Tíminn - 04.03.1973, Qupperneq 16

TÍMIXN
Sunnudagur 4. marz. 197:!.
16
Menn og málofni
Þa6 hefur gilt um yfirstandandi
þing, erns og önnur þing slöustu
áratugina, aö mikill eöa rhestur
hluti af starfi þingmanna hefur
beinzt aö efnahagsmálum líöandi
stundar. baö er oft rætt um, aö
leysa þurfi efnahagsmálin varan-
lega, en slík lausn hefur ekki
fundizt hér slöustu áratugina.
Þaö, sem eitt þing hefur gert og
átti aö endast lengi, var oröiö
ónothæft á næsta þingi. Þannig
var þetta alla valdatíö viö-
reisnarstjórnarinnar. Hún þurfti
aö basla viö efnahagsmálin á öll-
um þingunum, sem haldin voru I
stjórnartiö hennar.
En þótt efnahagsmálin hafi
þannig allajafna sett meginsvip á
þingin, hafa oft veriö til meöferö-
ar mál, sem eru I raun miklu
stærri og örlagarikari. Eitt slikt
mál liggur nú fyrir þinginu I
tveimur frumvörpum og er þar
átt viö frumvarp til laga um
skólakerfi og frumvarp til laga
um grunnskóla. Hér er um aö
ræöa nýskipan á öllu skólakerf-
inu, en framtlö þjóöarinnar getur
ráöizt mjög af þvi, hvernig þess-
um mikilvæga þætti uppeldismál-
anna er háttaö. Allir viöurkenna
nauösyn endurskoöunar og breyt-
inga, en hér eins og endranær get-
ur menn greint á um leiöir.
AAikill undir-
búningur
bau frumvörp, sem hér um
ræöir, hafa verið mjög rækilega
undirbúin. Gylfi Þ. Gislason, sem
þá var menntamálaráöherra,
skipaöi sérstaka fræöslulaga-
nefnd i júlimánuöi 1969 til þess aö
vinna þetta verk. F'rumvörp, sem
þessi nefnd samdi, voru lögö fyrir
neöri deild Alþingis I janúar 1971.
Núverandi rikisstjórn þótti rétt
aö undirbúa þetta mál miklu bet-
ur og afla sem viötækast álits um
þær breytingar, sem voru fyrir-
hugaöar. 1 samræmi viö þaö skip-
aöi Magnús Torfi Ólafsson
menntamálaráöherra I júni 1972
nefnd til aö endurskoöa frum-
vörpin og hefur hún setiö aö störf-
um lengstum slöan, en einn þátt-
ur i starfi hennar hefur veriö, aö
halda fundi viöa um land til aö
kynna efni þeirra og afla álits
fólks á þeim. Þá hafa fjölmargir
aöilar fengiö frumvörpin til um-
sagnar og flestir þeirra skilaö
umsögnum. bingmenn fengu
frumvörpin I hendur fyrir ára-
mótin, en formlega voru þau ekki
lögö fram I neöri deild fyrr en eft-
ir aö þingiö kom saman eftir ára-
mótahléö. Fyrsta umræöa um
frumvörpin fór fram I siöastliö-
inni viku og eru þau nú bæöi kom-
in til menntamálanefndar
deildarinnar.
Þess munu fá dæmi aö mál hafi
verið eins vel undirbúiö I hendur
þingsins og á Magnús Torfi ólafs-
son þakkir skiliö fyrir þessi
vinnubrögö. En þótt undir-
búningurinn hafi veriö mikill og
góöur, á þingiö samt eftir mikla
vinnu, því aö eölilega veröur slikt
stórmál aö fá sem vandlegasta
meöferö á Alþingi. Þingiö þarf
m.a. aö athuga vel allar ábend-
ingar, sem fram hafa komiö og
eiga vafalaust eftir aö koma meö-
an þingiö vinnur aö málinu.
