
að setja einhver ákvæði um lág-
marksþátttöku en þó er það ekki
nauðsynlegt. Hugsa má einnig málið
þannig,að þeir kjósendur sem mæta
á kjörstað eigi að ráða málinu hvort
sem þeir eru margir eða fáir. Ef
kynning er sæmilega góð á málinu
má telja víst, að kjörsókn verði góð.
Leggja ber því aðaláherslu á góða
kynningu fremur en ákvæði um lág-
marksþátttöku. ■
SIGNÝ SIGURÐARDÓTTIR
UMRÆÐAN
ORÐ OG STJÓRNMÁL
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
SYNJUNARVALD
FORSETANS
,,
Synjunarheimild
áfram í stjórnarskrá
Pólitík og þingræði