Fréttablaðið - 10.12.2004, Blaðsíða 78

58 10. desember 2004 FÖSTUDAGUR
Áleitin og absúrd
Frumleg og heillandi skáldsaga
,,Þetta er fáránlegt fáránleikaleik-
hús, sumarhús einmanaleikans“,
segir í nýrri skáldsögu Kristínar
Ómarsdóttur, Hér, og lýsir vel inn-
taki sögunnar. Hér gerist í óræðum
samtíma á litlum sveitabæ í Eilífðar-
dalnum – ókunnum stað. Frásögnin
hefst er hópur hermanna skýtur
niður allt heimilisfólk fyrir utan 11
ára stúlku, Billie. Hermaðurinn
Rafael drepur síðan félaga sína, fer í
hlutverk bóndans á bænum og
heldur Billie sem gísl. Smám saman
verða þau ágætis félagar. Hann
hefur fengið nóg af hermennsku en
stríðinu er ekki lokið. Þau fá alls
kyns furðulegar heimsóknir og
Rafael reynist erfitt að losna undan
átökum.
Eins og tilvitnunin hér í upphafi
vísar til eru allar aðstæður, atvik og
samskipti í sögunni sveipuð fárán-
leikablæ. Samband skötuhjúanna
er absúrd og frásögnin er greinileg
dæmisaga um fáránleika stríðs.
Hvernig stríð breytir veruleikaskyni
og gildismati. En stríð er langt í frá
eina umfjöllunarefni þessarar sögu,
skáldskapurinn og ástin sérstaklega
fá sitt rými. Titill bókarinnar, Hér, ýtir
enn undir merkingu dæmisögunn-
ar. Hún gerist hér, ekki á neinum
ákveðnum stað heldur bara hér, alls
staðar, hvar sem er. Manni finnst að
persónur sögunnar standi fyrir allar
manneskjur, enda eru nöfn þeirra
flestra fengin úr Biblíunni og hægt
að sprengja upp þýðingu hverrar
persónu með því að kanna uppruna
nafnanna. Eins eru orð af og til
endurtekin á nokkrum tungumál-
um. Tilfinningin fyrir marglaga og
merkingarfullri sögu er sterk, þótt
undirrituð viðurkenni vanmátt sinn
gagnvart túlkun sumra táknanna.
Frásögnin er óhefðbundin og
mishröð, við fylgjumst með sveita-
sælunni og heyrum sögur af fjöl-
skyldu Billiear milli þess sem undar-
legir og ofbeldisfullir atburðir koma
eins og þrumur úr heiðskíru lofti.
Ekkert er gefið í söguheimi Kristínar
Ómarsdóttur nema eitt – hægt er
að reiða sig á við lesturinn að eitt-
hvað kemur sífellt á óvart. Sagan
hleypur á milli plana, eina stundina
flýgur manni leikrit eftir Beckett í
hug og svo minnir stemningin allt í
einu á tékkneskan nýbylgjufarsa.
Fáránleikaleikhúsið er þekkt fyrir
gagnrýni á tungumálið ( í vestri) og
stjórnskipanina (í austri). Í Hér vísar
höfundur til þessa leikhúss og nýtir
sér einkenni þess. Verkið er – ásamt
því að vera spennandi frásögn af
fólki í fáránlegum aðstæðum –
ádeila og jafnvel tillaga að breyting-
um. ,,Það er í verkahring söngvara
og skálda að orða hinar mállausu
óskir fólks“, segir faðirinn Abraham
í bókinni. Þessu kalli gegnir Kristín
bæði beint og óbeint í bók sinni.
Hér er afspyrnu kraftmikið verk sem
vekur spurningar. Ætli kvikni ekki
löngun hjá fleirum en mér til að
lesa þessa áleitnu sögu öðru sinni
við fyrsta tækifæri?
Vikivaki - Vindar hefur að
geyma íslensk þjóðlög í nýj-
um útsetningum Stefáns S.
Stefánssonar.
Fyrir stuttu kom út athyglisverður
diskur sem ber heitið Vikivaki -
Vindar, þar sem finna má ferska
nýja vinda leika um þjóðlagaarf
Íslendinga. Á disknum eru útsetn-
ingar Stefáns S. Stefánssonar sem
birta þulur, drykkjuvísur, hús-
ganga, alþýðuvísur og þjóðsagnir í
nýju ljósi. Hér er sungið um lífs-
háska, karlmennskuna, harðindi,
dulúð, drauga, drykkju, uppeldi og
ást, svo eitthvað sé nefnt. Söngvar-
ar á disknum eru Kristjána Stef-
ánsdóttir og hljóðfæraleikarar með
Stefáni, sem leikur á sópransaxó-
fón og flautu, eru Vilhjálmur Guð-
jónsson gítar, Hjörleifur Valsson
fiðla, Gunnar Hrafnsson kontra-
bassi og Erik Qvick slagverk.