Forsagan
Aöur en vikiö er aö efni um-
ræddra frumvarpa, er ekki úr
vegi aö rifja upp forsögu þessara
mála, • eins og hún er rakin i
greinargerö grunnskólafrum-
varpsins. Þar segir:
„Ekki er öld liöin, siöan fyrst
voru sett I lög á Islandi ákvæöi
um kennslu barna. Ariö 1880 voru
sett lög um, uppfræöing barna I
skriftog reikningi,” en þá var og i
gildi konungsbréf frá 1790 um
lestur barna og fræöslu þeirra,
þar sem svo var kveöiö á, aö
hvert barn skyldi hefja lestrar-
nám fyrir fimm ára aldur, og
varöaöi sektum aö láta þaö drag-
ast til sjö ára aldurs. Konungs-
bréfiö frá 1790 og lögin frá 1880
giltu til ársins 1907, en þá voru
samþykkt á Alþingi hin fyrstu
Frá teiknikennslu i Laugalækjarskólanum.
fræöslulög og skólaskyldu komiö
á. Fræöslulögin hafa slöan veriö
endurskoöuö þrisvar sinnum, þ.e.
árin 1926, 1936 og 1946. Gildandi
fræöslulög eru þvi liölega aldar-
fjóröungsgömul. Meö þeim var hiö
merka spor stigiö aö samræma
skólakerfiö þannig, aö lokapróf
hvers stigs væri jafnframt inn-
tökupróf á næsta stig fyrir ofan.
Sú er og stefna þessa íagafrum-
varps, en þaö vlkur I nokkrum
meginatriöum frá lögunum frá
1946, eins og nánar veröur tilgrein
hér á eftir.
Vafasamt er aö nokkur löggjöf
leggi þýöingarmeiri grundvöll
fyrir þjóöarheild og einstaklinga
en sú löggjöf, sem ákveöur hina
almennu grundvallarmenntun
landsmanna, og I framhaldi af
þeirri grunnskólalöggjöf, sem
samþykkt kann aö veröa, þarf
slöan aö endurskoöa allt fram-
halds- og sérskólakerfið. Verk- og
tæknimenntunin er t.d. eitt af þvl,
sem skiptir afar miklu máli, og
ber brýna nauðsyn til aö endur-
skoöa iönfræðslukerfiö allt, gera
verk- og tæknimenntun aö sam-
felldu skólakerfi, þar sem menn
geti stöövazt á ýmsum stigum —
meö ýmiss konar starfsréttindi,
en einnig haldiö áfram til æöstu
mennta á þessu sviði, ef hugurinn
stefnir I þá átt. Á sviöi verk- og
tæknináms á ekki aö vera nein
lokuö leiö fremur en á öörum
menntabrautum. Verknám þarf
að njóta sömu virðingar og bók-
nám.”
Þrjú ndmsstig
bá skal vikiö aö nokkrum aöal-
atriöum eöa meginbreytingum,
sem felast I frumvörpunum.
Samkv. 2. grein frumvarpsins
um skólakerfi, skiptist skólakerf-
iö I þrjú stig eöa 1) skyldunáms-
stig, 2) framhaldsskólastig, 3)
háskólastig. A skyldunámsstigi
er grunnskólinn. A framhalds-
skólastigi eru almennir fram-
haldsskólar, þar á meöal fjöl-
brautaskólar og menntaskólar,
svo og sérskólar. A háskólastigi
er háskóli og hliöstæöir skólar.
Meö þessu er gerö sú breyting
frá gildandi lögum, aö barna-
fræöslustig og gagnfræöastig eru
sameinuö i óskipt skyldunámsstig
meö grunnskóla. I staö mennta-
skóla- og sérskólastigs gildandi
laga kemur framhaldsskólastig,
og er þar m.a. gert ráö fyrir fjöl-
brautaskólum (eöa sameinuöum
framhaldsskólum), sem ljóst er,
aö gerö veröur tilraun meö á
næstu árum.
Grunnskólinn
Samkvæmt áðurnefndu frum-
varpi veröur grunnskóli hins is-
lenzka skólakerfis niu ára skyldu-
námsskóli, er veitir almenna
undirbúningsmenntun og býr
nemendur undir nám á fram-
menntun og býr nemendur undir
haldsskólastigi. Þetta felur i sér
tvær meginbreytingar, annars
vegar lengingu skólaskyldu úr
átta árum i niu, og hins vegar er
felldur niöur 4. bekkur gagn-
fræöastigsins sem sérstakur
bekkur.
Samkvæmt núgildandi lögum
er skólaskylda átta ár og lýkur
meö unglingaprófi. Þaö próf veit-
ir mjög takmörkuö réttindi til
framhaldsnáms. Mun algengara
er og I dreifbýli en I þéttbýli, aö
nemendur staönæmist á mennta-
brautinni viö unglingapróf eöa
jafnvel fyrr, m.a. sakir skerts
framboös á menntun. Þessar
ástæöur og fleiri skapa misrétti,
sem skólakerfiö veröur aö jafna.
