Tíminn - 28.09.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 28. september 1975
Ameríkuför
heilags
Brandans
fyrir fimmtdn
hundruð drum
JH-Reykjavik. — Okkur hættir til
aft miða allt við hvita kynstofninn
og Norðurálfuþjóöirnar, og sú er
til dæmis viðmiðunin, þegar fjall-
að er um veraldarsöguna. Þetta
kemur giöggt frani, þegar um það
er rætt, hverjir „fundu” Græn-
land, Ameriku eða einhver önnur
lönd, svo sem eyjar i Kyrrahafi.
Þá er ekki hirt unt þá staðreynd,
að þessi lönd höfðu verið byggð
unt óralangar aldir, áður en h vítir
menn komu til þeirra, og þau,
scm ekki hafa verið vagga verð-
andi kynþátta manna, hafa
„fundizt” endur fyrir löngu af
forfeðrum frumbyggjanna, sem
við nefnum svo. Hitt er svo annað
mál, að glöggar heimiidir, sem á
pappír cru skráðar eða hans
igildi, eru sjaldnast til um þessi
„fundnu” lönd, fyrr en með til-
komu hvíta mannsins.
t krafti þessara viðhorfa okkar
eru svo deilur háðar um það, hver
„fundið” hafi og jafnvel hverrar
þjóðar sá hafi verið, svo sem við
þekkjum um Eirik rauða og Leif
neppna. Einkanlega hafa miklar
þrætur orðið um það, hver hafi
„fundið” Ameriku. Kristófer
Kólumbus er vi'st enn hinn gæða-
stimplaði finnandi, og ber þar til,
að landnám og yfirdrottnun
hvitra manna i Vesturheimi
fylgdi i kjölfarið, auk þess sem
áhrifamiklar stórþjóðir hafa not-
að nafn hans sér til upphefðar.
Siglingar Leifs heppna og ann-
arra norrænna manna til megin-
landsins i vestri höfðu ekki i för
með sér landnám, sem um er
kunnugt né markaði spor.
Við viljum auðvitað ekki láta
neinn skugga af Kólumbusi falla
á hina fornu sæfara af okkar kyn-
Skinn þanið á litla bátsgrind. Landiöi baksýn er Brandanshöfði
á írlandi.
ra-
hlutir
Notaðir
varahlutir
í flestar gerðir eldri bíla
Yfir vetrarmánuðina er Bílapartasalan
opin frá kl. 1-6 eftir hádegi.
Upplýsingar í síma 11397 frá kl. 9-10
fyrir hádegi og 1-6 eftir hádegi
BÍLAPARTASALAN
Höfðatúni 10, simi 11397.
Opið frá kl. 9—7 alla virka daga^o9—5^1 augardaga. ^ ^
:tti
þætti og segjum frá þvi i hvert
skipti, sem degi Leifs Eirikssonar
er lýst yfir i Bandarikjunum, þótt
það sé raunar gert til þess að
þóknast mönnum af norsku kyni
og árlega itrekað, að hann hafi
verið Norðmaður. Aftur á móti
höfum við ekki velt þvi svo mjög
fyrir okkur, hvaða likur eru til
þess, að Norðurálfumenn hafi
siglt til meginlands Ameriku fyrir
daga þeirra feðga i Brattahlið á
Grænlandi.
Fyrir fáum misserum kom út
bók eftir bandariskan mann, Paul
H. Chapman, og heitir hún
„Maðurinn, sem visaði Kólum-
busi á Ameriku”. Þessi bók fjall-
ar um írann Brandan, sem var
sæfari mikill og seinna dýrlingur.
Er i henni stjakað við mörgum
vanagrónum hugmyndum um sæ-
farir fommanna og likur leiddar
að þvi, að miklu fyrr og meira
hafi kveðið að siglingum um Uthöf
heldur en almennt er talið. Þar er
þvi meðal annars haldið fram, að
Færeyjar hafi byggzt mun fyrr en
álitið hefur verið.
Það er kveikjan að áhuga
Chapmans á siglingum um At-
lantshaf i fornöld, að hann var
flugmaður i heimsstyrjöldinni
siðari. Á ferðum sinum á þeim ár-
um neyddist hann oft til þess að
hafa stjörnur sér til leiðsagnar
eins og sæfarar fyrri tiða. Úr
flugvél sinni gaf hann gætur að
vindum og straumum. Seinna
kannaði hann vandlega dagbækur
Kólumbusar og söguna um
heilagan Brandan, og kom sjálfur
á þá staði, er við sögu komu eða
liklegt er, að átt sé við, þar á
meðal til Færeyja.