Reyndar er þetta annar þjóð-
lagadiskurinn sem Stefán útsetur
og gefur út, en sá fyrri hét einfald-
lega Vikivaki og kom út 1991. Þó er
ýmislegt annað en vikivakar á
diskunum.
„Heitið draga diskarnir af því að
á þeim fyrri var einn vikivaki, Ólaf-
ur Liljurós,“ segir Stefán, „og lík-
lega þess vegna sem heitið festist
við útgáfuna og það verkefni að búa
út íslensk þjóð í þennan búning.“
Á nýja Vikivakadisknum eru
óþekktari lög en á þeim fyrri og
kannski um meiri útsetningar á
lögunum að ræða. Stefán segir það
vera vegna þess að í sum lögin hafi
ekki verið nema nokkrir taktar, til
dæmis húsgangarnir.
„Þetta eru lög sem koma úr
ýmsum áttum, lög sem fjalla um
allt milli himins og jarðar. Það sem
ég gerði var að reyna að nálgast
ákveðinn kjarna sem ég heyrði í
þessum lögum sem nútíma Íslend-
ingur. Síðan fór ég eftir eigin nefi í
útsetningum.“
Ástæðuna fyrir því að Stefán
fór að fást við útsetningar á ís-
lensku þjóðlögunum segir hann að
hlutfallslega hafi ekki verið mikið
fengist við þessa tónlist hingað til.
„Þegar maður fer að grufla í þetta
kemur í ljós að tónlistin er mögnuð
og textarnir líka. Það er mjög
spennandi að prófa sig áfram í
þessu. Ég vildi líka finna nýjan
vinkil á lögin, reyna að meðhöndla
þau og horfa á þau í nýju ljósi.
Þetta er kannski tilraun til þess.“
Nýi diskurinn er frábrugðinn
þeim fyrri að því leyti að sá fyrri
inniheldur þekktari lög, en á þeim
nýja eru lög sem Stefán segir að
fólk þekki ekki við fyrstu heyrn,
þótt þau komi kunnuglega fyrir
eyrum, til dæmis Ég að öllum
háska hlæ og Móðir mín í kví kví.
„Þetta eru lög sem eru í þjóðar-
meðvitundinni,“ segir Stefán um
leið og hann bætir því við að hljóð-
færanotkunin sé einnig frábrugðin
því sem var á fyrri disknum. „Þau
eru meiri þátttakendur í flutningn-
um. Svo er ég með tvo fantalega
góða söngvara sem koma úr
sitt hvorri tónlistaráttinni, Ólafur
Kjartan úr klassíkinni og Krist-
jana úr djassinum.“ ■
Fór eftir eigin nefi
BÓKMENNTIR
MELKORKA ÓSKARSDÓTTIR
Hér
Höf: Kristín Ómarsdóttir
Útg: Salka
Skjaldborg hef-ur sent frá sér
tvær bækur eftir
Agöthu Christie:
Lávarður deyr í
þýðingu Ragnars
Jónassonar og
Annað tækifæri í
þýðingu Atla
Magnússonar. Í
Lávarður deyr,
leitar lafði Edg-
ware, fræg leikkona, á fund Hercule
Poirot og kveðst þurfa að losna við
eiginmann sinn. Poirot fer á fund lá-
varðarins til að biðja hann um skiln-
að fyrir hönd lafðinnar. Lávarðurinn
finnst síðan myrtur á heimili sínu og
grunur fellur á eiginkonu hans. Í
Annað tækifæri ferst Nicholas
Spencer, frumkvöðull og forstjóri í
lyfjarannsóknafyrirtæki, í flugslysi –
en lík hans finnst ekki. Um leið kem-
ur í ljós að hann virðist hafa stolið
gífurlegum fjárhæðum úr sjóðum
fyrirtækisins. Rannsóknarblaðamað-
urinn Marcia Carley fær það verkefni
að rita fréttaskýringu um málið og
stendur fljótt frammi fyrir fjölda
óleysanlegra spurninga.
Skjaldborg hefur sentfrá sér Heilun með
álfum eftir Doreen
Virtue í þýðingu Jóns
Daníelssonar. Heilun
með álfum er mjög per-
sónuleg frásögn höf-
undar, sem er doktor í
sálarfræði, af því hvern-
ig álfar hjálpuðu henni við að kljást
við skilnað og undirbúa sig fyrir ástar-
samband byggt á andlegum grunni,
og hvernig líf hennar breyttist í ævin-
týrasögu sem einkenndist af heilun-
arboðskap og sönnum kærleika.
NÝJAR BÆKUR
Ágóði af tónleikunum rennur til mannréttindastarfs Amnesty
International. Miðaverð er 1.500 kr. Miðar seldir við innganginn.