Um allmargra ára skeiö hefur
4. bekkur gagnfræöastigs gegnt
fremur litlu og óljósu hlutverki
sem hlekkur I skólakerfinu, og
stafar þetta m.a. af inntökuskil-
yröum margra framhaldsskóla.
Þykir þvl rétt aö leggja þennan
bekk niöur sem sllkan, en efla I
þess staö námsaögreiningu I 7.-9.
bekk grunnskóla, og yröi þaö
vitaskuld þáttur I þeirri námsaö-
greiningu, aö ýmsir nemendur
lykju grunnskólanámi á lengri
tlma en aörir.
Á móti þeirri styttingu barna-
og gagnfræöanáms, sem brott-
hvaf 4. bekkjar gagnfræöastigs
veldur, kemur til nokkur kennslu-
aukning I neöri bekkjum, vegna
lengds skólaárs og bættrar nýt-
ingar skólaársins. Ætti aö mega
ætla, aö hinn nýi skyldunámsskóli
muni aö jafnaöi, meö samræmdri
námsskrá og breytingum á innra
starfi skólans, skila nemendum
frá sér allmiklu betur búnum
undir framhaldsnám en 3. bekkur
gagnfræöaskólanna gerir nú, og
beztu nemendum svo, aö þriggja
ára viöbótarnám I menntaskóla
nægi til undirbúnings háskóla-
námi.
Reglulegur starfstími grunn-
skóla skal vera 9 mánuöir, en
veita má undanþágu frá þvl, þeg-
ar sérstakar ástæöur eru fyrir
hendi. Hjá þeim barna- og gagn-
fræðaskólum, sem hafa nú lengst
skólaár, er starfstlmi 8 3/4 mán-
uðir, en viöast er hann mun
styttri.
Framhalds
skólinn
Frumvarpiö gerir ráö fyrir, aö
allir þeir, sem lokiö hafa námi I
grunnskóla, eigi kost á fram-
haldsnámi viö sitt hæfi á fram-
haldsskólastigi. Er þar i stórum
dráttum um þrenns konar nám aö
ræöa, en ótiltekinn fjölda náms-
brauta innan hvers um sig:
1. tveggja ára nám til undir-
búnings undir störf eöa undir nám
I ákveönum sérskólum:
2. þriggja til fjögurra ára nám
til undirbúnings námi á háskóla-
stigi eöa til almennrar menntun-
ar:
3. nám I ýmsum sérskólum,
sem veita sérmenntun til ákveö-
inna starfa.
Eins og áöur segir, er gert ráö
fyrir aö þrjú ár I framhaldsskóla
eigi að nægja til stúdentsprófs eða
undirbúnings háskólanáms.
Hóskólinn
Til inngöngu I háskóla þarf stú-
dentspróf eöa jafngildi þess sam-
kvæmt þvl sem lög um háskóla
ákveöa. Menntamálaráöuneytiö
getur að fengnu áliti háskólaráös
ákveöiö önnur inntökuskilyröi I
einstakar háskóladeildir, ef þörf
gerist.
Háskóli Islands greinist I þær
deildir, sem ákveðið er i lögum
hans og reglugerð. Um aöra skóla
á háskólastigi segir I lögum
þeirra og reglugeröum.
A háskólastigi teljast Háskóli
Islands og þeir skólar aörir, sem
gera sams konar kröfur til inn-
göngu og hann, þ.á.m. Kennara-
háskóli Islands.
Rétt er aö vekja athygli á þvi,
aö meö aukinni fjölbreytni I
menntaskólanámi og ööru námi á
sambærilegu skólastigi, hefur
stúdentsprófshugtakiö þegar
vikkaö. Mun þessi þróun óefaö
halda áfram, ekki sizt fyrir til-
verknaö fjölbrautaskóla og ann-
arrar samræmingar náms og
framhaldsskólastigi, sem nú er i
vændum.