Chapman segir:
Kólumbusi hefði ekki heppnazt
siglingin til Ameriku, ef hann
hefði ekki vitað fyrirfram,
hvemig hann átti að haga henni.
Það getur ekki verið tilviljun, að
hann valdi þá leið, sem hann fór.
Stytzt er auðvitað að fara bein-
ustu leið, en það gerði Kólumbus
ekki, enda hefði hann þá aldrei til
Ameriku komizt. Hefði hann tekið
beint i vestur, hefði hann lent á
hafsvæði, þar sem logn eða litill
vindur er langtimum saman og
seglskip gátu ekki komizt leiðar
sinnar vikum og mánuðum sam-
an. Kolumbus hafði ekki búnað til
þess að komast klakklaust þá leið
og hefði ekki verið þess umkom-
inn að hafa stjórn á förunautum
sinum, sem var heldur mislit
hjörð, ef I miklar nauðir heföi
rekið.
Kólumbus vissi, hvert halda
skyldi. Hann hélt til Kanarieyja
og lagði þaðan á úthafið. Þá var
hann á slóðum, þar sem bæði
straumar og vindar báru hann til
vesturs, og áður en hann hélt
heim á leið, sigldi hann norður á
37. breiddarstig, þar sem vestan-
vindar eru tiðir. Kólumbus var
ekki nema þrjátiu og sex daga til
Ameriku, en hið fræga skip, Mai-
blómið, var sextiu og fjóra daga
árið 1620. Kristófer Kólumbus,
sem dó fimmtiu og fjögurra ára
gamall árið 1506, lét austanvind-
inn bera sig til Ameriku og vest-
anvindinn heim aftur. Almennri
þekkingu á meginvindum og
meginstraumum á Atlantshafi
var ekki til að dreifa fyrr en mun
seinna.
Og Chapman heldur áfram:
Norrænir menn þekktu Atlants-
hafið af eigin raun og höfðu siglt
til Norður-Ameriku. Teija verður,
að Kólumbus hafi komið til Is-
lands. En hann notfærði sér ekki
þá leiðsögn, sem hann kann að
hafa fengið þar, þvi að hann kaus
ekki sömu leið og hinir fornu
Norðurlandabúar fóru. Portúgal-
ir voru lika miklir sæfarar, og
einn úr þeirra hópi, Corte Real,
komst til Nýfundnalands og
Labrador árið 1472, tuttugu árum
áður en Kólumbus hóf för sina. Til
þessara sömu landa höfðu nor-
rænir menn siglt mörgum öldum
áður. En þetta voru ekki þau lönd,
sem Kólumbusi lék hugur á að
kanna: Þar var hvorki von gulls
né dýrgripa. Fönikiumenn sigldu
eftir sig neina leiðsögn um það,
hversu haga skyldi siglingu til
þess lands.
Mestar likur eru til þess, að
ferðir heilags Brandans hafi orðið
Kólumbusi til leiðsagnar. Sjálfur
hafði Kólumbus komið á Galway-
flóa á Irlandi, og þar getur hann
hæglega hafa heyrt getið um
heilagan Brandan og sæferðir
hans, sem og um Madoc, sem
sigldi tvivegis i kring um 1170 til
landa vestur i háfi. En mesta vit-
neskju um heilagan Brandan hef-
ur hann óefað fengið úr ritinu
„Navigatio Sancti Brendani”,
sem lesin var um alla Evrópu á
hans dögum. Kunnugt er, að
handskrifuð eintök af þessari bók
voru til i Genúu, fæðingarborg
Kólumbusar, og i Lissabon, þar
sem hann átti lengi heima. Þegar
Gutenberg hafði gert uppgötvun
Sigling á skinnbáti af þvf tagi, sem Brandan notaði.
i kring um Afriku tvö þúsund ár-
um á undan Portúgölum, er könn-
uðu þá leið á dögum Kólumbusar,
og Fonikiumenn kunnu að segja
frá landi i vestur frá Herkúlesar-
súlum (svo var Njörvasund
nefnt). En þeir höfðu ekki látið
sina árið 1450, var bókin prentuð,
og varð bóka útbreiddust á næstu
áratugum. Það getur þess vegna
ekki leikið vafi á þvi, að Kólum-
bus hefur þekkt þá bók og lesið,
og sterk rök hniga aö þvi, að i
hana hafi hann sótt þá þekkingu,