Aðventutónleikar
Amnesty International
verða haldnir í Neskirkju
við Hagatorg föstudags-
kvöldið 10. des. kl. 20.30
Fram koma: Ragnheiður Gröndal söngkona
Gunnar Kvaran sellóleikari
Elísabet Waage hörpuleikari
Joseph Ognibene hornleikari
Anna Sigurbjörnsdóttir hornleikari
Þorkell Jóelsson hornleikari
Emil Friðfinnsson hornleikari
A
M
N
E
S
T
Y
I
N
T
E
R
N
A
T
IN
A
L
KRISTÍN
ÓMARS-
DÓTTIR
Mikið er gaman að fá í hendurnar
bók sem að mínu viti er ólík öllu öðru
í jólabókaflóðinu þetta árið. Sólin sest
að morgni eftir Kristínu Steinsdóttur
er það svo sannarlega. Bókin er frum-
leg og heillandi saga af skapstórri
stelpu sem elst upp á Austurlandi
eftir seinna stríð. Þetta er stutt skáld-
saga sem byggir að miklu leyti á
æsku Kristínar og er sambandið við
móður hennar í brennidepli, þá sér-
staklega langvinn hjartveiki hennar
sem veldur stelpunni eðlilega miklu
hugarangri.
Frásagnaraðferðin er frábær. Sagan
er sögð frá sjónarhorni stelpunnar og
orðræðan eftir því. Stelpan þroskast
og breytist en undir niðri er alltaf
sama ákveðnin, á köflum frekjan.
Bókin skiptist í fjóra meginkafla en
hver kafli er settur saman úr stuttum
og hnitmiðuðum málsgreinum sem
oft og tíðum tengjast mjög lítið. Í
fyrstu kom formið undarlega fyrir
sjónir en barnsleg, einlæg og sann-
færandi rödd sögumannsins hrífur
mann fljótt. Myndirnar sem hún dreg-
ur upp af heimilislífinu, daglegum
verkum og hversdagsleikanum eru
vandaðar og vel unnar án þess þó að
það bitni á trúverðugleika barnsins.
Stelpan fangar tíðarandann mjög vel
og talar hispurslaust um hluti sem
hún skilur ekki fullkomlega, eins og
pólítík og heimsmál, en veit upp á
hár hver hennar afstaða er, hún er
sammála pabba sínum og mömmu.
Pabbi hennar er Njáll, staðfastur og
traustur, en mamman bæði Hallgerð-
ur og Bergþóra. Sjálf skapar hún sér
sitt annað sjálf – góðu stelpuna –
sem hún nefnir Tobbu og sveiflast á
milli þess að þola hana ekki eða
reyna hvað hún getur til að líkjast
henni. Amman hefur líka sterka nær-
veru á heimilinu en að ósekju fá
aðrir fjölskyldumeðlimir lítið sem
ekkert pláss.
Sagan er að mestu sögð í réttri
tímaröð en einstaka tímaflakk sögu-
mannsins til nútímans virkar vel. Þar
segir sama persónan frá en er greini-
lega lífsreyndari og með meiri þroska.
Reyndar er merkilegt hvernig þroski
stelpunnar læðist að manni. Röddin
breytist, sjálfstæðar skoðanir mynd-
ast og hún brýst undan staðlaðri
ímynd konunnar á sjötta og sjöunda
áratugnum. Óregluleg uppbygging og
setningaskipan helst þrátt fyrir aukinn
þroska sögumanns enda er sagan öll
eins konar vitundarstreymi – án þess
þó að ganga of langt og gera textann
torskilinn. Lesandinn er frá fyrstu síð-
um kominn inn í hugrenningar og
minningarbrot stelpunnar og fylgir
henni eftir fram á fullorðinsaldur.
Sólin sest að morgni er afar athygl-
isverð skáldsaga. Hún er að vísu mjög
stutt en gæði bóka mælast seint í
blaðsíðufjölda. Bókin er mjög vönd-
uð og einstaka myndir frá æskuslóð-
um færa mann enn nær sögusviðinu.
Þetta er persónuleg frásögn sem
kemur manni þægilega á óvart.
BÓKMENNTIR
HLYNUR PÁLL PÁLSSON
Sólin sest að morgni
Höf: Kristín Steinsdóttir
Útg: Vaka/Helgafell
KRISTÍN
STEINSDÓTTIR
KRISTJANA
STEFÁNSDÓTTIR
ÓLAFUR
KJARTAN
SIGURÐARSON
STEFÁN S. STEFÁNSSON Þegar maður fer að grufla í þetta kemur í ljós að tónlistin er mögnuð – og textarnir líka.
78-79 (58-59) menning 9.12.2004 19:14 Page 2