Fjöldi nýmæla
I greinagerðinni fyrir grunn-
skólafrumvarpinu segir, aö engin
leiö sé til aö gera grein fyrir öll-
um þeim nýmælum og breyting-
um, sem i þvl felast. Auk áöur-
greindra grundvallaratriöa um
lengd skólaskyldu og skólatlma,
eru þó nefnd eftirgreind atriöi:
1) Nokkur hluti af valdi mennta-
málaráöuneytisins veröi fluttur
út I átta fræösluumdæmi, þar sem
fræöslustjórar starfi. Er og gert
ráö fyrir þvi, aö hin nýju lands-
hlutasamtök sveitarfélaga gegni
talsveröu hlutverki i ytra stjórn-
kerfi grunnskóla, m.a. meö þvi aö
kjósa fræösluráö.
2) Fastir kennarar grunnskóla
kjósi úr sinum hópi fulltrúa til
samstarfs og fundarsetu meö
fræösluráöum og skólanefndum.
3) Stefnt veröi aö þvi, aö nemend-
ur grunnskóla geti undirbúiö sig
undir næsta skóladag I húsnæöi
skólans.
4) 1 grunnskólum, sem rétt eiga á
10 föstum kennurum, auk skóla-
stjóra, ráöi menntamálaráöu-
neytiö aöstoöarskólastjóra.
5) Skólaráöskonur viö heima-
vistarskóla veröi geröar aö föst-
um rikisstarfsmönnum, þegar
um tiltekna stærö heimavista er
aö ræða.
6) Heimilt veröi að veita kennara
orlof að loknurq fimm ára emb-
ættisferli I stað 10 ára ferils sam-
kvæmt gildandi lögum.
7) Hámarksstarfstimi grunnskóla
veröi nlu mánuöir á ári, en heim-
ilt að stytta starfstima I 7-8 1/2
mánuö.
8) Viðvikjandi vikulegum
kennslutima er farinn nokkur
millivegur milli núgildandi laga
og námsskár annars vegar og
eldra grunnskólafrumvarps hins
vegar.
9) Rikið komi á fót samkvæmt 10
ára áætlun og starfræki sérstaka
skóla eöa stofnanir fyrir þau
börn, sem ekki geta stundaö nám
I almennum grunnskóla.
10) Sérstakur kafli er um náms-
mat, þ.e. próf og einkunnagjöf og
felur hann I sér ýmis nýmæli.
11) Ákvæði eru um skólarann-
sóknir og lágmarksfjárveitingar
til slikra rannsóknarstarfa.
12) Gert er rá’ö fyrir aö riki og
sveitarfélög kom I sameiningu
upp ráögjafar- og sálfræöiþjón-
ustu fyrir grunnskóla.
13) Skólabókasöfn verði við alla
grunnskóla sem fastur þáttur I
stofnbúnaöi og starfi skólanna.
Kostnaðaraukinn
14) Veiðamiklar breytingar eru
geröar varöandi fjármál skóla,
þ.á.m. þessar:
Hugtakiö „reiknaöar stundir” er
fellt niöur og fjárveitingar til
kennslu og annarra starfa aö-
greindar.
Greiösluskylda rikissjóös er miö-
uð við þaö, aö unnt sé aö fram-
kvæma aö fullu kennslu sam-
kvæmt námsskrá, sé skólaskipan
og kennslufyrirkomulag meö
þeim hætti, sem hagfelldastan
má telja á hverjum staö.
Fjárframlög til starfa viö bóka-
söfn og til félagsstarfsemi I
grunnskóla eru stóraukin frá þvi,
sem nú er á barna- og gagnfræða-
stigi.
Þá eru og ákvæöi um þátttöku
rikis og sveitarfélaga I stofn-
kostnaöi og rekstri fræösluskrif-
stofa.
Gerö hefur veriö áætlun um,
hve mikill kostnaöarauki heföi
hlotizt af grunnskólafrumvarp-
inu, ef þaö væri oröiö aö lögum.
Kostnaöaraukinn er áætlaöur 289
milljónir króna á ári. Hlutur
rikisins þar af yröi 229 millj.
króna og sveitarfélaga 60 millj.
Hér hefur veriö reynt aö greina
stuttlega frá þeim breytingum,
sem felast I áöurnefndum tveim-
ur frumvörpum I þeim tilgangi aö
reyna aö vekja áhuga á málinu og
ýta undir aö menn kynntu sér þaö
enn nánara. Hér er um mál aö
ræöa, sem varðar meira en flest
eöa öll mál önnur.
Þ.Þ.